انقلاب اسلامی سال 1979 (1357) ایران پدیده‌ای شگفت‌انگیز، بزرگ و
بسیار مهم‌بود؛ توازن قوا را در روابط بین‌الملل به هم زد، موجب
بیداری اسلامی در جهان اسلام‌شد، نظام‌های حاكم و مرتجع منطقه را
متزلزل كرد و آمریكائیان را به شدت تحقیركرد و ایدئولوژی اتحاد جماهیر
شوروی را به چالش كشید؛ قدرت‌مندترین حكومت‌منطقه را به سرعت ساقط
كرد و ایران وابسته به بلوك غرب و عضو سنتو را به یك‌حكومت مستقل،
انقلابی و مدعی تبدیل كرد. بسیاری از جامعه‌شناسان سیاسی در چرایی
وقوع این انقلاب، نظریه‌پردازی‌های‌بسیاری كرده‌اند و یك بار دیگر
بحث انقلاب و عوامل آن در محافل دانشگاهی و علمی‌جهان رونق گرفت و
نظریاتی بر نظریه‌های سابق افزوده شد. ما در این كتاب بر سر این
نیستیم تا نظریه‌ای را ثابت و یا ردّ نماییم؛ چه معتقدیم‌حوادث،
زمینه‌ها، عوامل، تمایزات، ویژگی‌ها و بسیاری از ابعاد انقلاب
اسلامی‌توصیف نشده است تا بر مبنای واقعیت‌ها، داده‌ها و اطلاعات
صحیح تحلیل و نظریه‌ساخته شود. امام‌خمینی رهبر، ایدئولوگ، معلم و
معمار انقلاب اسلامی، قبل از پیروزی انقلاب براین مهم تأكید كردند و
در پیامی كه به مناسبت كشتار مردم مشهد و رفسنجان و جهرم درتاریخ
5/5/1357 صادر كردند، فرمودند: «لازم است برای بیداری نسل‌های آینده و
جلوگیری از غلط‌نویسی مغرضان، نویسندگان متعهد با دقت تمام به
بررسی دقیق تاریخ این نهضت اسلامی‌بپردازند و قیام‌ها و تظاهرات
مسلمین ایران را در شهرستان‌های مختلف با تاریخ‌و انگیزه‌ی آن ثبت
نمایند تا مطالب اسلامی نهضت روحانیت، سرمشق جوامع‌و نسل‌های آینده
شود. ما كه هنوز در قید حیات هستیم و مسائل جاری ایران راكه در پیش
چشم همه‌ی ما به روشنی اتفاِ افتاده است دنبال می‌كنیم،
فرصت‌طلبان و منفعت‌پیشگانی را می‌بینیم كه با قلم و بیان بدون
هراس ازهرگونه رسوایی، مسائل دینی و نهضت اسلامی را برخلاف واقع
جلوه‌می‌دهند... از این جهت روشن شدن مبارزات اصیل اسلامی در ایران
از ابتدای‌انعقاد نطقه‌اش تاكنون و رویدادهایی كه در آینده اتفاِ
می‌افتد از مسائل مهمی‌است كه باید نویسندگان و علمای متفكر و متعهد
بدان بپردازند.» با همه‌ی زحماتی كه تاكنون در این باره كشیده شده
است، در مقابل عظمت این‌انقلاب بسیار ناچیز است. كم‌كاری‌های
انقلابیون در نگارش واقعیت‌ها و تحولات از یك‌طرف و تحریف دشمنان از
طرف دیگر، نظریه‌پردازی را بر انقلاب اسلامی مشكل كرده‌است. افزون
بر آن «نظریه‌پردازانی كه پدیده‌ی انقلاب را مورد مطالعه قرار
داده‌اند بر سرماهیت آن دچار اختلاف نظر می‌باشند. به علاوه هنوز به
نتایج عموماً پذیرفته شده‌ای‌درباره‌ی وقوع انقلابات دست
نیافته‌اند.» این موضوع را نیز انكار نمی‌كنیم كه جستن یك عامل
برای انقلاب و تسرّی آن به‌همه‌ی انقلاب‌ها و حكم واحدی را جاری
كردن، تلاش بیهوده‌ای است كه از آن نظریه‌ای‌به دست می‌آید كه به
