میراث اشغال ایران توسط متفقین
در جریان جنگ دوم جهانی، با وجود این که ایران بی طرفی خود را در جنگ اعلام کرده بود، خاک کشور مورد تجاوز نیروهای متفقین قرار گرفتند. و بسیاری از شهرهای کشور مورد تاخت و تاز نیروهای متفقین فرار گرفتند. از جمله ایران شهرها میتوان به سبزوار اشاره کرد. هر چند مردم سبزوار حضور نيروهاي بيگانه را در شهر برنتابيدند، و از همان لحظات ورود نيروهاي شوروي به مقاومت در مقابل آنان پرداختند. علیرغم این مقاومت، اشغال سبزوار پیامدهای جبرانناپذیری از جمله قحطي و گرسنگي، افزايش ناامني و راهزني، رواج امراض و بيماري،دخالت در مسائل سياسي«انتخابات» و... را برای مردم شهر به دنبال داشت.
شهید محراب آیتالله سید اسدالله مدنی در طول فعالیتهای سیاسی و اجتماعی خود، از تمامی ظرفیتهای خود و مردم برای آبادانی، توسعه اجتماعی و رشد فرهنگی و تعالی شهروندان بهره گرفت. به عنوان نمونه تلاشهای وی در تأسیس مسجد مهدیه همدان، تأسیس دارالایتام مهدیه، تأسیس قرضالحسنه مهدیه همچنین تأسیس کتابخانه مهدیه در همدان منشأ خدمات بسیاری در این شهر شد.
انقلاب اسلامی در استان مرکزی
در شهریور ماه 1357 مردم ساوه به مناسبتهای مختلف علیه رژیم پهلوی دست به تظاهرات زدند. بنابر اسناد در اول شهریور این سال 250 نفر از مردم از مسجد مقدسزاده شهر ساوه شروع به تظاهرات کردند. علاوه بر این مقارن ساعت 4 بامداد روز دوم شهریور در خاتمه مراسم احياء مردم دوباره اقدام به دادن شعار به نفع امام خمینی دادهاند. علاوه بر این در روزهای بعد به خصوص ششم و بیست و سوم این ماه نیز مردم ساوه به خیابانها ریختند و علیه رژیم پهلوی تظاهرات کردند.
انقلاب اسلامی در شیراز
آیت الله بهاءالدین محلاتی که سابقه مبارزه با رژیم پهلوی را در کارنامه داشت، در دهه 40 مبارزات خود را در راستای اقدامات و موضعگیریهای امام خمینی متمركز كرد و تا پایان نیز بر این شیوه باقی ماند. وی همزمان با اعلام اصول انقلاب سفید توسط شاه و موضعگیری شفاف امام علیه آن، به مخالفت با رفراندوم پرداخت. پس از حمله رژیم پهلوی به فیضیه در فروردین 1342، مبارزات خود را علیه دستگاه سلطنت بیش از پیش علنی نمود و در برپایی تظاهرات 15 خرداد 1342 در شیراز نقش بسیار چشمگیری ایفا کرد. طی سال های تبعید امام، وی مخاطب ایشان در ارسال بسیاری از پیامها به استان فارس بود و تا پیروزی انقلاب رهبری مردم شیراز را برعهده داشت.
یکی از مؤثرترین علمای دوره مشروطیت «شیخ فضلالله نوری طبری مازندرانی»، فرزند «ملا عباس مازندرانى نورى»، از مجتهدان و علمای بزرگ شیعه در مازندران بود. عالم دیگر «ملا عبدالله مازندرانی» است که در کنار «آخوند خراسانی» و «میرزا خلیل محمدحسین تهرانى» به «مراجع ثلاث» مشروطهخواه نجف مشهور بودند. پس از پیروزی مشروطه و در دورانی که علما و روشنفکران بهصورت یکپارچه علیه استبداد مبارزه میکردند، نهادهای جدیدی برای گسترش آگاهیها و فضای باز سیاسی و اجتماعی ایجاد شد. در بارفروش «ملا محمد جان علامه» رئیس انجمن مشروطهخواهان، انجمن ایالتی و ولایتی را برای نظارت بر انتخابات تشکیل داد. در ساری انجمن نظارت در خانه «آقا شیخ علیاکبر طبری مجتهد» تشکیل شد. یکی از منتخبین نمایندگی مجلس نیز «سید عباس شریفالعلمای خاوری» از سادات معروف و علمای مشروطهخواه بود.
