نام کتاب:
مجلس در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)
موضوع : کتاب
زیرگروه موضوع: جمهوری اسلامی ایران
تاریخ انتشار: ۱۳۸۸
چاپ جاری: ۲۰۰۰
قیمت: ۳۰۰۰۰ ریال
شمارگان: ۲۰۰۰
تعداد صفحات: ۳۶۴
قطع: وزیری
شابک: ۳-۳۴۵-۴۱۹-۹۶۴-۹۷۸
وضعیت: ناموجود
معرفی اجمالی: نباید تجربهی تاریخی جنبش مشروطیت در ایران را فراموش کرد که با ورود بسیاری از اندیشهها و مفاهیم جدید همراه شد و هر یک در حوزهی اندیشهورزی و عمل سیاسیـ اجتماعی محل بحثها و تضارب آراء و تقابلهای عملی و هزینههای بسیار گردید. یکی از این مفاهیم «پارلمانتاریسم» بود. برخی از علمای آن دوران تلاش کردند نوعی آشتی و پیوند میان نهاد مجلس به عنوان قوهی قانونگذاری و رکن پارلمانتاریسم و آموزههای دینی و شرعی برقرار کنند، چرا که اندیشهی حکومت پارلمانی را پادزهر استبداد میدانستند. سرآمد این دسته مرحوم آیتالله نائینی بود که اندیشههای مصلحانهاش در کتاب «تنبیه الأمه و تنزیه الملّه» تبلور یافت. در مقابل، عدهای از علما، مبانی آموزهها و مفاهیمی را که از خارج وارد فضاهای فکری، فرهنگی و سیاسی میشد مورد مداقه و نقد قرار دادند و حتی مرحوم شیخ فضل الله نوری به عنوان سرآمد این جریان، قانونگذاری را به چند دلیل دخالت در حوزهی شرعی تلقی و آن را حرام اعلام کردند. اگرچه مسیر مشروطه تغییر یافت و با قلب ماهیت کل جریان، دیکتاتوری رضاخانی از دل آن زاده شد، اما مباحث تئوریک و شبهههای نظری پیرامون آن همچنان باقی ماند. بعدها، امام خمینی(ره) با طرح نظریهی ولایت فقیه یک تئوری سیاسی قدرتمند جایگزین را به عنوان مبنای مشروعیت نظام سیاسی مطرح کردند، در شرایطی که جامعهی ایرانی از اشکال صوری قوای سهگانهی مقننه، مجریه و قضائیه و به نوعی نظام «مشروطهی اسمی» برخوردار بود. عدم تبیین دقیق مباحث آن دوران سبب شد چنین سؤالاتی در مواجهه با اندیشهی امام نیز مطرح شوند. بنابراین، ربط و نسبت نظام سیاسی مورد نظر امام با دموکراسی و نهادهای مرتبط با آن سؤالی بود که بارها از سوی مخالفان یا محققان مطرح و خصوصاً زمانی که امام در پاریس حضور داشتند این سؤال و پاسخهای مربوط به آن فربه شد. پس از استقرار نظام اسلامی و طی چندین دوره برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی و فعالیت قانونگذاری، امروزه نیز مباحثی دربارهی نقش و محدودهی اختیارات مجلس مطرح میشود. هدف این پژوهش بررسی جایگاه مجلس در اندیشهی امام خمینی (ره) است و میکوشد از دل آن تصویری روشن از جایگاه مجلس در این اندیشه بهدست دهد. بدین منظور و برای رسیدن به یک چارچوب تحلیلی مناسب و روشمند ابتدا اندیشهی سیاسی امام با توجه به نظریهی بحران توماس اسپریگنز در کتاب «فهم نظریههای سیاسی»، دستهبندی گردید. بر اساس این نظریه یک محقق برای درک یک نظریهی سیاسی باید تمامی مراحل شکلگیری، تداوم، اهداف و دستاوردها را یا بر اساس منطق درونی و یا با استفاده از منطق بازسازی شده مورد مطالعه قرار دهد. استفاده از منطق درونی نشان میدهد که اندیشمندان پس از مشاهدهی بینظمی در پی تشخیص علل وقوع بحران برآمده و تلاش کردهاند تصویری از یک جامعهی بینقص و مطلوب بسازند. بحرانی موجد اندیشهی سیاسی استکه بر سر اصول اساسی باشد. محقق پس از درک مشکل، بهسراغ تشخیص درد میرود و آنگاه به درمان میپردازد. در ادامه، با توضیح دو مفهوم «بحران معنا» و «جامعهی در حال گذار» ایران نشان دادیم که طرح نظریهی حکومت