پایگاه مركز اسناد انقلاب اسلامی: تسخیر سفارت آمریكا توسط دانشجویان پیرو خط امام، جدی ترین واكنش به پذیرش محمدرضا پهلوی در خاك آمریكا بود. پس از تسخیر سفارت در 13 آبان 58جیمی كارتر رئیسجمهور آمریكا بلافاصله به «رمزی كلارك» و «ویلیام میلر» ماموریت میدهد كه به ایران سفر كنند و با امام خمینی(ره) ملاقات كنند.
حضرت امام به محض اطلاع از سفر هیئت اعزامی از سوی رییس جمهور آمریكا به ایران، اعلامیهای خطاب به شورای انقلاب صادر میكنند. نمایندگان اعزامی كارتر به تركیه رسیده بودند و آماده سفر به ایران بودند كه پیام حضرت امام صادر شد.
در این پیام كه بدون "بسم الله الرحمن الرحیم" توسط امام خمینی (ره) نگاشته شده است، چنین آمده است:
از قرار اطلاع، نمایندگان ویژه كارتر در راه ایران هستند و تصمیم دارند به قم آمده و با اینجانب ملاقات نمایند. لهذا لازم میدانم متذكر شوم دولت امریكا كه با نگهداری شاه، اعلام مخالفت آشكار با ایران را نموده است و از طرفی دیگر آنطور كه گفته شده است سفارت امریكا در ایران محل جاسوسی دشمنان ما علیه نهضت مقدس اسلامی است، لذا ملاقات با من به هیچ وجه برای نمایندگان ویژه ممكن نیست و علاوه بر این:
1- اعضای شورای انقلاب اسلامی به هیچ وجه نباید با آنان ملاقات نمایند.
2-هیچ یك از مقامات مسئول حق ملاقات با آنان را ندارند.
3-اگر چنانچه امریكا، شاه مخلوع - این دشمن شماره یك ملت عزیز ما- را به ایران تحویل دهد و دست از جاسوسی بر ضد نهضت ما بردارد، راه مذاكره در موضوع بعضی از روابطی كه به نفع ملت است باز میباشد.
روح الله الموسوی الخمینی
۱۶ آبان ۱۳۵۸ ذی الحجه ۱۳۹۹
پیام مختصر امام خمینی(ره) بلافاصله در جهان و رسانههای گروهی بینالمللی انعكاس یافت و نمایندگان كارتر پس از اطلاع از این پیام، بدون هیچ نتیجهای به امریكا بازگشتند.
چند ماه بعد، كارتر برای نجات از فشارهای داخلی، به ناچار دست به نگارش پیامی خطاب به حضرت امام خمینی(ره) زد. او در این پیام كه توسط سفیر سوئیس و از طریق وزارت خارجه تسلیم دفتر امام خمینی شده است، به منظور حل و فصل بحران گروگانگیری و در پاسخ به پیام نوروزی امام خمینی پیشنهاد تشكیل كمیسیون مشتركی برای رسیدگی به مسائل دوجانبه را مطرح كرد. او در این پیام ضمن اقرار به ضرورت احترام به حق حاكمیت ملتها به برخی اشتباهات در سیاست خارجی آمریكا نسبت به دولت و ملت ایران در شرایط خاص تاریخی اذعان و برای حل مسالمت آمیز اختلافات موجود اعلام آمادگی كرد.
پیام جیمی كارتر رئیس جمهور آمریكا كه در 6 فروردین 1359 نگاشته شده بود از طریق سفارت سوئیس در تهران تسلیم دفتر امام خمینی(ره) شد. كارتر در این پیام به منظور حل و فصل بحران گروگانگیری و در پاسخ به پیام نوروزی امام خمینی پیشنهاد تشكیل كمیسیون مشتركی برای رسیدگی به مسائل دوجانبه را مطرح كرد. در این نامه آمده است:
«عالیجناب! من امكان این را داشتم كه پیام بیست و یكم مارس شما را خطاب به مردم ایران بخوانم. من این پیام را یك سند اساسی برای آینده كشور شما تلقی میكنم. در این پیام شما موضع خود را در سیاست بینالمللی مشخص نمودهاید، این امر مورد توجه ما است. من موافقم كه صلح جهانی نیازمند روابط جدید بین دولتها بخصوص، احترام به حاكمیت ملل و حق مردم دائر بر تعیین سرنوشت خود میباشد. مایلم تاكید كنم كه این دو اصل كه مكرر از طرف شما و آقای بنی صدر رئیس جمهوری عنوان میشود از اصول مورد قبول من نیز میباشد و ما به دنبال تصمیم خود را دائر بر عملی كردن این اصول چه در نیكاراگوئه، چه در افغانستان و یا در مقابل یك خطر احتمالی به حاكمیت یوگسلاوی ثابت نمودهایم.
