مرکز اسناد انقلاب اسلامی

بر اساس منابع تاریخی در جوامعی که انقلاب به وقوع پیوست، دولت‌ها اعتقاد یکسانی به ادامه حضور مردم در سرنوشت سیاسی جامعه نداشتند. در فرانسه بعد از انقلاب، زمام امور به دست بورژواها و اشراف لیبرال بود و مجلس موسسان فرانسه به دست آنها هدایت می‌شد و مردم نقشی در تصمیم‌سازی‌های آینده نظام سیاسی نداشتند. در روسیه نیز بعد از انقلاب، سال‌های طولانی به نزاع، حذف فیزیکی سیاسیون، حاکمیت دیکتاتوری، سرکوب رهبران احزاب رقیب و... منجر شد و مردم حق و حقوق زیادی نداشتند، در امریکا بعد از استقلال ایالت‌ها و پیروزی انقلاب آمریکا، الیت و نخبگان سیاسی، نظامی و اقتصادی بر سرنوشت ملت آمریکا حاکم شدند ولی قاطبه مردم اسیر تصمیمات رهبران خود بودند و با گذشت چندین سال، امکان مشارکت سیاسی برای افراد فراهم نشد. اما در ایران بعد از انقلاب، رفراندوم دوازدهم فروردین سال 1358 یکی از کم نظیرترین نمونه‌های مشارکت سیاسی آرام و مترقی تاریخ قلمداد گردید و راه هرگونه مداخله‌جویی خارجیان و فتنه‌انگیزی داخلی را به روی دشمنان بست.

مروری بر مواضع آیت‌الله منتظری در مواجهه با سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و بازخوانی فراز و نشیب دیدگاه‌های وی در این مورد نشان از تغییرات عمیق نظری و سیاسی وی دارد. او که در اواسط دهه 50 معتقد به نجاست این گروه بود و طی سال‌های نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی، منافقین را دارای مکتب باطل دانسته و اعتقاد داشت: «اگر می‌بیند کسانی به انقلاب و کشور لطمه می‌زنند، چاره‌ای ندارد جز این که آن‌ها را به جوخه اعدام بسپارد. سرطان را بایستی برید.» اما در اواخر دهه 60 به ناگاه با تغییر موضع، به حمایت از منافقین پرداخت. به طوری که طی سال‌های بعد، مسعود رجوی، منتظری را نزدیک‌ترین جریان به گروهک منافقین می‌دانست.

با تاسیس حوزه علمیه قم و جریان فکری که مرحوم حائری به وجود آورد و کارهای سنگینی که به طور عادی در نظام فکری فقهای ما قابل طرح نبود، همه موانع برداشته شد و نظامی بر مبنای دین و و با تکیه به آراء مردم تاسیس شد. در گذشته فقها فقط به اندازه مواجهه با حاکمان محلی در وادی سیاست بودند ولی در این دوران با تاسیس نظام جمهوری اسلامی به دنبال برنامه‌ریزی برای نظام بین‌الملل هستند. اگر قرار است این مدیریت و این برنامه‌ریزی تدوام داشته باشد باید عقبه‌ فکری هم با همین راهبرد پیشروی کند و از این جهت حوزه‌های علمیه و کانون‌های دینی باید به ملزومات آینده این مسیر آگاهی داشته باشند. از لحاظ ساختاری یک نقطه‌ کانونی توسط مرحوم حائری ایجاد شد و شعاع آن امروزه در دایره جهان اسلام است و از این جهت باید حوزه‌های علمیه به این تغییر و تحولات اهتمام داشته باشند.

