مرکز اسناد انقلاب اسلامی

بررسی ریشه ها و علل سرنگونی حكومت پهلوی و تأسیس نظام جمهوری اسلامی ، ارتباط نزدیكی با مطالعه ی تحولات حوزه ی علمیه قم دارد، از این رو در بسیاری از پژوهشهای تاریخی ،میان این دو،پیوند آشكاری دیده می شود. این اثر فعالیتهای فرهنگی و سیاسی نیروهای مذهبی ، از ابتدای سلطنت پهلوی تا قیام پانزده خرداد را مورد بررسی قرار داده است. جنبه های گوناگون فعالیت مراجع و روحانیونی مانند حاج آقا حسین قمی ، آیت الله العظمی بروجردی ، نواب صفوی ، شیخ عباسعلی اسلامی ، حاج سراج انصاری ، آیت الله طالقانی ، بیان شده است . مبارزه با فضای ضد مذهبی كشور ، بی حجابی و انواع فسادهای دیگر، مقابله با كسروی و جریانهای ضد دینی ، تأسیس مدارس اسلامی ، از جمله اقدامات روحانیون در شهرهایی نظیر تهران ، قم ، مشهد، تبریز و ..... بود. در نتیجه ی تلاشهای فوق و با شروع اصلاحات مورد نظر شاه و مخالفت صریح آنها با مبانی اسلام ، مردم مسلمان ایران، به تبعیت از مرجع تقلید امام خمینی (ره) به خیابانها ریخته و حماسه ی 15 خرداد را خلق كردند. بازاریان در این جنبش نقش فعالی بر عهده داشته و می توان در كنار روحانیت، آنها را نقش آفرینان اصلی این رویداد به حساب آورد. همچنین مساجد و تكایا به عنوان مركز فرماندهی این رخداد، برای نخستین بار به عنوان بهترین هسته های مخالفت علیه سلطنت محمدرضا پهلوی مشخص گردیدند.