مرکز اسناد انقلاب اسلامی

شب رحلت امام‌خمینی بنده قم بودم و صبح که اعلام شد، بنده فوراً به‌طرف علی‌‌‌‌‌‌‌آباد کتول حرکت کردم و روز تشییع امام در تهران، اینجا تشییع نمادین کردند. نیز به‌یاد دارم در نجف در روز شهادت امیرالمؤمنین (ع) تشییع نمادین می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردند و در تشییع علی‌‌‌‌‌‌‌‌آباد در حدود هشتاد نفر مجروح داشتیم.

قبل از ظهور ايالات متحده امریکا به عنوان يك ابرقدرت در صحنه جهاني، این کشور انگلستان بود که در خاورمیانه و ايران حضور و نفوذي قوي داشت. انگلستان قادر بود بخش مهمي از ساختارها و فرآيندهاي سياسي و اجتماعي ايرانِ آن زمان را مطابق منافع و خواسته‌هاي خود شكل دهد. اين كشور به روش‌هاي متعدد از جمله تشكيل لژهاي فراماسونري، شبكه‌هاي نفوذ را در جامعه سياسي ايران شكل داده بود. جنایت‌های استعماری انگلیس در محدوده جنوبی ایران همچون خلیج فارس و خوزستان و همچنین مناطقی نظیر فارس، بلوچستان و همدان سوابق طولانی دارد که در این گزارش بدان اشاره شده است.

مراسم عید فطر خرم‌آباد در مطبوعات کشور نیز بازتاب گسترده‌ای داشت و خبرنگاران حاضر در صحنه ابعاد دیگری از این واقعه را گزارش کرده‌اند به طوری که در گزارش خبرنگار اطلاعات می‌خوانیم. پس از پایان مراسم نماز عید فطر، حضرت‌آیت‌الله سید حسین جزایری در مسجد صاحب الزمان(عج) خرم آباد بالای منبر رفتند و ضمن سخنرانی درباره سیاست دولت و خواسته‌های جامعه روحانیت، خواستار آزادی پنج تن از روحانیون خرم آباد شدند.

روزنامه اطلاعات گزارش داد:صبح ديروز هزاران زن و مرد کرمانشاهي پس از گزاردن نماز عيدفطر در خيابان‌هاي اين شهر دست به تظاهرات زدند. تظاهرکنندگان زن در حالي که روبند برچهره داشتند و پلاكاردهايي حمل مي‌كردند، از خيابان‌هاي اين شهر به آرامي حرکت کرده و به مسجد جامع رفتند. روحانيون از مردم خواستند تا آرامش خود را حفظ کنند.

فاطمیه شهرستان بروجرد که زیر نظر آقای ثقة‌الاسلامی و خانم ایشان اداره می‌شود؛ امسال خانم شیخ مجتبی بروجردی هم نیز آنجا سخنرانی می‌کند. مرکز تجمع گروهی از زنان مسن و بزرگسال می‌باشد که به‌منظور تلاوت قرآن مجید در آنجا جمع می‌شوند لیکن امسال گروهی از زنان جوان و دختران هم به‌منظور استفاده از سخنرانی خانم شیخ مجتبی شرکت می‌کنند.

حدود ساعت 2 بعد از نيمه شب، روحانى دعوت شده براى سخنرانى به منبر رفت و گاهى اوقات، در بين بعضى از جملات، نامى از رهبر انقلاب به ميان مى‌آورد كه جمعيت حاضر، با ذكر صلوات سخنان گوينده را تأييد مى‌كردند. اواخر سخنرانى، مأمورين شهربانى كه از قبل خود را براى حمله به اين مسجد و جمعيت شب زنده‌دار آماده كرده بودند، ناگهان از طريق هوا مسجد و جمعيت را هدف قرار دادند و براى اولين بار، در شب، آن هم شب قدر در بين هزاران زن و مرد و كودك، از منزل يكى از همسايه‌هاى مسجد كه پسرش پليس بود، گازهاى اشك‌آور و خفه‌كن به‌صورت پى در پى به طرف جميعت شليك كردند.

اسناد نشان می‌دهد که ساواک مراقبت ویژه‌ای بر ماه رمضان سال 42 و شب‌های قدر اعمال می‌کرد. در یکی از اسناد که حکایت از دستور آماده‌باش نهادهای امنیتی رژیم پهلوی در اصفهان دارد آمده است: « جناب آقای نخست‌وزیر طی بخشنامه به تاریخ 5/11/1342 به استانداری اصفهان دستور دادند که ممکن است از طرف بعضی از افراد در ایام قدر روی سمپاشی‌هایی که خواهند کرد ناراحتی‌هایی به‌وجود آید اگر احیانا به وعاظ یا دسته‌ای از آنان سوءظن پیدا نمودید به‌وسیله مامورین انتظامی فوری آنان را دستگیر و روانه تهران سازید.

آیت‌الله آل اسحاق می‌گوید:یک اقدامی که باعث شد همه مردم در یک حرکت انقلابی با ما همراه شوند این بود، در ماه مبارک رمضان در سنجان دسته تشکیل دادیم و به اراک رفتیم. به سید اعرابی هم که الآن باید در سنجان اراک باشد، گفتم کاری که از ما ساخته است این است که عکس امام را برداریم. - عکس بزرگی از امام تهیه کرده بود. گفتم: «یک طرفش را تو بگیر و طرف دیگرش را من میگیرم.» گفت: «نمی شود، بچه ها بردارند؟» گفتم: «نه، این کار ارزش دارد. امروز عکس امام را برداشتن، همه چیز است.» گفت: « آخر ما روحانی ها پیش بیفتیم؟» گفتم: «این کار خوبی است.» عکس امام را برداشته، جلوی دسته به راه افتادیم . در طول مسیر مردم روستاها به ما می پیوستند. آن روستاها خیلی از شهر دور نیست. ما پیاده در حرکت بودیم آن روز تمام مردم، زن و مرد به ما پیوستند.

ماه رمضان سال 1357 در یزد نیز مانند دیگر نقاط کشور با محوریت شخصیتی نظیر آیت‌الله صدوقی رنگ و بوی سیاسی به خود گرفته بود. در همین رابطه رئیس ساواک یزد در گزارشی قبل از آغاز ماه مبارک رمضان می‌نویسد: حاج شیخ محمد صدوقی ظاهرا در حوادثی که اخیرا در منطقه یزد رخ داده مردم را ... به آرامش و برقراری نظم دعوت می‌نماید لیکن در سخنرانی‌های خود و تماس‌های خود و تماس‌های تلفنی که با افراد مورد اعتماد دارد مردم را بر علیه دولت تحریک می‌نماید.

از نیمه‌ی دوم شهریور 1357 به بعد، آموزش و پرورش کرمانشاه کارمندان آموزش و پرورش، معلمان و دانش‌آموزان از عناصر عمده‌ی تشکیل‌دهنده و از جمله هسته‌های مهم ناآرامی و تظاهرات‌ها در کرمانشاه و شهرهای تابعه‌ی آن استان بودند. کانون معلمان که در پی اعتصابات گسترده‌ی معلمان کرمانشاه تأسیس شد، مرکزیت مهمی در انسجام مبارزات ضد‌حکومتی فرهنگیان کرمانشاه به‌شمار می‌رود.