مرکز اسناد انقلاب اسلامی

در سندی از شهربانی قزوین که به دستگیری شهید رجایی در 12 اردیبهشت 1342 اشاره دارد با موضوع "بازداشت محمدعلی رجایی فرزند عبدالصمد" آمده است: طبق گزارش دایره مربوطه نامبرده بالا به اتهام اهانت به رئیس مملکت و پخش اعلامیه مضره به موجب قرار شماره ..... 42/2/12 بازپرسی 1 تیپ 5 قزوین در زندان این شهربانی بازداشت گردیده.

روز تاسوعای سال 1357 در تاریخ سیاسی و مبارزات ملت ایران روزی مثال‌زدنی و کم‌نظیر است. چراکه نشانگر همبستگی کامل مردم ایران در راه رسیدن به آرمان‌‌های مذهبی و ملی آنان می‌باشد. در این روز مردم شهرهای مختلف با هماهنگی علما و روحانیون شهر خود دست به خیزش همگانی در نفی رژیم پهلوی زدند و با این تظاهرات محرم سال 1357 را آخرین محرم رژیم قرار دادند.

محرم سال 1357 برای روحانیون و وعاظ مبارز انقلابی این فرصت را فراهم نمود که علیه رژیم پهلوی صف‌آرایی نمایند. در این میان روحانیون شاخص مشهد علم مبارزه را در دست گرفته و با کمک مردم به برپایی مجالس روضه و سخنرانی در ماه محرم پرداختند. این حرکت علمای شاخص مشهدی موجب ترس و وحشت ساواک گردید.

در گزارش ارسال‌شده‌ی شيخان، رئيس ساواک خراسان، به فرماندهی ناحيه‌ی ژاندارمری آن استان آمده است: اطلاعات واصله حاکی است که اکثر شب‌ها روحانيان و طلبه‌‌های سبزوار به اتفاق چهارصد يا پانصد نفر از اهالی شهر به قراء و روستاهای اطراف شهر، عزيمت و در آنجا اقدام به سخنرانی و تحريک روستاييان مي‌‌نمايند.» در ادامه‌ی اين گزارش از ژاندارمری خواسته شده بود براي ممانعت از تحريک روستاييان بـه يگان‌های مربوط آموزش‌‌های لازم و کافی برای جلوگيری از تشکيل چنين اجتماعاتی داده شود.

آیت‌الله خامنه‌ای، پس از انجام مأموریت خود در رساندن پیام امام به علما و مراجع مشهد، روز دوم محرم برای تبلیغ به شهر بیرجند رفتند، و در مدرسه‌ای که طلاب علوم دینی مستقر شدند. ایشان پس از سخنرانی‌های بسیار مهم و روشنگرانه خود در آن شهر، بازداشت شدند و به شهربانی مشهد انتقال یافتند. علی‌رغم هشداری که به شهربانی‌های سراسر کشور داده شده بود، اما آیت‌الله خامنه‌ای توانستند در ایام محرم، در خانه‌ها، مسجد، تکایا و حسینیه‌های بیرجند برای مردم سخنرانی کنند. ایشان تصمیم داشتند. طبق سفارش امام خمینی، در ایام محرم، حادثه فیضیه را روی منبر باز گویند. نوبت منبر ایشان، شاید مهمترین منبر در مسجد شهر و مسجد مصلی بود.

جشن هنر شیراز که هر ساله توسط رژیم پهلوی برگزار می‌شد رفته رفته فرهنگ ایرانی را به ابتذال می‌کشید و بازتاب‌های گسترده‌ای در جراید داخلی و خارجی داشت. پس از انتشار مطالب روزنامه‌ها و نيز آگاهی علما و روحانيون از اجرای نمايشنامه «خوك، بچه، آتش» علما و روحانيون شيراز نيز به واكنش برخاستند. ابتدا آيت‌الله محلاتی در روز چهارشنبه بعد از اقامه نماز جماعت در مسجد مولا در خلال دعا می‌گويد: «خدا لعنت كند مسببين جشن هنر را، خداوند لعنت نمايد برگزاركنندگان جشن هنر را خدا لعنت كند شركت‌كنندگان در جشن هنر را و [مردم] همه با صدای بلند آمين می‌گويند».

