از مدیریت تشریفات دربار تا ریاست فدراسیون فوتبال ایران و AFC/ کامبیز آتابای که بود؟
پایگاه اطلاع رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ کامبیز آتابای (۱۳۱۷- ۱۴۰۴) یکی از برجستهترین مدیران ورزشی و کارگزاران دربار دوران پهلوی بود. او از خاندان آتابای، که ریشه در ترکمنهای ایرانی داشت، برخاسته بود و به عنوان دهمین رئیس فدراسیون فوتبال ایران و تنها ایرانی که تاکنون ریاست کنفدراسیون فوتبال آسیا (AFC) را بر عهده گرفته، شناخته میشود. آتابای نه تنها در فوتبال ایران نقش ایفا کرد، بلکه به عنوان مدیر کل فنی و خدمات عمومی در دربار شاهنشاهی، ارتباط نزدیکی با خاندان پهلوی برقرار کرد.
دوران کودکی، تحصیلات و ورود به خدمت
کامبیز آتابای در تهران، پایتخت ایران، در خانوادهای اشرافی و سیاسی به دنیا آمد. پدرش، ابوالفتح آتابای، دیپلمات، وزیر دربار، و از چهرههای کلیدی دوران رضاشاه و محمدرضا پهلوی بود که سمتهایی مانند معاون وزارت دربار و سفیر ایران در ایتالیا را بر عهده داشت. مادرش، بدری آتابای، نیز از خانوادهای برجسته بود. آتابای کوچک در محیطی پر از نفوذ سیاسی و فرهنگی بزرگ شد و از جوانی به ورزش، بهویژه فوتبال و اسبدوانی، علاقهمند گردید.
تحصیلات مقدماتی و متوسطه خود را در مدارس تهران به پایان رساند و در سال ۱۳۳۸ دیپلم گرفت. بلافاصله پس از آن، به ارتش پیوست و برای آموزش نظامی به آکادمی سلطنتی سندهرست (Royal Military Academy Sandhurst) در بریتانیا فرستاده شد. او در سال ۱۹۶۱ از این آکادمی فارغالتحصیل شد، که این تجربه نه تنها مهارتهای نظامی، بلکه ارتباطات بینالمللی او را تقویت کرد. پس از بازگشت، آتابای به سرعت در ساختارهای درباری و ورزشی پهلوی پیشرفت کرد.
سمتهای کلیدی در دربار پهلوی
آتابای از اوایل دهه ۱۳۴۰ به لایههای بالای دربار راه یافت و سمتهای حساسی در سازماندهی امور فنی، خدمات، و تشریفات بر عهده گرفت. این سمتها او را به یکی از نزدیکان خاندان سلطنتی، بهویژه فرح دیبا تبدیل کرد:
مدیر کل فنی و خدمات عمومی دفتر شهبانو فرح پهلوی: مسئول امور فنی، لجستیک، و خدمات روزمره دربار، از جمله سازماندهی سفرها، مراسمها، و پروژههای فرهنگی-ورزشی. این سمت از اوایل دهه ۱۳۵۰ آغاز شد.
رئیس کل سازمان فنی و خدمات اجتماعی دربار شاهنشاهی: این سازمان، که زیر نظر وزارت دربار فعالیت میکرد، بر خدمات اجتماعی، فنی، و تشریفاتی دربار نظارت داشت. آتابای در این نقش، مسئولیتهایی مانند مدیریت تشریفات شاهنشاهی و هماهنگی با نهادهای ورزشی را بر عهده گرفت.
رئیس کل تشریفات شاهنشاهی: مسئول پروتکلهای رسمی دربار، از جمله دیدارهای بینالمللی و مراسمهای سلطنتی.
علاوه بر این، آتابای عضو باشگاه ورزشی شاهنشاهی بود و در توسعه ورزشهای اشرافی مانند اسبدوانی نقش داشت. او مدیرعامل انجمن سلطنتی اسب شد و مقالاتی در نشریه «مجله تک شماره انجمن سلطنتی اسب» (چاپ ۱۳۵۳) نوشت، که شامل گزارشهایی از مسابقات بینالمللی جام آریامهر بود. این سمتها، آتابای را به نمادی از ورزش اشرافی در دوران پهلوی تبدیل کرد، جایی که ورزش با سیاست و دربار درهم تنیده بود.
نقش برجسته در ورزش و فوتبال ایران
آتابای چهرهای پایه در فوتبال مدرن ایران بود. او در سال ۱۳۵۱، به ریاست فدراسیون فوتبال ایران رسید و تا انقلاب این سمت را حفظ کرد. دوران مدیریت او، که از ۲۶ مهر ۱۳۵۱ آغاز شد، به عنوان یکی از پرافتخارترین دورههای تاریخ فوتبال ایران شناخته میشود:
بنیانگذاری جام تخت جمشید: در سال ۱۳۵۵، آتابای لیگ سراسری و حرفهای فوتبال ایران را راهاندازی کرد، که ساختار فوتبال کشور را از حالت آماتور به حرفهای تغییر داد. این لیگ، با حضور ۱۶ تیم، پایهگذار رقابتهای منظم و جذب سرمایهگذاری شد.
قهرمانیهای آسیایی: تحت مدیریت او، تیم ملی ایران دو بار قهرمان جام ملتهای آسیا شد (۱۹۷۲ در تایلند و ۱۹۷۶ در تهران).
صعود به جام جهانی: در سال ۱۹۷۸، ایران برای اولین بار به جام جهانی آرژانتین صعود کرد.
توسعه زیرساختها: آتابای بر حرفهایسازی مربیگری، جذب مربیان خارجی (مانند هلن اشتاینر)، و تقویت تیمهای باشگاهی تمرکز کرد. او همچنین عضو هیئت رئیسه کمیته ملی المپیک ایران بود و در المپیک ۱۹۷۶ مونترال، ایران ۱۵ مدال کسب کرد.
ریاست کنفدراسیون فوتبال آسیا ( (AFC: آتابای از ۱ اوت ۱۹۷۶ (۲۰ آذر ۱۳۵۶) تا ۹ دسامبر ۱۹۷۸ (۱۸ آذر ۱۳۵۷) ششمین رئیس AFC شد. او جانشین تونکو عبدالرحمان (مالزی) بود و با وقوع انقلاب، استعفا داد. در این دوره، او بر گسترش فوتبال در آسیا، از جمله میزبانی جام ملتها در ایران، نظارت داشت.
زندگی پس از انقلاب و تبعید
با پیروزی انقلاب اسلامی، آتابای مانند بسیاری از مقامات درباری، ایران را ترک کرد و به آمریکا متواری شد. او بلافاصله مسئولیت دفتر فرح پهلوی در نیویورک را بر عهده گرفت و تا پایان عمر، به عنوان دبیر خصوصی و مدیر اجرایی فعالیتهای فرهنگی و خیریه فرح عمل کرد. آتابای گاهبهگاه در رسانههای اپوزیسیون ظاهر میشد.کامبیز آتابای در ۱۲ آبان ۱۴۰۴، در سن ۸۶ سالگی، در نیویورک درگذشت.
