به گزارش پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در آستانه سالگرد قیام 15 خرداد، نشست معرفی و بررسی کتاب "سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران" - از آثار حجت‌الاسلام‌والمسلمین روح‌الله حسینیان و از منشورات مرکز اسناد انقلاب اسلامی - با حضور آقایان ابوالفضل توکلی‌بینا، جواد منصوری و عزت‌الله مطهری (عزتشاهی) در خبرگزاری مهر برگزار شد. در بخشی از این نشست همچنین صحبت‌های دکتر محمدحسین صفارهرندی پیرامون این کتاب و قیام 15 خرداد پخش شد.
در ابتدای این نشست، دکتر جواد منصوری صحبت کرد و گفت: ابتدا باید یادی کنیم از مرحوم حجت‌الاسلام حسینیان که نزدیک به سه دهه مسئولیت مرکز اسناد انقلاب اسلامی را بر عهده داشتند و از آن بیشتر در مقام دفاع از انقلاب اسلامی و تاریخ نگاری پیش قدم بودند. که به برکت این حضور آثار بسیاری در این زمینه تولید شده است.
این نویسنده و محقق تاریخ ادامه داد: مرحوم حسینیان در زمینه اعتلای فرهنگ انقلابی‌گری فقط به مدیریت مرکز اسناد اکتفا نکردند. بلکه در این زمینه ایشان مجموعه پنج جلدی «انقلاب اسلامی (زمینه‌ها، چگونگی و چرایی» را تالیف کرده‌اند. این مجموعه چنان جامع و کامل است که امروزه یکی از کتب مرجع در مراکز مطالعاتی تاریخ معاصر و حتی تاریخ شیعه است. چنانچه تاکنون چندین بار تجدید چاپ شده و از سوی پژوهشگران و تاریخ‌نگاران مورد استقبال قرار گرفته است.
وی تصریح کرد: «سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران» یکی از جلدهای این مجموعه پنج جلدی است که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است. محتوای کتاب تحولات سال‌های 1341 تا 43 را شامل می‌شود. در این جلد، مرحوم حسینیان نکات بسیار جالبی از روند شکل‌گیری نهضت اسلامی، رهبری انقلاب، مرجعیت، تداوم جریان انقلاب اسلامی و نقش پر رنگ و تعیین کننده مردم و روحانیون در آغاز نهضت و تداوم آن را مطرح کرده است. این کتاب یک شاخصه بسیار مهم دارد که بعد از پیروزی انقلاب شکل گرفت و آن مبدایت 15 خرداد 1342 در شکل‌گیری انقلاب اسلامی است. زیرا قبل از آن از این رخداد به عنوان یک اعتراض یا حرکت خودجوش مردمی یاد می‌شد.
منصوری اضافه کرد: دلیل این نوع تغییر و چرخش از قیام عمومی به عنوان مرکزیت نهضت، تعبیر امام خمینی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است که از 15 خرداد 1342 به عنوان قلب و مرکز انقلاب در سال‌های 41- 43 یاد کرده‌اند. لذا با این اوصاف این کتاب در مقایسه با سایر جلدهای مجموعه از برجستگی و ویژگی بیشتری برخوردار است.
ابوالفضل توکلی‌بینا دیگر سخنران این مراسم بود. او که از اعضای قدیمی موتلفه اسلامی محسوب می‌شود، ناگفته‌های بسیاری از قیام 15 خرداد دارد. وی درباره برنامه‌ریزی مراسم روز عاشورای 42 در تهران گفت: عاشورای سال 42 امام به همه روحانیون و مادحین و هیئات تکلیف کردند که امسال باید مسائل روز مطرح بشود. من، شهید عراقی، مرحوم عسگراولادی و چند تن از اعضای دیگر جمعیت موتلفه خدمت حضرت امام رسیدیم. به امام عرض کردیم که ما می‌خواهیم از مسجد حاج ابوالفتح واقع در میدان شاه سابق دسته عزاداری راه بیاندازیم و تا دانشگاه تهران حرکت کنیم. معمولا وقتی این پیشنهادها را می‌شنیدند بعدا جواب می‌دادند. دو روز بعد مجددا خدمت حضرت امام رسیدیم. امام فرمودند: قول می‌دهید که برنامه را آبرومند انجام دهید؟ ما هم گفتیم ما تا سطح جانمان تلاش می‌کنیم که این برنامه آبرومند برگزار شود. وقتی برگشتیم جلسه‌ای تشکیل دادیم که چگونه این برنامه را اطلاع‌رسانی کنیم. در این جلسه به جمع‌بندی رسیدیم که به صورت علنی اعلام کنیم. وقتی اعلام کردیم نیروهای امنیتی درب مسجد را با قفل و زنجیر بستند.