مایلم تاكید كنم كه حكومت من وارث وضع بینالمللی خیلی حساسی میباشد كه نتیجه سیاست و اوضاع و احوال دیگری است و همه ما را به ارتكاب اشتباهاتی در گذشته وادار كرده است. مزیت بزرگ دمكراسی امریكایی این است كه همیشه توانسته است اشتباهات خود را شناسایی نموده و یا آن را محكوم كند. ما موافقت خود را به كمسیون تحقیق در كنگره آمریكا برای روشن كردن حقیقت اعمال وخیم مداخله آمریكا مثلا در مورد شیلی اعلام نمودهایم و این كمیسیون تحقیق، تصمیمات مهمی در مورد محكوم كردن این مداخله و تدابیر بسیار مهمی در قبال مسئولیتهای ناشی از این اعمال اتخاذ كرده است. ما آقای بنی صدر ،رئیس جمهوری را مطلع ساختهایم كه آمادهایم این كمیسیون تحقیق را در آمریكا به نحوی برنامهریزی كنیم كه بتواند حل این بحران بین ملتین ما را امكانپذیر سازد.
همچنین ما آقای بنی صدر رئیس جمهوری را از آمادگی كامل خود برای اهتمام جدی در راه تامین رضایت لازم مردم ایران برای حل مسالمتآمیز اختلافات موجود بین دو حكومت مطلع ساختهایم. من میتوانم به خوبی درك كنم كه تصرف سفارت ما در تهران میتوانسته است عكسالعمل موجهی برای جوانان ایران تلقی شود، اما زمان سپری میشود و من دلایل جدی برای تردید درباره انگیزههای واقعی آنانی كه سفارت ما را تصرف كردهاند در دست دارم.
اشغال سفارت امروز مسایل عمدهای برای حكومت شما و حكومت ما ایجاد میكند و نهایتا عامل اختلافاتی گردیده است كه مانع رفع بحران كنونی و ایجاد روابط جدید بر اساس برابری و احترام متقابل كه شما خواهان آن بوده و ما نیز با آن موافقت داریم میباشد. ما آماده پذیرش حقایق جدیدی كه مولود انقلاب ایران است میباشیم این امر همچنان هدف ما و آرزوی ماست زیرا من تصور میكنم ما هدف واحدی را كه صلح جهانی و برقراری عدالت برای همه ملل است تعقیب میكنیم.
از زمان عزیمت شاه سابق مخلوع از آمریكا كه به دلایل انسانی و درمانی پذیرفته شده بود، حكومت من تصمیم گرفت كه در این مسایل مداخله نكند. ترك پاناما یك تصمیم شخصی شاه سابق بوده و ما نسبت به مذاكراتی كه بین خود او و سادات برای پناه یافتن در مصر انجام یافته است كاملا بیگانه بودهایم. ما با مراجعت او به آمریكا مخالفت كردیم، ما با معالجه او در بیمارستانهای امریكایی و به وسیله پزشكان امریكایی مخالفت كردیم، ما كلیه اطلاعاتی كه درباره وضع مزاجی شاه سابق داشتیم در اختیار آقای بنی صدر رئیس جمهوری گذاردیم. من حفظ اصل تفكیك كامل دو موضوع را اساسی میدانم بحران فیمابین باید از راه اعمال اراده و قابلیت حكومتهای ما بر مبنای واقعیات و منافع آینده جدی دو ملت حل و فصل شود.
میخواهم موكدا خاطرنشان كنم به محض اینكه مسئله فوری از طریق انتقال مسئولیت گروگانها به حكومت ایران حل شود، ما آماده اتخاذ رویه معقول و دوستانهای برای حل و فصل مسایل عدیده دوجانبه فیمابین میباشیم. ایجاد یك كمیسیون مشترك به عنوان عامل رسیدگی به مسایل دوجانبه به ما توصیه شده است. ما آمادهایم با نظر مساعد این فكر را بپذیریم و بتوانیم چنین كمیسیونی را به عنوان وسیلهای كه روابط آینده ما را توسعه دهد٬ تلقی نمائیم. تمنا دارم مرا در حال بحران فیمابین بر اساس ضوابط منصفانه و شرافتمندانه جدا یاری نمایید و از این بابت نهایت حقشناسی را خواهم داشت. دو ملت ما نیز از شما حقشناسی خواهند نمود. اجازه میخواهم جسارتا اعلام دارم كه به نظر من، زمان و دشمنان واقعی نظامهای سیاسی مربوطه ما به زیان ما مشغولند.