بزرگترین تجمع در تاریخ شهر رفسنجان در مراسم نماز عید قربان متجلی شد. در این مراسم كه به امامت حجتالاسلام هاشمیان در خیابان اقتصاد برگزار شد مردم روستاهای اطراف نیز حضور داشتند. ایشان در خطبههای نماز سخنان انقلابی و مهیجی ایراد كردند. پس از نماز، مؤمنان معترض به یك راهپیمایی سی هزار نفری دست زدند. اتفاق مهم دیگری كه به تداوم راهپیمایی دامن زد، رحلت آیتالله شیخمحمدحسین غروی بود. ایشان به دلیل جایگاه معنوی و شخصیت علمی از احترام والایی برخوردار بود. از شاگردان آخوند خراسانی و سایر علمای بزرگ نجف بود و بنیانگذار مدرسه علمیه رفسنجان و استاد اكثر روحانیان شهر بود، بنابراین احتمال اینكه رحلت ایشان، آرام و بیسر و صدا برگزار شود، منتفی بود. رحلت ایشان در غروب عید قربان، فعالان را به تكاپو واداشت.
انقلاب اسلامی در استان مرکزی
حجتالاسلام و المسلمین سید محمدباقر شماعی همدانی از طلبگی وارد کمیجان شده بود و در منزل کربلایی عزیزالله سلطانی سکنی گزید. وی با شور جوانی و انقلابی در آگاهی دادن به مردان و زنان مؤمن و اهل مسجد نسبت به ظلم و ستم محمدرضا شاه پهلوی مؤثر بود. این روحانی انقلابی در جریان پیروزی انقلاب و بعد از پیروزی نقش مؤثّری در حرکتهای انقلابی مردم کمیجان و منطقه داشت. پس از پیروزوی انقلاب نیز در یک دوره طولانی عهدهدار امامت جمعه کمیجان بود که باعث خدمات ارزندهای شد.
حاج محمد حسن عبدیزدانی از شخصیتهای مهم ولی بی نام در تاریخ انقلاب اسلامی تبریز است که با آغاز نهضت امام خمینی به صف مبارزین پیوست و مورد توجه آیتالله سید محمد علی قاضی طباطبایی قرار گرفت. با پیروزی انقلاب اسلامی عبد یزدانی برای تثیبت انقلاب در تهران تلاش میکند و اندکی بعد به تبریز راهی میشود تا کمک کار ستاد انقلاب تبریز به رهبری آیت الله شهید قاضی طباطبایی شود.
آیتالله سیدمحمدرضا سعیدی در دوم فروردین 1308 در مشهد متولد شد، تحصیلات حوزوی را در مشهد گذراند. وی برای ادامه تحصیل به قم آمد و از محضر علمای آنجا بهره برد؛ آوازه و شهرت امام خمینی وی را به سوی ایشان جذب كرد، بهطوری كه شیفته و مرید امامخمینی شد. آیتالله سعیدی مبارزات خود را از دهه 30 آغاز كرد. وی در معرفی و شناساندن امامخمینی بسیار كوشید. با شروع نهضت امامخمینی آیتالله سعیدی نیز در عرصه مبارزه قدم نهاد. وی در جریان وقایع پانزده خرداد و دستگیری امامخمینی به افشاگری پیرامون جنایت رژیم پرداختند. در پی مخالفت با سیاستهای رژیم پهلوی روز 49/3/11 آیتالله سعیدی دستگیر و به زندان قزل قلعه منتقل شد. وی سرانجام در شامگاه 20 خرداد 1349 در اثر شكنجه مأموران ساواك به شهادت رسید.