به‌دنبال تصويب قانون ملى شدن صنعت نفت ايران، آمريكا در مواجهه با انگليس و ايران روشى دوگانه در پيش گرفت. در واقع دولت آمريكا يك استراتژى تغيير ناپذير براى كسب سلطه بر منابع نفت و يك تاكتيك نرم و دوپهلو براى رسيدن به اين هدف پيشه‌ خود ساخت. از يك طرف با حمايت از عمليات دولت ايران، انگليسى‌ها را تحت فشار قرار مى‌داد و از طرف ديگر، با حمايت از پيشنهادهاى انگليس، ايران را از اهداف خود باز مى‌داشت. در این بین مصدق مى‌پنداشت رجال آمريكا به خاطر اين‌كه مردم ايران در مقابل انگليس قيام كرده‌اند و آن‌ها را از جنوب بيرون رانده‌اند، از او حمایت‌ می‌کنند و همين تحليل غلط، او را بيش از پيش به آمريكايى‌ها خوشبين كرده بود. واقع مطلب اين بود كه جبهه‌ ملى و مصدق مى‌پنداشتند نجات ايران از سيطره‌ دو دولت قدرتمند شوروى و انگليس، پناه بردن به آمريكاست. آنها بدون هيچ تحليل صحيحى از امپرياليستى بودن ماهيت آمريكا، كه لازمه‌ نظام‌هاى كاپيتاليستى است، آمريكا را يك منجى مى‌دانستند.

با صدور حکم تاریخی امام در سال 67، مرکز اسناد انقلاب اسلامی ماموریت یافت تا در راستای تدوین تاریخ انقلاب اسلامی، «بدان گونه که هست» گام بردارد. بدون شک، یکی از مهم‌ترین اقدامات این مرکز طی سال‌های گذشته، فعالیت در جهت جمع‌آوری، تدوین و انتشار خاطرات افراد مختلف بوده است. در این کتاب‌ها، شخصیت‌های مختلف، از گروه‌های متفاوت و نحله‌های فکری متنوع، به بیان خاطرات خود از وقایع تاریخی می‌پردازند. این تنوع به خوبی نشان می‌دهد مرکز اسناد انقلاب اسلامی طی دوران فعالیت خود کوشیده در این عرصه «جامعیت» داشته باشد. به طوری که شخصیت‌های مختلف با افکار متفاوت، حاضر شده‌اند در این مرکز خاطرات خود را به امانت بگذارند. همین رویکرد، در همایش «صیانت» نیز کاملا قابل لمس بود؛ در آن همایش، شاهد حضور شخصیت‌های مختلف، از طیف‌های متنوع و با دیدگاه‌های متفاوت بودیم که نوع نگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی طی سال‌های گذشته را منعکس می‌کرد.

روز 14 اسفند 1359، در حین سخنراني بني‌صدر در سالروز درگذشت مصدق، غائله‌ای پدیدار شد. حوادثي که در این روز در دانشگاه تهران روي داد، علاوه بر اعتراضات گسترده‌اي که در جامعه به‌وجود آورد، خشم اکثريتِ نمايندگان مجلس را هم برانگيخت و تا طرح استيضاح رئيس‌جمهور پيش رفت.

ملی‌گرا‌ها که خود را نماینده واقعی مردم و برایند خواست آنان می‌دانند و ملّت را به عنوان مرکز ثقل و دالّ مرکزی اندیشه‌ها و رفتارهای خود معرفی می‌کنند، در عمل و در برهه‌های مختلف تاریخی، عدم همراهی خود با مردم را به دفعات نشان داده‌اند. نتایج بی‌توجهی آنها به خواست مردم در دوران نخست‌وزیری مصدق و به خصوص روزهای منتهی به کودتای 28 مرداد 1332 خسارت‌بار بود. طی سال‌های بعد و در بحبوحه مبارزات ملت ایران با استبداد داخلی و استعمار خارجی نیز، شواهدی از عدم همراهی ملی‌گراها با مردم وجود دارد که از آن جمله می‌توان به عدم همراهی با مردم در سال 1342 و بی‌توجهی به خواست مردم در تعامل با غرب اشاره کرد. از این رو می‌توان گفت گروه‌ها و شخصیت‌های ملی‌گرا، در مردم‌گرایی و احترام اندیشه‌ای-رفتاری به خواست آنان کارنامه درخشانی نداشته‌اند. به همین دلیل است که برخی از شخصیت‌های ملی‌گرا به انزوای خود در میان مردم اذعان دارند.