با تقدیم بهترین احترامات، جیمی كارتر 26 مارس 1980»
امام خمینی(ره) پس از اطلاع از متن این پیام، دستور میدهند كه این پیام به صورت فوری منتشر شود. سید احمد خمینی در گفتگویی درباره علت انتشار این پیام گفت: «امام پیام را كه دیده بودند من نبودم اما چند ساعت بعد كه آمدم ایشان فرمودند كه این باید منتشر بشود برای اینكه ما چیزی را از ملت پنهان نمیكنیم و در ثانی به احتمال قوی اینها ممكن است خودشان منتشر كنند و بعد یك چیزهایی فكر كنند و مردم هم فكر كنند كه چیزهایی زیر پرده است و ما باید آنچه كه میگذرد به مردم بگوئیم و خود مردم تصمیمشان را میگیرند و به همین دلیل گفتند كه فورا ما منتشر كنیم.»
پس از انتشار این پیام، كاخ سفید واكنش نشان داد. جودی پاول سخنگوی كاخ سفید در یك مصاحبه مطبوعاتی اعلام كرد : رئیس جمهور هیچ پیامی خطاب به آیت الله خمینی نفرستاده است.
اما ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهور وقت طی اطلاعیه ای تاكید كرد پیام كارتر
به وسیله كاردار سوئیس به وی تسلیم شده است . بنی صدر در این اطلاعیه آورده
است : از قرار اطلاع سخنگوی كاخ سفید پیام كارتر را به امام تكذیب كرده
است ، آقای كارتر ... نمی داند كه ما چیزی را از مردم خود پوشیده نمی داریم
، هر كاری را باید از راه اطلاع دادن به مردم و با اطلاع مردم انجام
بگیرد. در ادامه این اطلاعیه آمده است : پیام كارتر به امام و این جانب
همزمان به وسیله كاردار سوئیس در تهران تسلیم شده است ، در پیام به اینجانب
كارتر گفته است تحت فشار قرار دارم.
سفیر سوئیس در تهران در مصاحبه ای ضمن تائید ارسال پیام های آمریكا به
ایران از طریق سفارت سوئیس اظهار داشت : این همیشه سیاست ما بوده است كه
تمام امكانات دیپلماتیك خودمان را در اختیار طرفین بگذاریم و نهایت كوشش را
در آنچه كه از دست ما بر می آید انجام بدهیم . سفیر سوئیس گفت : تمام پیام
های از این نوع در صورت انتشار مطالبی كه قرار نیست منتشر شود همیشه این
ریسك وجود دارد كه مورد تكذیب قرار بگیرد .
به دنبال انتشار پیام كارتر به امام خمینی(ره) و تكذیب آن از طرف خبرگزاری های خارجی، امام توسط حجت الاسلام سید احمد خمینی اعلام كردند كه به این پیام پاسخ نخواهند داد: رهبر انقلاب به نامه كارتر پاسخ نخواهند داد. اگر حكومت آمریكا انقلاب ما را می شناخت، می فهمید كه ما چیزی را از مردم پنهان نمی كنیم . این رفتار آمریكایی ها در تكذیب اقدامات خود سابقه دارد چرا كه قبلا نامه كندی به رهبر انقلاب را نیز تكذیب كرده بودند.
چند روز بعد، سفیر سوئیس در تهران با بنی صدر دیدار كرد و ضمن مصاحبه ای به ارسال پیامهای آمریكا به ایران از طریق سفارت سوئیس تاكید كرد.
چند روز بعد و در هجدهم فروردین ۱۳۵۹ جیمی كارتر طی دستوری، قطع روابط سیاسی و بازرگانی با جمهوری اسلامی ایران را اعلام كرد. كارتر در سخنان خود درباره قطع رابطه با ایران گفت: «... مطالبات شاكیان آمریكایی و شركتها، از اموال مسدود شده ایران در آمریكا برداشت خواهد شد و مسئولیت بحران با شورای انقلاب ایران است كه خود را پشت سر دانشجویان پنهان میكند. اگر گروگانها آزاد نشوند، تصمیمات شدیدتری علیه ایران اتخاذ خواهد شد و آمریكا با همپیمانان خود اقدامات مقتضی به عمل خواهد آورد. هیچ ویزای جدید برای ایرانیان صادر نخواهد شد و كلیه ویزاهای صادر شده پس از بحران باطل میباشد...»
البته این مساله چند ماه قبل در قطعنامه ارایه شده از سوی امریكا به شورای امنیت سازمان ملل پیش بینی شده بود. در آن قطعنامه كه در 24 بهمن 1358 به شورا ارایه شد امریكا خواستار اعمال تحریمهای اقتصادی علیه جمهوری اسلامی و قطع رابطه با ایران به دلیل تصرف سفارت امریكا گردید. این درخواست در كنفرانس كشورهای صنعتی غرب نیز مطرح شده بود، ولی رایزنیهای هیأت نمایندگی ایران در سازمان ملل و همچنین وتو شدن قطعنامه پیشنهادی امریكا توسط اتحاد جماهیر شوروی، باعث شد دولت جیمی كارتر در اتخاذ تصمیم برای قطع مناسبات سیاسی و بازرگانی با ایران تنها بماند.