آیتالله محمدصادق کرباسچی در سال 1291 در تهران به دنیا آمد و از سال 1327 در قم و در مدرسه فیضیه ساکن شد و پس از پایان تحصیل مدارج عالی علوم دینی به عنوان یکی از مدرسان فقه و اصول در حوزه علمیه مطرح شد. وی همگام با نهضت امام خمینی از اهداف سیاسی امام پشتیبانی کرد و در اسناد ساواک به عنوان اخلالگر، ماجراجو و طرفدار امامخمینی مطرح شد تا این که به اتهام "تحریک طلاب" در سال 1352 سه سال به نرمانشیر کرمان و سپس به شهرهای فومن گیلان، انارک یزد و ایذه خوزستان تبعید شد.
به مناسبت روز دزفول،
ایستادگی و مقاومت مردم دزفول در مقابل حملههای ناجوانمردانهی بعثیها، در موارد متعدد مورد توجه و تأكيد امام خمینی قرار گرفت. ایشان دوازدهم آبان ۱۳۵۹ در دیدار با وعاظ و خطبا، حماسه آفرینی دزفولیها را چنین ستودند:«من باید یک تسلیت به سرتاسر ایران و تبریک عرض کنم و خصوص به خوزستان و بالاخص به دزفول تبریک عرض میکنم، برای اینکه آنطور روح مقاومت دارند و آنطور مردانه قیام کردند و مشغول مقابله با دشمن هستند ...».
انقلاب اسلامی در کردستان
مطالعه تاریخ معاصر کشور نشان میدهد که مساجد و حسینیهها بهعنوان مراکز و پایگاههای دینی و فرهنگی، نقش بسیار حساس و خطیری در ایجاد هستههای اولیه نهضت پویا و اصیل احیای اسلام انقلابی و جهتدهی به حرکتها و جریانات مردمی داشتهاند. در دوران انقلاب اسلامی در بیشتر شهرهای کشور از جمله شهرهای استان کردستان، مساجد و حسینیهها، حلقه ارتباطی مردم و رهبران انقلابی بودهاند. در این میان مساجد و حسینیههای استان کردستان بهعنوان پایگاههای مهم دینی و فرهنگی این استان، سهم بسزایی در برپایی تظاهرات مردمی علیه حکوت پهلوی، در دوران شکلگیری انقلاب داشتند که به برخی از آنها اشاره میشود.
انقلاب اسلامی در کرج
این رویداد كه فضای شهر را تحتتأثیر قرار داد، گستردهترین مخالفت مردم شهر تا این زمان علیه رژیم پهلوی بود و نشان داد مردم كرج در شمار مخالفان جدی رژیم میباشند. به همین جهت پس از اعلام حكومت نظامی در 17 شهریور 57، كرج هم از شهرهایی بود كه حكومت نظامی بر آن حاكم شد. اولین شهید كرج كه در جریان تظاهرات قربانی خشونت مأموران حكومت نظامی شد، شهید یوسف پهلوانی از دانشآموزان فعال و انقلابی این شهر بود.
عظیمترین حرکت سیاسی دانشجویان مسلمان دانشگاه تبریز در روز 18 اردیبهشت سال 3571 اتفاق افتاد. اساتید مذهبی دانشگاه تبریز از سالیان قبل جلساتی با هم داشتند، این اساتید با صدور اعلامیهها، بیانیهها، شرکت در تظاهرات، به همراهی با نهضت اسلامی مردم، و بهخصوص دانشجویی پرداختند. بعد از این حوادث دانشگاه با پیروزی انقلاب عملاً فعالیت آموزشی نداشت. با برگزاری تظاهرات دانشجویی و تعطیلی کلاسهای درس مخالفت خود را با سیاستهای غلط رژیم پهلوی نشان میدادند.