در بخش دیگری از این نشست، دکتر محمدحسین صفارهرندی طی گفتگوی تلفنی با اشاره به نقش حجت‌الاسلام والمسلمین حسینیان در تاریخنگاری انقلاب گفت: من برجسته‌ترین وجه شخصیتی مرحوم آقای حسینیان را در همت بلند ایشان برای ارائه یک تصویر دقیق و درست از تاریخ – چه تاریخ اسلام، چه تاریخ تشیع و چه تاریخ معاصر – به ویژه آن بخش که به عنوان مقدمه ورود به انقلاب اسلامی است، می‌بینم.
وی حاصل عمل مرحوم حسینیان در تاریخنگاری انقلاب را برجسته دانست و تصریح کرد: همه قبول دارند که ایشان انسان مخلص و دلسوزی بود. تولیدات فراوانی که مرکز اسناد انقلاب اسلامی در دوره مدیریت ایشان داشت، گواه این اهتمام و پیگیری‌های سرشار از نگاه وسیع نسبت به آینده است.
صفارهرندی محبوس کردن سندها در گنجینه‌های مراکزی اسنادی را ظلم علیه تاریخ خواند و یادآور شد: هنر آقای حسینیان این بود که با استخراج این اسناد و دسترسی دادن به محققین برای استفاده از آن سندها، کاری شایسته و بزرگ انجام داد.
صفارهرندی با اشاره به کتاب "سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران" گفت: شیرینی پردازش را در این کتاب مشاهده کردم و آن را انصافا به لحاظ محتوایی ارزشمند دیدم. با این که تاریخ انقلاب را بارها خوانده‌ایم و سن نوجوانی و جوانی ما در آن محدوده زمانی گذشته و بعضی از این وقایع خاطرات ماست، ولی قلم مرحوم حسینیان، انسان را ترغیب می‌کند که یک‌بار دیگر همان دانسته‌های تکراری‌اش را مرور کند.
وی با بیان اینکه در این کتاب پاسخ بسیاری از شبهات از جمله علت مخالفت مراجع با اصلاحات ارضی و موضع‌گیری روحانیت با حق آزادی رای به زنان داده شده است گفت: این کتاب از بعضی از حقایق تاریخی که گرفتار کینه‌توزی دشمنان امام و انقلاب شده و یا محصول جهل و کج‌فهمی‌ها بوده، غبارروبی می‌کند.
مشروح گفتگوی تلفنی دکتر محمدحسین صفارهرندی در نشست معرفی و بررسی کتاب "سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران" را در زیر بشنوید.
سخنران دیگر این مراسم، عزت‌الله مطهری (عزتشاهی) بود. او که از جمله باسابقه‌ترین مبارزین پیش از انقلاب است، روایت‌هایی شنیدنی از آن روزها دارد. عزتشاهی از نخستین سال‌های نهضت، پا به پای انقلابیون با رژیم شاه مبارزه کرد و با تحمل شکنجه‌های ساواک، دوران سختی را پشت سرگذاشت. وی گفت: 15 خرداد حاصل مقدماتی است که باعث بوجود آمدن آن شد. قبل از سال 1340 مملکت شرایط مطلوبی نداشت و ظاهراً رژیم از امریکا درخواست وام کرده بود. یکی از شروط آمریکا برای پرداخت وام این بود که علی امینی نخست‌وزیر شود و خود آمریکایی‌ها بگویند که این پول کجا هزینه شود! در واقع در هزینه کردن این وام هم دخالت داشتند. سپس مسائل لوایح شش‌گانه و اصلاحات و ارضی و انجمن‌های ایالتی و ولایتی زمینه‌ساز واقعه 15 خرداد بود.
