پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ ماه‌های اولیه پیروزی انقلاب، گوشه و کنار کشور به فراخور زمینه‌ها و بسترهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی با آشوب‌ها و مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کرد. یکی از این مناظق استان سیستان و بلوچستان بود. در فروردین ماه 1358 آیت‌الله خامنهای به دستور امام خمینی در رأس هیأتی به آن استان عزیمت کرد تا به مسائل و مشکلات سستان و بلوچشتان رسیدگی کند.
روزنامه
کیهان مورخ 30 فروردین 1358 در گفتگویی با آیت‌الله خامنهای به بررسی این مسائل
می‌پردازد که مشروح این گزارش در ادامه از نظر می‌گذرد.
آیت‌الله
سیدعلی خامنهای که همراه با هیاتی به دستور امام خمینی برای بررسی مسائل سیستان و
بلوچستان به این منطقه سفر کرده بود در یک گفتگوی اختصاصی مطالبی را پیرامون
ماموریت مسائل سیستان و بلوچستان با کیهان در میان گذاشتند.
ایشان که
دوازده روز در سیستان و بلوچستان با رهبران مذهبی، سیاسی و مردم منطقه گفتگو کرده
است به کیهان گفتند:«ما نشانه ناآرامی در منطقه ندیدیم. البته ناامنی در جاده‌ها و
حتی گاهی در شهرها کم و بیش مشاهده می‌شد. ولی چیزی که نشانه یک ناآرامی سیاسی
باشد به هیچ وجه در منطقه وجود نداشت. ما به آنجا رفته بودیم تا نابسامانی‌ها را
از نزدیک ببینیم و توقعاتی را که مردم آن منطقه از این انقلاب دارد از زبان خودشان
بشنویم. بعد از تقدیم گزارش مختصر بررسی‌ها به امام و دولت، امام خمینی دستور
دادند که هرچه سریع‌تر در رابطه با دولت مسائل اقتصادی و فرهنگی و بهداشتی منطقه
تعقیب شود و همه امکاناتی که میسر است برای رفع این نابسامانی‌ها بسیج شود.
تاکنون
دولت با روی باز با مساله مواجه شده و قول داده است که به ما کمک کند و ما با
استفاده از نیروهای انسانی که در اختیار داریم و با اعتبار و اختیاری که دولت
خواهد داد در رفع این نیازمندی‌ها سریعا اقدام خواهیم کرد و بخش مهم ماموریت ما
بعد از سفر شروع شده است و ادامه دارد.
آیت‌الله
خامنهای همچنین اضافه کردند: قسمت‌های مرزی ایران از جمله سیستان و بلوچستان با مسائل خاصی
دست به گریبانند. هم از نظر اقتصادی و فرهنگی دچار محرومیت‌های زیادی بودند و مورد
بی‌مهری و غفلت دستگاه گذشته قرار گرفته‌اند و هم از نظر بافت اجتماعی این مناطق
وضعشان با قسمت‌های مرکزی کشور فرق دارد. ترکیبی هستند از اقوام مختلف و از طرفداران
مذاهب مختلف و خود همین مسائلی را به وجود می‌آورد. محرومیت‌ها و فقر نیز زمینه‌ساز
نابسامانی‌هاست.
آیت‌الله
خامنهای که خود در سال گذشته در بلوچستان به حالت تبعید سیاسی به سر می‌بردند،
در مورد وضع خاص سیستان و بلوچستان فرمودند: مهمترین خواست مردم این است که در سرزمین
بلوچستان که سرشار حاصل‌خیزترین و مستعدترین و از لحاظ طبیعی غنی‌ترین مناطق ایران
است؛ از این همه استعداد سرشار طبیعی استفاده بشود و بر روی این گنج عظیمی که
مربوط به ملت ایران است مردم منطقه در آن گرسنگی سیاه و محرومیت عجیب باقی نمانند.
آن‌ها کشاورزی می‌خواهند، راه می‌خواهند. نشریه و بهداشت و برق و وسایل ارتباط
جمعی و لوله‌کشی و آب شیرین و از این قبیل نیازهای اولیه را طلب می‌کنند.
در
سراسر بلوچستان هیچگونه انگیزه تجزیه‌طلبی وجود ندارد و هیچ هیجانی در آن‌ها از هر
مفهومی مشابه تجزیه‌طلبی به وجود نمی‌آید. البته چون در طول زمان همواره مورد غفلت
قرار گرفته‌اند هیچگاه از نظر دستگاه‌های حاکم گذشته، جدی تلقی نشده بودند دوست
دارند که در داخل منطقه از اختیارات و امکاناتی برخوردار باشد. مثلا مایلند فرهنگ
بومی آن‌ها، لباس محلی آن‌ها و در مناطق سنی‌نشین فقه حنفی مورد توجه قرار بگیرد.
و این‌ها خواست‌های برحقی بود که بیش از آن که آن‌ها بگویند همه به آن معتقد بودیم
و مطرح می‌کردیم.
درباره خودمختاری
آیت‌الله
خامنهای به طور کلی در مورد مساله خودمختاری افزودند: اگر اصولا خودمختاری به معنای
این است که مردم هر منطقه‌ای احساس کنند که سرنوشت‌شان می‌تواند به دست خودشان
باشد و می‌توانند از حقوق طبیعی و قانونی برخوردار باشند و می‌توانند مذهب و سنت‌ها
و آداب ویژه خودشان را محافظت کنند این یک حق طبیعی و اسلامی است. در داخل پای
ایران متحد و یکپارچه و غیرقابل تجزیه هر سیستمی اداری و سیاسی که مورد توافق
اکثریت مردم باشد قابل قبول و بی‌اشکال است و در این مورد فرقی میان استان‌های
دوردست و دارای قومیت‌های مختلف و بقیه مناطق کشور نیست.