در پی تصمیم آمریكا به قطع رابطه با ایران، دفتر امام خمینی اعلام كرد «نظر امام در مورد گروگانها عوض نشده و مثل گذشته سفارت و گروگانها تا تشكیل مجلس شورای اسلامی و تعیین سرنوشت آنها توسط وكلای مردم در دست دانشجویان باقی خواهد ماند» و از جانب دیگر امام خمینی(ره) خود بیانیه جداگانهای در این رابطه منتشر كردند.امام در این پیام با اشاره به انتشار خبر دستور كارتر برای پایان روابط سیاسی ایالات متحده با ایران گفته بود: «اگر كارتر در عمر خود یك كار خیر كرده باشد، همین قطع رابطه است.»:
«بسم الله الرحمن الرحیم
ملت شریف ایران، خبر قطع رابطه بین آمریكا و ایران را دریافت كردم. اگر كارتر در عمر خود یك كار كرده باشد كه بتوان گفت به خیر و صلاح مظلوم است همین قطع رابطه است. رابطه بین یك ملت بپاخاسته برای رهایی خود از چنگال چپاولگران بینالمللی با یك چپاولگر عالمخوار همیشه به ضرر ملت مظلوم و به نفع چپاولگر است. ما این قطع رابطه را به فال نیك میگیریم چون كه این قطع رابطه دلیلی بر قطع امید دولت آمریكا از ایران است، ملت رزمنده ایران این طلیعه پیروزی نهایی را كه قدرت سفاكی را وادار به قطع رابطه یعنی خاتمه دادن به چپاولگریها كرده اگر جشن بگیرد حق دارد.
ما امیدواریم كه نابودی سرسپردگانی مثل سادات و صدام حسین به زودی انجام گیرد و ملتهای شریف اسلامی به این انگلهای خائن آن كنند كه ملت ما با محمدرضا خائن كرد و دنبال آن برای آزاد زیستن و به استقلال تمام رسیدن قطع روابط با ابرقدرتها خصوصا آمریكا نمایند.
من كرارا گوشزد نمودهام كه رابطه ما با امثال آمریكا رابطه ملت مظلوم با جهانخواران است. شما ای ملت عزیز كه برای رضای خداوند متعال با بانگ الله اكبر بر دشمنان خود چیره شدید و آزادی و استقلال را به دست آوردید، با اتكا به خداوند تعالی و حفظ وحدت كلمه مهیا باشید برای رودررویی دشمنان اسلام و دشمنان مستضعفین، شما به خواست خدای تعالی پیروز هستید و بر مشكلات غلبه خواهید كرد، صدام حسین كه همچون شاه مخلوع چهره قبیح غیراسلامی و انسانی خود را نشان داده و به هدم اسلام و حوزه مقدسه نجف كمر و با علمای اسلام خصوصا حضرت آیتالله آقای سید محمدباقر صدر آن كند كه رضاخان و محمدرضا پهلوی با علما و روحانیون و سایر طبقات كردند باید بداند كه با این اعمال ضد اسلامی گور خودش و رژیم تحمیلی و غیرانسانی و غیر قانونی بعث را با دست خود میكند.
ملت شریف عراق شما اخلاف آنان هستید كه انگلیس را از عراق راندند به پا خیزید و قبل از آنكه این رژیم فاسد همه چیز شما را تباه كند دست جنایتكار او را از كشور اسلامی خود قطع كنید. ای عشایر فرات و دجله همه با همه ملت اتحاد كنید و این ریشه فساد را قبل از آنكه فرصت از دست برود قطع و قمع نمایید و برای خدا دفاع از كشور اسلامی خود و از اسلام مقدس نمایید كه خدا با شما است ای ارتش عراق اطاعت از این مخالف اسلام و قرآن نكنید و به ملت بگرایید و دست آمریكا را كه از آستین صدام بیرون آمده است قطع كنید و بدانید اطاعت از این سفاك مخالفت با خدای متعال است و جزای آن عار و نار است. از خداوند متعال عظمت اسلام و مسلمین و كشور ایران را خواستارم، والسلام و علیكم و رحمهالله.
روح الله الموسوی الخمینی. 19 فروردین 1359.»
كمتر از سه هفته بعد از این پیام آمریكا تلاش كرد تا با مداخله نظامی، گروگان های خود را آزاد كند اما طوفان طبس مانع از تحقق این آرزو شد و در نهایت مجلس شورای اسلامی برای گروگانهای آمریكایی تصمیم گرفت.