وی با اشاره به شرایط ویژه کشور و نهاد مرجعیت پس از رحلت آیت‌الله بروجردی گفت: در این شرایط، تنها کسی که شروع به مبارزه با رژیم شاه کرد شخص حضرت امام بود. تا این که امام را در 15 خرداد دستگیر کردند و چندی بعد آزاد کردند. یادم هست بعد از آزادی ایشان، در روزنامه‌ها نوشتند: «دولت با روحانیت به تفاهم رسید» وقتی امام از این خبر کذب مطلع شدند، بلافاصله در مدرسه فیضیه سخنرانی کرده و گفتند: کدام روحانیت با شما به تفاهم رسیده؟
عزتشاهی که در آن سال‌ها در کنار آیت‌الله سعیدی اقدام به توزیع رساله امام و اعلامیه‌های ایشان داشت، درباره شخصیت بی‌باک و مبارز امام خمینی می‌گوید: امام انسان نترسی بود، مثلا در دادگاه وقتی اسم شاه می‌آمد، همه بلند می‌شدند ولی امام بلند نمی‌شد و در پاسخ به آنها می‌گفت: زمانی که من بیرون از زندان بودم با شاه مبارزه می‌کردم حالا که اسیر دست شما شده‌ام برای عکس و اسمش از جا بلند شوم؟!
این مبارز با سابقه خاطره خود از روز عاشورای 42 را اینطور روایت می‌کند: روز عاشورا پس از اینکه عوامل رژیم درب مسجد حاج ابوالفتح را زنجیر زدند، توده مردم به صوت منظم از مسجد راه افتادند و به بهارستان و سرچشمه و بعد به دانشگاه تهران رفتند. از آنجا عده‌ای به سمت مسجد ارگ برگشتند و یک گروه جلوی کاخ گلستان حاضر شدند و شروع به شعار دادن کردند و جمعیت هم به نسبت زیاد بود. شعار «مرگ بر شاه»، «خمینی خمینی، بمیرد دشمن خونخوار تو» و امثال اینها را می‌دادند و در نهایت آنها را پراکنده کردند.
عزتشاهی درباره خیزش مردم در 15 خرداد گفت: شب بعد که امام را دستگیر کردند مردم قیام کردند. من در میدان خراسان بودم و شعار می‌دادیم. در آنجا سربازی با سرنیزه به دنبال من افتاد. به یاد دارم یک ماشین کمپرسی، با بار آجر از شوش به سمت میدان شهدا در حرکت بود که بچه‌ها روی ماشین رفتند و یکی از دوستان هم به کابین راننده رفت و به او گفت که آرام حرکت کند. بچه‌ها آجرها را در خیابان 17 شهریور ریختند. در آن موقع پاسبان‌هایی که در خیابان بودند در ماشین تیراندازی و مردم را متفرق می‌کردند. تعدادی در میدان خراسان تیر خوردند و ما آنها را با موتور به بیمارستان بازرگانان بردیم. ولی چون می‌ترسیدیم ما را دستگیر کنند، مجروحان را فقط تا جلوی در می‌بردیم و خودمان سریع محل را ترک می‌کردیم.
عزتشاهی در پایان صحبت‌های خود خاطرنشان کرد: کتاب «سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران»، کتابی مستند و مفید است. مدارک و اسناد درج شده در آن برگرفته از اسناد ساواک است و افرادی که می‌خواهند تاریخ را بدانند و بنویسند می‌توانند از این کتاب نهایت بهره و استفاده را ببرند. مرحوم حسینیان هم انسان با شهادمت، نترس و صادقی بود. در دورانی که در مجلس بود با سخنرانی‌ها و موضع‌گیری‌هایی که داشت هرچند مطابق میل خیلی‌ها نبود اما حرفش را می‌زد.