در ارتباط با پخش این نشریه‌ها و اعلامیه‌ها برای اولین‌بار در سال 1332 دستگیر شدم ولی چون به سن قانونی نرسیده بودم پس از سه روز آزاد شدم. در آن زمان هنوز ساواک به وجود نیامده بود و رکن دوم که بخشی از ارتش به حساب می‌آمد وظیفه ساواک را برعهده داشت. عوامل رکن دو با تطبیق دادن دست خط اعلامیه‌ها و اوراق امتحانی دانش‌آموزان دقیقاً دریافته بودند که نوشتن اعلامیه کار من بوده است و البته من هم پس از دستگیری منکر شدم.

روزنامه اطلاعات در 29 مرداد گزارش داد:«ساعت 22، در حالي كه 700 نفر مرد، زن و كودك سرگرم تماشاي فيلم گوزن‌ها بودند، گروهي خرابه‌كار و غيرمعتقد به اصول انساني با همكاري سرايدار سينما، با مواد آتش‌زا، سالن سينما را به آتش كشيدند. شعله‌هاي آتش زبانه كشيد و حريق تمام سالن سينما را در برگرفت. مردان، زنان و كودكان تماشاچي با ديدن شعله‌هاي آتش به طرف درهاي ورودي و خروجي هجوم بردند، اما با درهاي بسته مواجه شدند. در اين ميان شعله‌هاي آتش تمام سالن سينما را در برگرفت و تماشاچيان با ناله و ضجه در محاصره‌ي كامل شعله‌هاي آتش قرار گرفتند. 377 نفر از مردان، زنان و كودكان تماشاچي زنده ‌زنده و به طور فجيع و رقت‌باري در ميان شعله‌هاي آتش سوختند. بلافاصله پس از شروع حريق، براي اطفاي آن از مأموران آتش‌نشاني شهرداري آبادان و شركت ملي نفت ايران كمك خواسته شد. ماموران آتش‌نشاني موفق شدند، در ساعت 2 بامداد آتش را مهار كنند. تلاش براي خارج ساختن اجساد 377 نفر از تماشاچياني كه در آتش سوخته و كشته شده‌اند، ادامه دارد».

شخصیت و منش شهید مصطفی چمران تأثیر بسزایی در ختم غائله کردستان داشت. حسین شاه‌حسینی از همرزمان شهید چمران، درباره وقایع کردستان و پاوه می‌گوید: «...پاوه زمانی آزاد شد که حضرت امام در رادیو پیام داد که هیچ کس حق ندارد بند پوتینش را باز کند مگر محاصره پاوه شکسته شود. همین پیام که پخش شد خود به خود کومله‌ها که روی کوه‌ها پنهان بودند همه فرار کردند. اما شهید چمران به ما پیشنهاد کرده بود جیره‌ای که از تهران برای ما می‌آمد، نصف می‌کردیم و به زن و بچه‌های همین کومله‌ها می‌دادیم؛ و همین رفتارهای چمران باعث شد که همه کردهای بومی منطقه به کمک نیروهای پاسدار بیایند و نقشه ضدانقلاب آشکار شود.

آیت‌الله محمد ابراهیم ربانی مهموئی عمر خود را در راه ترویج معارف دین سپری کرد. در سال 1344 پس از کسب مقام اجتهاد در نجف به دعوت مردم قائنات به آن دیار رفت. در سال 1348 نماینده امام خمینی در اخد وجوهات شرعی شد. فعالیت‌های سیاسی او در دوران نهضت اسلامی با محوریت حوزه علمیه بیرجند شدت گرفت تا جایی که طبق گزارش‌های ساواک تظاهرات مردم بیرجند به رهبری وی برگزار می‌شد. پس از پیروزی انقلاب به عنوان اولین امام‌جمعه بیرجند از سوی امام خمینی منصوب شد. همچنین عضویت در شورای عالی قضایی و مسئولیت در دیوان عالی کشور از جمله مناصب سیاسی وی به شمار می‌رود. آیت‌الله ربانی در طول این سال‌ها خدمات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی فراوانی را به مردم آن دیار ارائه داد.