شدت ابطال‌پذیر خواهد بود. چه عامل انقلاب را ساختاری بدانیم‌یا
ارادی و علّت آن را اقتصادی بدانیم یا سیاسی یا فرهنگی، این عوامل
در بسیاری ازكشورها مكرراً اتّفاق افتاده است، ولی محصول طبیعی آن
انقلاب نبوده است. از این‌جهت بسیاری از دانشمندان معتقد به
ناهمگونی انقلاب‌ها شده‌اند و تأكید كرده‌اند كه «در تاریخ هم‌چون هر
جای دیگری هرگونه مقایسه نكوهیده است و انقلاب‌هابیشتر به خاطر
تفاوت‌های ویژه‌اشان قابل ملاحظه‌اند تا عناصر مشتركشان.» به همین
جهت خانم تدا اسكاچپول (Theda Skocpol) با این كه از
ساختارگرایان‌بود، با مطالعه‌ی انقلاب اسلامی یك باره نظرش تغییر كرد
و در مقاله‌ای تحت عنوان«دولت تحصیل‌دار و اسلام شیعی در انقلاب
ایران» بر نقش اراده، آگاهی، رهبری واندیشه در انقلاب اسلامی تأكید
كرد و نوشت: «اگر در دنیا تنها یك انقلاب موجود باشدكه آگاهانه
ساخته شده است آن انقلاب، انقلاب ایران است.» با همه‌ی
پیچیدگی‌های انقلاب اسلامی ایران، نقش سه عنصر بسیار مهم، برجسته
وآشكار بود: ایدئولوژی اسلام شیعی، رهبری امام خمینی و مردم مصمم.
در كتاب«چهارده سال رقابت ایدئولوژیك شیعه در ایران 1343 ـ 1356» تا
حدودی ازایدئولوژی انقلاب و چرایی مقبولیت آن بحث كردیم و در این
كتاب به تشریح رهبری‌امام خمینی و جانفشانی‌ها و جهاد مردم ایران
می‌پردازیم كه چگونه رهبری‌های‌خردمندانه‌ی امام خمینی با اندیشه‌ی
شیعی، مردم را به یك آگاهی خودباورانه رساند كه‌از هرگونه ایثاری
برای سرنگونی رژیم شاهنشاهی و برقراری جمهوری اسلامی دریغ‌نكردند.
بخش اوّل كتاب به بحث‌های نظری در مورد رهبری‌های حضرت
امام‌می‌پردازد و در بخش بعدی فداكاری‌های ملت ایران، سیر حوادث،
وقایع و گسترش‌بحران را تبیین می‌كند و در بخش سوم سیر فروپاشی رژیم
و سرانجام پیروزی انقلاب‌اسلامی را تشریح خواهد كرد و در تمام این
مباحث نشان خواهیم داد كه چگونه ملّت بافداكاری، جهاد و شهادت و
رهبری با تدبیر و با درایت مسیر حركت تاریخ را به سوی‌پیروزی هدایت
كرد. یكی از ویژگی‌های این كتاب فراوانی جدول‌های حوادث است كه
جهت مقایسه ونشان دادن سیر حوادث تهیه شده‌است. این جدول‌ها بر
مبنای اسناد ساواك مركز اسنادانقلاب اسلامی، كتاب‌های دوم تا هیجدهم
انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواك وروزنامه‌های كیهان و اطلاعات
به جز ایام اعتصاب تهیه و تدوین شده است. این جدول‌هاعلاوه بر
آسان كردن مقایسه‌ی ادوار انقلاب اسلامی، اشاره‌ای است به نقش
شهرهای‌مختلف ایران در انقلاب. با این حال اعتراف می‌كنم این
همه‌ی مبارزات مردم ایران‌نیست، بلكه گوشه‌هایی از جهاد مردم است
كه من به منابع آن دسترسی داشتم و یا ثبت‌شده بود. امید است این
كتاب با تمامی كاستی‌های آن برای همه‌ی كسانی كه خواهان آگاهی
ازچگونگی پیروزی انقلاب اسلامی هستند، مفید باشد.