در پایان این مراسم، دکتر جواد منصوری به جمع‌بندی مباحث پرداخت. وی که خود مجموعه ارزشمندی از اسناد قیام 15 خرداد 42 را جمع‌آوری و با عنوان «تاریخ قیام 15 خرداد به روایت اسناد» در مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر کرده است گفت: وقتی حضرت امام فرمودند که 15 خرداد مبدا انقلاب است، من تصمیم گرفتم کار جامعی در این مورد انجام دهم. در واقع کاری که ما انجام دادیم به عبارتی ادامه کتاب «سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران» بود. برای تدوین و انجام این کار تصمیم گرفتم کار جدیدی در این زمینه انجام دهم و شروع به تحقیق در مورد 15 خرداد کردم. کار جدید ما بررسی 100 هزار سند ساواک، شهربانی، نخست‌وزیری، دربار و ... مربوط به مقطع سال‌های 1338 تا 1343 بود. ما به گزینش اسناد پرداختیم و توانستیم حدود 1000 برگ سند مرتبط با موضوع انتخاب کنیم. بر همین مبنا به تدوین جریان نهضت اسلامی با مرکزیت قیام 15 خرداد به روایت اسناد پرداختیم. یعنی هر مطلبی در کتاب درج شد، کنار آن سند مربوطه را نیز گنجاندیم. به این شکل تحقیقی نو و جدید خلق شد که در نمونه‌های مشابه به ندرت دیده می‌شد. این مجموعه در 2 جلد منتشر شده و مورد استقبال قرار گرفته است. عنوان دقیق آن «تاریخ قیام 15 خرداد به روایت اسناد» است. مخصوصا «روایت اسناد» را در عنوان قید کردیم تا نشان دهیم در این کتاب از خودمان حرفی نزده‌ایم بلکه از روی سند، روزنامه‌ها و نقل از منابع خود رژیم صحبت کرده‌ایم.
وی با اشاره به یکی از مباحث مهم این مجموعه یادآور شد: در این مجموعه بحثی را مطرح کردیم که تا آن زمان به این شکل ارائه نشده بود و آن این بود که جریان 15 خرداد چگونه توانست تاریخ‌ساز و مبدا انقلاب باشد؟ در این کتاب نظریه‌ای هم مطرح کردیم که چگونه 15 خرداد اتفاق افتاد، در حالی که هیچ نقشه و طراحی از قبل تعیین شده‌‌ای وجود نداشت؟ این اتفاق به تدریج در لایه‌های مختلف جامعه ایران تغییراتی را به وجود آورد که انقلاب اسلامی نتیجه‌ی آن شد. این تغییرات را حتی رژیم هم متوجه نشد. حضرت امام در وصیت‌نامه‌اش در این مورد مطالبی را فرموده‌اند.
این محقق تاریخ انقلاب گفت: در 15 خرداد اتفاقاتی افتاد که سه عنصر امام، امت و اسلام باهم ترکیب شدند و یک پدیده را به وجود آوردند. به عبارت دیگر حضرت امام نیروی جدیدی خلق کرد و تعریف جدیدی از قدرت را ایجاد نمود. قدرتی که در ایجاد آن سلاح، پول، حمایت خارجی، مساحت کشور و امثال اینها دخالت ندارند و تاثیرگذار نیست. بلکه قدرت اصلی، از ترکیب این سه عنصر منشا می‌گرفت. شعار مردم در این روز «یا مرگ یا خمینی» بود. این فریاد مردمی بود که آگاهانه برای دفاع از اسلام و رهبری به صحنه آمده بودند و در این راه حاضر بودند جانشان را هم نثار کنند.
وی ادامه داد: حضرت امام در وصیت‌نامه خود به ترکیب این سه عنصر در شکل‌گیری انقلاب اشاره می‌کنند و می‌گویند: مادامی که این سه عنصر متحد هستند انقلاب هم پابرجاست. به همین دلیل است که در سال 64 سازمان‌های اطلاعاتی غرب به مدیریت سازمان سیا با هدف جدا کردن این سه عنصر از هم جلسه ویژه تشکیل دادند. هدف این جلسه جدا کردن مردم از اسلام و رهبری بود. این نقشه همین الان هم دنبال می‌شود و دشمن درصدد جدا کردن این سه عنصر است اما موفق نشده است.