اسلامی امام، پاسخی به بحران معنای موجود در جامعهی شیعی ایران بود. از آنجا که از نظر ایشان دین بزرگترین عامل سعادت و پیشرفت مادی و معنوی مسلمانان در طول تاریخ بوده و ظرفیت پاسخگویی به همهی سؤالات بشر را دارد، هر نوع محدودیت دین در جامعه، ناشی از حاکمیت ارزشهایی بود که چارچوب فکری این دوره آنها را ایجاد کرده بود. امام، ابتدا خواستار اصلاح و در نهایت با یقین به اصلاحناپذیری نظام حاکم خواهان کنار زدن ارزشهای مغایر گردیده و طی مبارزهای طولانی به ایجاد چارچوبی جدید همت گماشتند. بهطور کلی، این نوشتار در سه بخش تدوین گردیده است: بخش اول، به اندیشهی سیاسی امام خمینی اختصاص دارد. هدف مباحث این بخش، که مبنای مطالب بعدی است، بازسازی منطق درونی اندیشهی سیاسی امام است. در این بخش ابتدا کل زندگی امام را بر اساس سه مرحلهی نفی، اثبات و اجرا به سه دورهی زمانی پیش از تبعید، دوران تبعید و دوران پس از پیروزی انقلاب تقسیم کردیم، سپس با تحلیل خصوصیات شخصیتی و رفتاری ایشان، نشان دادیم که مبانی معرفتی و اصول فکری ایشان را عرفان اسلامی تشکیل میدهد. در فصل اول، به روش شناخت اندیشهی سیاسی، و در ادامه محتوای این اندیشه را در سه قالب سلبی، ایجابی و اجرا دستهبندی کردیم.بخش دوم کتاب نیز در دو فصل، به پارلمانتاریسم در اسلام و غرب اختصاص دارد که طی آن در فصل اول مفهوم، تاریخچه و مبانی اندیشهای پارلمانتاریسم در جوامع غربی بررسی میشود. فصل دوم، مطالعهی پارلمانتاریسم در اندیشهی علمای شیعی است. چنین مقایسهای ضرورت بخش بعد را روشن میکند. بخش سوم پارلمانتاریسم در اندیشهی امام خمینی نام دارد که چهار فصل دارد. بر اساس مدل اسپریگنز، ابتدا تلاش کردیم در فصل اول بحران نهاد مجلس و اندیشهی پارلمانتاریستی ایران عهد قاجار و پهلوی را از منظر سلبی اندیشهی ایشان نشان دهیم. در ادامه، برای طرح چارچوب جایگزین، پرداختن به بحث جایگاه مردم در اندیشهی سیاسی ایشان ضرورت داشت. از آنجا که دربارهی این بخش از اندیشهی امام مباحث فراوانی در جامعه جریان داشت فصل جداگانهای به این بحث اختصاص دادیم و طی آن جایگاه مردم در اندیشهی ایشان را بررسی کردیم. در این فصل ابتدا به بحث مشروعیت و منشأ آن پرداختیم و ضمن طرح چکیدهای از منازعات اندیشهای جامعهی ایران معاصر در این باب، که در سال 1384 رسانهای گردید، با ارائهی یک آسیبشناسی از آن، نظریهی مشروعیت الهی ـ مردمی حکومت را مبنای مباحث گستردهی مجلس از دیدگاه ایشان قرار دادیم. در فصل سوم با تحلیل تئوری قدرت امام در چهار بعد اثباتی، تحدیدی، تربیتی و تنظیمی و طرح ملازمت حق و تکلیف در اندیشهی سیاسی ایشان، نظریهی مشروعیت الهی موازین ـ مشروعیت مردمی مصادیق را اثبات کردیم.فصل چهارم که به بایستههای مجلس مطلوب از دیدگاه امام اختصاص یافته است، همانند فصل گذشته در سه بخش محتوایی سلب، ایجاب و اجرا طرح میشود. در بحث مجلس مطلوب نیز در جهت حل دو بحران اسلامی و مردمی نبودن این نهاد در طول تاریخ صد سالهی خود در ایران از نظر ایشان ( اندیشهی سلبی) موضوعیت انتخابات را اثبات کردیم و سپس با نفی « تقلید سیاسی » و ضرورت سیاست ورزی محققانه از سوی تک تک مردم، شرایط کاندیدای اصلح را بهصورت مستند در دوازده بند از یکدیگر تفکیک کردیم (اندیشهی ایجابی). در بخش اجرا نیز، با آسیب شناسی مجالس گذشته، بحثی جدید در باب چگونگی عملیاتی و اجرایی شدن این اندیشه تا تحقق مجلس مطلوب ارائه گردید.