پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ روز دهم دي ماه 1357، یکی از تلخ‌ترین روزها برای مردم ایران و به ویژه مردم مشهد بود؛ در این روز جنایتی دیگر در کارنامه سیاه رژیم پهلوی ثبت شد که اسناد و خاطرات، ابعاد دیگری از این جنایت را برملا میکند.
براساس مندرجات کتاب "مشهد از مقاومت تا پیروزی" که به بررسی مبارزات علما و مردم مشهد از سال 1341 تا 1357 می‌پردازد و توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است، راديو ايران زير نفوذ سانسور حكومت نظامي ازهاري، تعداد شهدای آن روز را 205 نفر كرد.
براساس روایت‌های تاریخی، در اين روز که به "یکشنبه خونین" معروف شد، مردمی كه در خیابان بودند، نه تنها به‌وسيله تانك‌ها و خودروهاي نظامي، بلكه حتي با اتومبيل‌هايي كه تحت رهبري نظاميان و با نمره شخصي در تردد بودند، هدف قرار مي‌گرفتند و صداي رگبار مسلسل‌ها در همه جاي شهر شنيده مي‌شد.
آیت‌الله العظمی خامنه‌ای خاطره آن روز را اینگونه روایت می‌کنند: «صبح دهم دی ماه که می‌خواستیم به مسجد کرامت برویم، به ما گفتند صبر کنید ببینیم حول و حوش مسجد چه خبر است. برای ارزیابی درست‌تر، یک نفر را فرستادیم. بعد از مدتی برگشت و گفت آنجا غوغایی است. ماشین‌های ارتشی به میزان زیادی سر چهارراه نادری که محل مسجد کرامت است، جمع شده‌اند.
چهارراه نادری، حد و مرز حضور پلیس و ارتش بود. از چهارراه نادری به طرف حرم مطهر، معمولاً ارتش یا پلیس هیچ‌وقت حضور پیدا نمی‌کرد. در ایام اوج مبارزه، آنجا خط قرمز بود و دیگر نمی‌توانستند به این طرف بیایند و واقعاً اگر می‌آمدند، برایشان خطر جانی داشت. در این قسمت خیابان، دائماً مردم در رفت و آمد بودند. شعار، گردهمایی و سخنرانی رواج داشت و اصلاً از حوزه مأموریت و دخالت دستگاه خارج بود.
شنیدیم ماشین‌های ارتشی و تانک‌ها را در همین منطقه مستقر کرده‌اند و هیچ‌کس هم نیست و هرکس هم پیدا شود، او را می‌زنند. کسی را نمی‌گرفتند، فقط افراد را می‌زدند.
عده‌ای در مسجد کرامت بودند و بالاخره از مسجد کرامت در خیابان شاهرضای آن روز ـ آزادی فعلی ـ که محل استقرار نیروهای دولتی به‌اصطلاح مقاومت ملی یا پایداری بود، عده‌ای از جوان‌ها، بالای پشت‌بام آنجا و عده‌ای هم پشت‌بام مسجد کرامت بودند. اول صبح در اطراف مسجد در خیابان نادری، یک اجتماع مختصری تشکیل شده بود که عُمّال رژیم آنها را به رگبار می‌بندند و بعد هم با وحشیگری تمام حمله می‌کنند و عده‌ای را در همان‌جا به شهادت می‌رسانند.... آن روز، روز عجیبی بود. خبرهایی که می‌رسید، نشان‌دهنده کمال وحشیگری و جنایت دستگاه بود. از جمله خبرها این بود که ماشین‌های ارتشی در خیابان‌ها راه افتادند و هرجا صف نفت یا صف نان می‌بینند، که آن‌روزها زیاد دیده می‌شد، به رگبار می‌بندند. عده‌ای از زنان و مردان، بچه و کوچک و بزرگ را در میان صف‌ها به رگبار بسته‌اند که بعضی شهید و مجروح شدند. در چهارراه نادری و خیابان‌های اطراف حملات سختی انجام شد.»
کاشف حسینی که از شاهدان عینی وقایع آن روز بود و خودش هم در این روز مجروح شد، خاطره آن روز خونین را اینگونه روایت میکند: «صبح روز دهم... تانک‌ها در جلو قرار داشتند، نفربرها پشت سر و نعش‌کش‌ها به دنبالشان پیش می‌رفتند. به محض اینکه از پادگان خارج شدند، آتش گشودند؛ هر که را در خیابان و کوچه دیدند، به رگبار بستند و هیچ کس از گلوله دژخیمان در امان نماند.»
قاسم صفریان مشاهدات خود از آن روز را اینگونه روایت میکند: «تانک‌ها به هرکس می‌رسیدند شلیک می‌کردند؛ پیرمردی با عصایش در گوشه خیابان، پسربچه‌ای سوار بر دوچرخه، همه در برابر چشمانم در خونشان غوطه‌ور بودند...»
مأموران رژيم پهلوی اعتراف كردند كه در مقابل موج عظيم مردم، ناتوان شده و چاره‌اى جز سركوبى انقلابيون و ادامه حكومت نظامى ندارند و بر همين اساس، به‌وسيله تانك و توپ، مردم را به رگبار مى‌بندند تا شايد جلوى حركت شتابان انقلاب را بگيرند.
بعد از این کشتار خونین بود که آيت‌الله سید عبدالله شيرازي با صدور اعلاميه‌اي روز دوازدهم دي ماه را عزاي عمومي اعلام كرد و مجلس ترحيمي در مسجد جامع گوهرشاد به مناسبت بزرگداشت شهدای 10 دیماه مشهد برگزار شد.
روز جمعه، 15 دي ماه هم به مناسبت بزرگداشت شهدای 10 دی مشهد، از سوی آيت‌الله سيدعلي خامنه‌اي، آيت‌الله عباس واعظ طبسي، شهید عبدالكريم هاشمي‌نژاد و محمدرضا محامي از ساعت 2 تا 4:30 بعدازظهر در مسجد گوهرشاد مجلس گراميداشتي برگزار شد.
امام خمينى، رهبر کبیر نهضت اسلامی هم بعد از اینکه از وقايع آن روز مشهد اطلاع یافتند، این جنایت رژیم پهلوی را محکوم کردند. حجت‌الاسلام شهيد هاشمى‌نژاد در يكى از سخنرانى‌هايش در اين خصوص گفت: «اين جنايتى كه رژيم در مشهد آفريد، انعكاس وسيعى در سراسر جهان داشت. همان طور كه مى‌دانيد با كمال بى‌شرمى حتى در داخل خانه حضرت آيت‌الله العظمى سيدعبدالله شيرازى تيراندازى كردند و تعدادى از افراد در كنار خانه ايشان به شهادت رسيدند كه رهبر عزيزمان تلفنى از پاريس از اين قضيه ابراز تأسف شديد كردند و تسليت گفتند.»
البته این آخرین مبارزه خونین مردم ایران نبود، طی روزهای بعد تا پیروزی انقلاب اسلامی، مردم در سراسر ایران به مبارزات خود ادامه دادند و سرانجام در 22 بهمن 1357 مردم با پیشگامی علما، با مقاومت و شجاعت خود توانستند رژیم 2500 ساله پادشاهی را ساقط کنند.