یکی از بهترین منابع برای تحلیل بافت قدرت در رژیم پهلوی، گزارشات و اسناد به‌جای‌مانده از سفارت امریکا در تهران است. تحلیل‌‌های گزارشگران سفارت امریکا درباره رویداد تأسیس حزب رستاخیز، بسط و گسترش دیکتاتوری محمدرضا پهلوی، کاهش قدرت هویدا، شناسایی و حذف مخالفان و منتقدان را از اهداف تشکیل این حزب می‌داند. این گزارش‌ها در ماه‌های اولیه تأسیس حزب نشان از نگرش منفی اذهان عمومی دارد و جمع‌بندی قابل‌تأملی از آینده حزب رستاخیز را ارائه می‌دهد. اسناد سفارت به صراحت ناکارآمدی حزب رستاخیز را نشان می‌دهد و چنین اظهار نظر می‌کند: «ایجاد حزب رستاخیز یک اقدام قهقرایی خواهد بود. زیرا این ارگان سیاسی جدید حزبی است بی‌کفایت٬ بارکش که جثه بزرگش تجزیه شده و استقلالش هم از حزب ایران نوین کمتر است. بنابراین محتمل نیست موقعی که محمدرضا پهلوی دیگر رفته است بتواند پایه محکمی برای ثبات محسوب شود.»

با مــرور تـاریخ و بررسی دو کودتای سوم اسفند 1299 توسط انگلیس و 28 مرداد 1332 به پشتیبانی امریکا می‌توان دریافت چگونه دلارهـای این دو قدرت استعماری به جنگ مردم ایران آمد و دو دولت استعمارگر با خرج پول‌های خود موجبات تثبیت دیکتاتوری را در ایران فراهم کردند. اگر چه پول‌های انگلیسی و امریکایی در کودتاهای سوم اسفند و 28 مرداد مثمر ثمر واقع شد، اما غارت منابع مردم ایران توسط استعمارگران در بهمن ماه 1357 به پایان رسید و از طرح کودتای هایزر گرفته تا چـــهل سال بعد از آن، دلارهای امریکا و هم‌پیمانانش هرگز توانایی سلطه بر منافع مردم ایــران را نداشت و ميلياردها دلارى كه آمريكا علیه نظام جمهـــورى اسلامى و مردم ایــران صرف کرد، راه به جایی نبرده است.

پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357، در بعد سیاسی دارای دستاوردهای فراوانی بود؛ یکی از این دستاوردها، احیای نگرش خاص به مردم با برداشتی اصیل از اسلام بود. براساس این برداشت، رهبران جامعه در عین تلاش برای استقرار حکومت دینی، حق تعیین سرنوشت را برای آحاد ملت به رسمیت می‌شناسند. به این معنا که حکومت دین در مقام تحقق اجتماعی و سیاسی باید با پذیرش و تأیید اکثریت جامعه همراه باشد. یعنی ساختار حکومت براساس رضایت و همچنین مشارکت مردم شکل می‌گیرد. علاوه بر این، استقلال سیاسی پایدار، حضور فعال و آزادانه بانوان در عرصه سیاست، افزایش کنشگری احزاب سیاسی و فعالیت‌های مدنی، مشارکت حداکثری مردم در انتخابات، ایستادگی در برابر استکبار جهانی و شکستن هژمونی آمریکا، شایسته‌سالاری، برقراری عدالت، نظارت قانونی، توجه به حقوق و جایگاه مردم در نظام اسلامی، تکیه به آرای مردم، وجود آزادی بیان و ... تنها بخشی از این دستاوردهای سیاسی است.