انقلاب اسلامی در ارومیه
یكی از فرصتهایی كه انقلابیون با استفاده از ظرفیت آن در اشاعه تفكر انقلابی بهره میجستند، ماه مبارك رمضان بود. با توجه به حضور روحانیت در مساجد و منابر در این ماه، انقلابیون درصدد استفاده از این موقعیت برمیآمدند. در آستانه ماه مبارك رمضان، روحانیونی از قم و تهران جهت سخنرانی در مساجد ارومیه و برای روشنگری و تبلیغ نهضت اسلامی دعوت شدند. از جمله روحانیونی كه به ارومیه دعوت شد، آیتالله سیدعلیاصغر ناظمزاده قمی بود. در سندی كه ساواك از فعالیتهای او تهیه كرد، از وی با عنوان «روحانی افراطی و طرفدار خمینی» نام برده شده است.
آیتالله حاج شیخ هادی باریکبین از علمای بنام قزوین در جریان نهضت امامخمینی حضوری پرتلاش داشت و در این زمینه دستگیر، زندانی و تبعید شده بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز اقدامات فراوانی به انجام رسانید. از جمله آنها میتوان به تاسیس دانشگاه علوم پزشکی، تشکیل بنیاد مستضعفان و تاسیس مدارس و خوابگاهها در شهر قزوین اشاره کرد.وی همچنین از سوی مردم استان زنجان به نمایندگی در مجلس خبرگان قانون اساسی انتخاب شد و در سال 1360 از سوی رهبر انقلاب به امامت جمعه قزوین منصوب گردید. سر انجام این عالم ربانی در 19 فروردین 1396 دارفانی را وداع گفت.
انقلاب اسلامی در گیلان
شهید ابوالحسن کریمی از جمله شخصیتهای انقلابی بود که به مبارزه با حکومت استبدادی پهلوی پرداخت و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز در مقام فرماندار لاهیجان و دادستان کل انقلاب گیلان با مبارزه علیه ضدانقلاب در منطقه گیلان، در تثبیت انقلاب اسلامی نقش اساسی را در این استان بر عهده داشت. ابوالحسن کریمی در سال 1327 در شهرستان لاهیجان متولد شد. او از اوایل كودكی بسیار فعال و پرتکاپو بود و در انجمن قرائت و احكام که به سرپرستی آیتالله حاج شیخ مهدی مهدوی، رئیس وقت حوزه علمیه لاهیجان، در مدرسه جامع تشكیل میشد، شرکت مینمود. در آن عصر اختناق و غیردینی پهلوی که سعی وافر در رواج ابتذال و بیقیدی بود، او با تمام وجود به انجام فعالیتهای عقیدتی همت گماشت و در این راه از هیچ ملامت و مخالفتی نهراسید.
12 فروردین 1358 در آئینه تاریخ
برگزاری رفراندوم جمهوری اسلامی از جمله اقدامات هوشمندانهای بود كه صورت گرفت و با رأی بالایی كه مردم به آن دادند، هرگونه بهانه قدرتهای خارجی و مجامع بینالمللی در مشروعیت نظام جدید را از بین برد. اقشار مردم در استانهای مختلف کشور در همهپرسی جمهوری اسلامی شرکت کردند.
آغاز دهه چهل شمسی با وفات آیتالله بروجردی، از مراجع شیعیان مصادف بود. این حادثه سراسر کشور را در عزا و ماتم فرو برد. وفات ایشان، که از جایگاه و مقام والایی در حوزههای علمیه و در بین شیعیان ایران و برخی از کشورها برخوردار بودند، چنان بود که دیگر حوادث سیاسی کشور را تحتالشعاع قرار داد. عزاداریها و سوگواریها در منطق مختلف کشور تا شب هفتم و چهلم معظمله ادامه یافت. در قم، تهران، رمان، یزد، مشهد، اصفهان، بروجرد و ... مردم عزاداری میکردند.
در جریان قیام 19 دی قم در سال 56 چندین نفر از انقلابیون به شهادت رسیدند و تعدادی دستگیر، تبعید و زندانی شدند. این اقدام رژیم نمیتوانست از طرف انقلابیون نادیده گرفته شود، لذا چهلم شهدای قم فرصتی مناسب بود تا مردم مبارز تبریز پس از مردم قم، مخالفت خود را با اهانت به مرجعیت و نیز كشتار مردم نشان دهند. و در این راستا قیام 29 بهمن تبریز شکل گرفت که آن حرکت نیز با خشونت سرکوب شد.