پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در شرایطی بحرانهای متعدد تجزیهطلبانه از سوی معاندان داخلی و خارجی کشور را فرا گرفته بود و مسائل مختلفی درباره تعیین نوع نظام آینده کشور در محافل سیاسی و اجتماعی مطرح میشد، همهپرسی قانون اساسی در فروردین 1358 اصلیترین نقطه تثبیت انقلاب اسلامی بود.
حجتالاسلام حسن روحانی در کتاب خاطرات خود که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است درباره همهپرسی 12 فروردین 1358 میگوید: مسئله بسیار مهمی
كه در آن ایام امام و یاران وی بر آن تأكید داشتند، برگزاری رفراندوم برای
تعیین نوع حكومت بود كه خود امام بیش از همه بر آن اهتمام داشت. امام
در اولین سخنرانی در قم بر «جمهوری اسلامی» به عنوان نوع حكومت تأكید نمودند
و گفتند: رأی من «جمهوری اسلامی» است.
علامه مطهری، دكتر بهشتی و همه یاران
امام نیز در سخنرانیها و مصاحبهها بر آن تأكید دارند. در واقع بعد از تشكیل
شورای انقلاب و دولت موقت، برگزاری این رفراندوم دومین قدم مهم برای
تثبیت حكومت و بیتردید مهمترین اقدام برای تثبیت انقلاب اسلامی و سنگ
بنای دموكراسی اسلامی در ایران است.
برخی از مقامات دولت موقت نظرات دیگری
ابراز میكنند. كریم سنجابی، وزیر امور خارجه دولت موقت بر «جمهوری دموكراتیك
اسلامی»؛ حسن نزیه، رئیس شركت نفت بر «جمهوری ایران» تأكید دارند؛ گروهكهای
چپ، «جمهوری دموكراتیك» را تبلیغ میكنند. امام در این روزها بسیار فعال و
خستگیناپذیر است. در برخی روزها (مثل 9/1/1358) گاهی بیش از شش، هفت
سخنرانی و مصاحبه دارند و در همه آنها نیز بر برگزاری شكوهمند همهپرسی و
بر «جمهوری اسلامی» تأكید دارند.
*** دیدگاههای مختلف درباره همه پرسی جمهوری اسلامی ***
از اسفند 1357،
بحث بسیار مهم در همه محافل، مطبوعات و رادیو ـ تلویزیون، مسئله تعیین نوع
نظام حكومتی بود و بحثهای مختلفی به راه افتاده بود. عدهای معتقد بودند
نوع نظام باید قبل از نوشتن قانون اساسی تعیین شود. در مقابل، گروه دیگری
میگفتند: وقتی مردم نمایندگان خود را برای نوشتن قانون اساسی انتخاب
كردند و كار نوشتن قانون اساسی آغاز شد، خود به خود در اولین و مهمترین اصل
آن، نوع نظام حكومتی تعیین میگردد. پیش از پیروزی انقلاب، امام دو اقدام
بسیار مهم انجام داده بود كه بر اثر آن، انجام دادن اقدامات بعدی تا حد زیادی
تسهیل شده بود. اقدام اول، تشكیل شورای انقلاب و تعیین اعضای آن بود و
اقدام دیگر، تعیین دولت موقت بود كه یكی از وظایف آن، برگزاری رفراندوم
برای تعیین نوع حكومت بود.
در این خصوص
آقای شریعتمداری كه مشكل آفرینیهای وی از آغاز نهضت و تأسیس دارالتبلیغ
شروع شده بود و با پیروزی انقلاب، همچنان ادامه داشت، نظرات خاص خودش را
بیان میكرد كه با نظرات امام زاویه داشت؛ البته امام در ظاهر با آقای شریعتمداری
گرم میگرفت و به وی احترام میگذاشت. وقتی امام در دهم اسفند 1357 به
قم رفتند، آقای شریعتمداری و دیگر مراجع به دیدن امام رفتند و از ایشان
استقبال كردند. امام نیز متقابلاً به خانه تك تك مراجع رفت و از آنان
بازدید به عمل آورد.
اما نغمههای
ناساز آقای شریعتمداری چنین بود كه هر از گاهی با خبرنگاران مطبوعات داخل
و خارج مصاحبه میكرد و مطالبی مشكلآفرین بیان میكرد. از جمله، درباره
برگزاری همهپرسی تغییر رژیم، در مصاحبهای مطبوعاتی اظهار كرد در همهپرسی
باید مردم را آزاد گذاشت تا هر نوع نظامی را میخواهند انتخاب كنند.
از دیگر
سو، دولت موقت نیز در پی این بود كه به جای جمهوری اسلامی، جمهوری
دموكراتیك اسلامی به همهپرسی گذاشته شود، زیرا معتقد بود، دنیای امروز
جمهوری اسلامی را نمیپذیرد و باید برای جلب افكار عمومی مردم جهان و رفع
برخی از نگرانیها از روشنفكران جامعه، قید دموكراتیك را به آن افزود.
حسن
نزیه، مدیرعامل شركت نفت ملی ایران در دولت موقت نیز در مصاحبهای به جای
«جمهوری اسلامی»، «جمهوری ایران» را مطرح كرده بود. افراد دیگری، مانند هدایتالله
متیندفتری و رحمتالله مقدممراغهای نیز همین بحثها را دنبال میكردند و
خواهان «جمهوری دموكراتیك» بودند.
