مرکز اسناد انقلاب اسلامی

چهار ماه بعد از تجاوز بعثی‌ها به ارتفاعات میمک، فرماندهان و دلاور مردان تیپ یک لشکر 81 زرهی باختران - موسوم به تیپ اسلام آباد- به فرماندهی سرهنگ اسماعیل سهرابی توانستند یک عملیات تاکتیکی حساب شده را با جمع‌­آوری و برآورد اطلاعاتی دقیق، طرح‌ریزی و اجرائی نموده و ضمن آزادسازی کامل ارتفاعات سوق الجیشی میمک، اولین شکست رسمی را به نیروهای بعث عراق تحمیل کنند. این عملیات که در تاریخ 19 دیماه 1359 اجرائی شد، به یاد یکی از افسران تیپ اسلام آباد، عملیات خوارزم نام داشت.

در زمستان سال 1367 و در دورانی که اتحاد جماهیر شوروی، یکی از مهم‌ترین همسایگان ایران، با عواقب ناشی از سیاست‌ها و عملکردهای نظام سوسیالیستی و امپریالیستی دست به گریبان بود، حضرت امام خمینی(ره) طی نامه‌ای تاریخی و با ژرف‌نگریِ منبعث از روح الهی خود، گورباچف رهبر اتحاد جماهیر شوروی را برای برون‌رفت از مشکلات کمونیسم و جلوگیری از سقوط به دامنِ تهیِ امپریالیسم به اسلام دعوت کردند و از خطر فروپاشی انذار دادند. این نامه مهم و تاریخی حضرت امام به گورباچف در شرایط خاص تاریخی صادر شد و تاثیرات اساسی و پیامدهای ویژه‌ای در زمینه‌ بیداری اسلامی و پاسخ‌گویی به سوال‌های فکری بشریتِ تشنه‌ حقیقت داشت.

حماسه 9 دی 1388 و انقلاب اسلامی دارای شباهت‌های ماهوی زیادی هستند که مهم‌ترین وجه اشتراک ماهوی آنها، هویت اسلامی است؛ به عبارتی دیگر، مولفه‌های هویتی منبعث از اسلام و قیام عاشورا نظیر دشمن‌ستیزی، استقامت و پایداری در برابر دشمنان، نهراسیدن از تهدیدات معاندان، پیوستگی جامعه اسلامی و ... در فرایند این دو حماسه بزرگ سیاسی به خوبی نمایان است. برخی از اشتراکات ماهوی میان انقلاب اسلامی و 9 دی را می‌توان در مولفه‌هایی نظیر ولایت‌مداری، معنویت‌گرایی در کردار و گفتار، بصیرت و آگاهی سیاسی، اعتماد و مشارکت آگاهانه و همگانی در انقلاب اسلامی و نهم دی ماه مشاهده کرد.

آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی، از روحانیون آگاه و مبارزی است که در دوران حضور خود در نجف به عنوان شاگرد مبرز آیت‌الله سید محمدباقر صدر، چهره‌ای ویژه شناخته می‌شد و در دوران حضور در ایران نیز جایگاه رفیعی داشت. وی در نجف به عنوان حلقه وصل امام خمینی و شهید صدر عمل کرده و نظریات شهید صدر درباره امور مهم مربوط به امت اسلام را به امام خمینی منتقل می‌کرد. او همچنین اولین شاگرد شهید صدر بود که با شروع درس ولایت‌فقیه امام، مکتوبات آن را برای سید محمدباقر صدر می‌آورد و او را با اندیشه ولایت‌فقیه امام آشنا می‌ساخت. با اوج‌گیری نهضت اسلامی وی به جرگه روحانیت مبارز وارد شد و با ورود امام به نجف، نقش فعال‌تری را در عرصه سیاسی و در همراهی با امام خمینی ایفا کرد و با تأثیر از اندیشه‌های امام و شهید صدر حیات خود را آمیخته کرد.

در دوران نهضت اسلامی، پیوند تاثیرگذار بین قشر تحصیل‌کرده‌ي دانشگاهی و طلاب علوم دینی، نقش بی‌بدیلی در مسیر مبارزه با رژیم پهلوی داشت. این پیوند از همان نخستین سال‌های نهضت اسلامی آغاز و طی سال‌های پایانی دهه 40 مستحکم‌تر شد. تلاش‌های روحانیونی نظیر شهید مطهری، شهید بهشتی، شهید باهنر، آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله طالقانی، آیت‌الله مفتح و ... در سازماندهی كنش‌های سیاسی دانشگاهیان بسیار موثر بود و با فعالیت آنان پیوند حوزه و دانشگاه ریشه گرفت. در دهه 50،‌ وحدت دانشگاه و حوزه در مبارزه علیه سلطنت پهلوی، از شعار «پیوند دانشجو و‏‎‎‏ روحانی ناگسستنی است» در مراسم چهلم شهادت آیت‌الله سید مصطفی خمینی، و شعار «دانشجو، روحانی پیوندتان مبارک» در تظاهرات تاسوعای سال 57، وارد مرحله عمل شد. به طوری که در بهمن 1357، همبستگی دانشجویان با روحانیون متحصن در دانشگاه تهران، نمود دیگری از وحدت حوزه و دانشگاه در مبارزه با رژیم پهلوی را نمایان ساخت.

یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های انقلابی شهید آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب در راه تثبیت انقلاب، رسوا کردن گروهک‌های معاند و ضد انقلاب بود. در این برهه حساس تاریخی، وی از طریق صدور اعلامیه، ایراد خطبه در تریبون نماز جمعه، مصاحبه‌های مطبوعاتی و... از مردم می‌خواست توطئه‌های آنان را خنثی کنند. امام جمعه انقلابی شیراز با تبیین نقش امریکا در پرورش گروهک‌های ضدانقلاب می‌کوشید مردم را علیه توطئه‌های این گروهک‌ها بسیج کند. وی در عین حال که برای نجات افراد فریب‌خورده برنامه داشت، در برابر رئوس گروهک‌ها هرگز مسامحه و سازش را راهکار مناسبی نمی‌دانست و تاکید می‌کرد: «دیگر با آن‌ها مسالحه و مذاکره معنا ندارد.» و می‌گفت: «اگر مسامحه کنیم خلاف وظیفه کرده‌ایم.»

آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب، از مبارزان فعال در دوران نهضت اسلامی و امام جمعه شیراز بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، از جمله افرادی بود که در عمل و نظر، تابع تمام و کمال ولایت فقیه بود. دیدگاه وی نسبت به امام خمینی یک دیدگاه کاملا ولایی بود. فرزند شهید دستغیب در این رابطه می‌گوید: «شهید دستغیب بارها می‌فرمود "من اطاع الخمینی فقد اطاع الله"؛ هرکس اطاعت کند خمینی را خداوند را اطاعت کرده است.» به گفته همسر شهید دستغیب: «ایشان خود به اصل ولایت فقیه معتقد بودند و هر چند به امام ارادت خاصی داشتند، ولی نه اینکه آن را منحصر به حیات امام بدانند. ایشان اگر زنده بودند، قطعا از ولی فقیه زمان حمایت کامل می‌کردند، کما اینکه در مجلس خبرگان قانون اساسی با تمام قدرت از این اصل دفاع کردند.»

دانشجویان از جمله اقشاری بودند که در فرصت‌های مختلف، به مبارزات ضداستکباری علیه سلطه امریکا و انگلیس می‌پرداختند که از آن جمله می‌توان به وقایع منتهی به ملی کردن نفت ایران و حوادث 16 آذر سال 1332 اشاره کرد. اما با آغاز نهضت اسلامی، امریکا به عنوان دشمن اول ملت ایران، به هدف اصلی مبارزه تبدیل شد که نابودی رژیم پهلوی نیز در راستای مبارزه با امریکا تعریف می‌شد. بر این اساس استکبارستیزی به کرات در کنش سیاسی دانشجویان مشاهده می‌شد. جنبش دانشجویی در حوادث مهمی نظیر ورود نیکسون به ایران، مخالفت با کنسرسیوم نفتی، مبارزات ضدامریکایی در ماجرای انقلاب سفید و انجمن‌های ایالتی و ولایتی و کاپیتولاسیون و نیز مخالفت با نفوذ اقتصادی هیئت آمریکایی به سرپرستی راکفلر در صف مبارزه با استکبار جهانی قرار گرفت و اندکی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، باز این دانشجویان بودند که با تسخیر سفارت امریکا، به عمر این لانه جاسوسی استکبار جهانی در ایران خاتمه دادند.

چنان که از اسناد لانه جاسوسی برمی‌آید، سفارت امریکا در تهران دستور می‌گرفت که «گزارشات تحلیلی درباره تحولات دانشگاهی؛ فرهنگی و رسانه‌های گروهی تهیه نماید.» در همین راستا، رصد دائمی علائق و کنش سیاسی دانشجویان و اساتید یکی از نیازهای آمریکا اعلام می‌شد و سفارت می‌کوشید به شیوه‌های مختلف در دانشگاه‌ها و در میان دانشگاهیان نفوذ کند. حمایت از مخالفان نهادهای حوزوی در دانشگاه‌ها، مراودات اطلاعاتی با اساتید و دانشگاهیان متمایل به غرب، افزایش ارتباطات نفوذی در نهادهای علمی ایران از طریق ازدواج‌ها، طرح فرهنگی و دانشگاهی فولبرایت برای نفوذ در محافل دانشگاهی و علمی ایران، ارتباط عامل نفوذ با دانشجویان و ترویج اندیشه‌های غربی در میان دانشگاهیان از جمله راهبردهای امریکا برای نفوذ در دانشگاه‌ها بود. سفارت آمریکا می‌کوشید با نفوذ در دانشگاه‌ها، مسیر تحقق اهداف خویش را در ایران هموار کند و به همین منظور از تمامی جاذبه‌های کاذب فرهنگی و علمی خویش بهره گرفت اما در بسیاری از موارد نتوانست به خواسته‌هایش دست پیدا کند.

بعد از تجربه ناموفق مشروطه، قیام‌های متعددی در سراسر کشور علیه استبداد و استعمار شکل گرفت؛ نهضت جنگل یکی از این قیام‌ها بود. رهبری این قیام را میرزا یونس معروف به میرزا كوچک‌خان جنگلی بر عهده داشت. وی در طول دوران مبارزه، قیام علیه استبداد داخلی و مبارزه با استعمار خارجی را هدف خود قرار داده بود، حفظ تمامیت ارضی ابران مبنای مبارزه‌اش بود و آزادی‌خواهی و عدالت‌طلبی را در چارچوب اسلام دنبال می‌کرد. به نوشته ریچارد کاتم، نویسنده امریکایی: «میرزا کوچک‌خان و افرادش که به جنگلی معروف بودند، علیه تمام دشمنان ایران یکسان می‌جنگیدند؛ آن‌ها با روس‌ها جنگیدند و وقتی روس‌ها کنار رفتند با انگلیسی‌ها جنگیدند. زمانی که نیروی ترکیه-آلمان آن‌ها را تهدید کرد که قصد پیشروی به منطقه زیر نظارتشان را دارد، جنگلی‌ها اعلام نمودند با آن‌ها نیز خواهند جنگید.»