***پیشنهاد
حزب جمهوری اسلامی برای رفراندوم***
درباره نظام حكومتی ایران و همهپرسی جمهوری
اسلامی و چگونگی انجام آن نیز در حزب جمهوری اسلامی بحثهای زیادی شد كه
در نتیجه پیشنهاد شد نظام «جمهوری اسلامی ایران» به رأی گذاشته شود و مردم
با انداختن برگه «آری» یا «نه» در صندوِهای اخذ رأی، نظر خود را ابراز
كنند.
این پیشنهاد خدمت امام مطرح شد و در شورای انقلاب به بحث گذاشته شد
و سرانجام امام تصمیم گرفتند رفراندوم به صورت برگه «آری» یا «نه» باشد.
درباره نام نظام نیز امام در سخنرانی خود در قم فرمودند: «جمهوری اسلامی،
نه یك كلمه كم، نه یك كلمه بیش». سخنان امام درباره جمهوری اسلامی و
چگونگی همهپرسی همه توطئههای داخلی و خارجی را خنثی كرد و رفراندوم
جمهوری اسلامی در دهم و یازدهم فروردین 1358، در كمال آرامش برگزار شد و بیش
از 98 درصد مردم ایران به «جمهوری اسلامی» رأی دادند.
*** ناکامی
گروهکهای چپ در تحریم رفراندوم 12 فروردین ***
من در روز جمعه دهم فروردین برای دادن رأی
به مدرسه سپهسالار (مدرسه عالی شهید مطهری فعلی) رفتم و رأی خودم را به
صندوق انداختم و پس از آن به بسیاری از حوزهها سر زدم و از نزدیك حضور بیمانند
مردم را در پای صندوقهای آرا دیدم. ایران برای نخستین بار چنین منظره
باشكوهی را به خود میدید كه همه مردم برای دادن رأی خود به حوزههای
اخذ رأی آمده و صفهای طویلی را تشكیل داده بودند. من شاهد هیجان مردم از
پیر و جوان و زن و مرد در حوزههای مختلف بودم. در آن روز با دیدن صفهای
طویل و آن همه شور و هیجان مردم، چندین بار اشك شوق ریختم. امام در روز
جمعه 10/1/1358 در ساعات اولیه رأیگیری در محله چهار مردان قم كه مركز
تحركات انقلابی در سال 1357 بود، رأی خود را به صندوق انداختند.
امام همان روز فرمودند: قدم بعدی، انتخابات
برای مجلس مؤسسان است و قدم سوم انتخابات مجلس شورای ملی خواهد بود. وی
از ملت ایران خواستند كه امروز و فردا (جمعه و شنبه) همه مردم پای صندوق
آرا بروند و رأی خود را بدهند. حتی امام فرمودند: برای اخذ رأی همه مردم،
اگر دو روز كافی نباشد، باز هم زمان اخذ رأی را تمدید خواهیم كرد.
به اعتقاد من برگزاری همهپرسی و حضور پرشور
و بیمانند مردم در حوزههای اخذ رأی، دنیا را متوجه كرد كه انقلاب اسلامی
ایران، یك انقلاب كاملاً مردمی است و مردم ایران، خود آن را به وجود
آوردهاند و خود نیز از آن پاسداری میكنند. نفوذ امام و روحانیت برای همه
آشكارتر شد و برای جهانیان روشن شد كه این انقلاب، انقلابی دینی و اسلامی
و مردمی است.
در میان امواج خروشان حضور مردم ایران، گروهكهایی مانند چریكهای
فدایی و جبهه دموكراتیك ملی كه انتخابات را تحریم كرده بودند و یا گروهكهایی
كه مردم را تحریك كرده بودند كه به «جمهوری اسلامی» رأی «آری» ندهند، جایگاهشان
برای خودشان و مردم روشن شد و فهمیدند علیرغم آن همه فریاد و سروصدا، قطرهای
از دریا بیش نیستند. گروهكهای چپ با «جمهوری اسلامی»
مخالفت میكردند و از «جمهوری دموكراتیك» حمایت میكردند كه امام در سخنرانی
9/1/1358 از آنان بهعنوان عمّال آمریكا با ماسك چپگرایی یاد كرد.
اجرای همهپرسی كه خیلی خوب برگزار شد،
برعهده وزارت كشورِ دولت موقت بود. از صندوقها خوب محافظت شد و با نظارت
دقیق، آرای ریخته شده شمارش گردید و با اعلام نتیجهی رفراندم، اولین سنگ
بنای نظام اسلامی در كشورمان گذاشته شد و مهمترین اقدام برای تثبیت نظام
نوین انجام گردید.
نتیجه همهپرسی باعث شد همه نیروهای انقلابی، حاصل
تلاش خود را مشاهده نمایند و احساس كنند به اولین هدف متعالی خود دست یافتهاند.
در عین حال دشمن نیز ضربهای كاری خورد و علیرغم توطئهها و تلاشهای
فراوان با چشم خویش استقرار نظام اسلامی را مشاهده كرد.
پس از اعلام نتیجه همهپرسی، امام روز
دوازدهم فروردین را روز جمهوری اسلامی و روز نخستین حكومت الله خواند و آن
را به ملت ایران تبریك گفت. امام در روز دوازده فروردین به عنوان تشكر
از ملت ایران به خاطر حضور چشمگیر در رفراندوم پیام مهمی صادر كردند و در آن
پیام فرمودند هرسال روز دوازده فروردین روز عید ملت ما خواهد بود.