آیت‌الله
خامنهای در پاسخ به این پرسش که آیا حرف خودمختاری در سیستان و بلوچستان مطرح می‌شد
یا نه، اظهار داشتند: کنایه خودمختاری گاهی در بعضی از اظهارات شنیده می‌شد ولی آنچه
من احساس می‌کردم منظور از این کلمه همان احقاق حقوق انسانی مردم منطقه بود و
احیای همه ویژگی‌های محلی آن‌ها که متاسفانه به وسیله عمال رژیم سابق و سیاست
استبدادی آن به دست فراموشی سپرده شده بود.
آیت‌الله
خامنهای در مورد مساله سنی و شیعه در منطقه فرمودند: البته اختلافات شیعه و سنی همیشه
در بلوچستان بود و در این اواخر با توجه به پیشرفت جنبش رهبران مذهبی سنی و شیعه
تلاش کرده بودند از شدت این اختلافات بکاهند ولی فرهنگ خیلی راسخ و قدیمی که بر
ذهن این دو فرقه از دیرباز حاکم بوده است، طبیعی است که می‌تواند زمینه مساعدی
برای اختلافات ایجاد کند. خوشبختانه حس کردم که مردم به تدریج درک می‌کنند که
روزگار این اختلافات به سر آمده و علمای اهل سنت نیز کلا و مطلقا اعلام کرده‌اند و
در قطعنامه‌ها نوشته‌اند و در سخنرانی‌هایشان گفته‌اند که امام خمینی را رهبر خود
و رهبر ملت ایران می‌دانند.
ایشان اضافه کردند: گفتگوهای ما فقط در زمینه اختلافات سنی و شیعه نبود با همه قشرها تماس
داشتم. هم در دیدارهای عمومی و هم در تماس‌هایی با تک تک افراد از قشرهای مختلف و
تا آنجا که مربوط به مسائل مذهبی و فرقه‌ای می‌شود صحبت‌ها بسیار موفقیت‌آمیز بوده
و در سایر زمینه‌ها هم همینطور. خوشبختانه دیدارها مفید بود به این معنی که
نابسامانی‌ها و نیازها را از نزدیک لمس کردیم و در دل مردم را شنیدیم.
آیت‌الله
خامنهای در مورد مشکلات سیستان و بلوچستان در رابطه با کشاورزی و زمین گفتند: مردم
زمین حاصلخیز بسیار گسترده‌ای در اختیار دارند. اما آب ندارند و در حالی که منطقه
از لحاظ آب‌های زیر زمینی جزء غنی‌ترین مناطق ایران است حتی در موارد بسیاری آب
برای نوشیدن نیز در اختیارشان نیست.
ایشان در
مورد نیاز مردم منطقه به جاده اظهار داشتند: در سراسر بلوچستان فقط یک جاده وجود دارد
که چابهار را به زاهدان و بم وصل می‌کند. و این جاده نیز به هیچ وجه به خاطر مردم
کشیده نشده بلکه به خاطر پایگاه نظامی کنارک در نزدیکی چابهار احداث شده است. به
این ترتیب این طبیعی است که در فاصله بخش‌ها و روستاها و شهرهایی که سر راه این
جاده نیستند نه فقط جاده آسفالته بلکه حتی هیچ جاده‌ای وجود نداشته باشد.
قربانی وابستگی ایران به آمریکا
آیت‌الله خامنهای افزودند: بلوچستان و مردمش قربانی وابستگی ایران به آمریکا شده‌اند و مساله ایجاد
پایگاه نظامی در جنوب بلوچستان که به خاطر نقش استعماری آمریکا در رابطه با ایران
نسبت به کل منطقه انتخاب شده مهمترین تاثیر را در وضع بلوچستان داشته است. به
آسانی می‌شود فهمید که سیاست رژیم گذشته این بود که بلوچستان را یکسره به پایگاه
نظامی تبدیل کند و از آن به آسانی بتواند نقش خودش را در حراست راه نفت به دنیای
غرب و ژاپن ایفا کند و این مستلزم آن بود که مردم را از وابستگی به خانه خودشان
بیرون بیاورند و البته رژیم گذشته در بلوچستان پول زیادی خرج می‌کرد ولی این پول بیش
از آنچه به کار مردم بیاید به کار پایگاه‌های نظامی می‌آمد و به کار بعضی از سرانی
که به نوبه خود نقش ژاندارم را نسبت به مردم مستضعف این منطقه ایفا می‌کردند.
آیت‌الله
خامنهای در مورد کمیته‌های امام در منطقه گفتند: کمیته‌ها در آنجا با استقرار وضع
دولت و رفتن استاندار و نصب فرماندارها به خودی خود جمع شده‌اند و کارها را دولت
انجام می‌دهد.
آیت‌الله
خامنهای در پاسخ این سوال که در حال حاضر اوضاع بلوچستان و سیستان را آرام می‌بیند
یا نه فرمودند: بله. این منطقه را آرام می‌بینم ولی مستعد ناآرامی و حتما اگر اقدامات
عمرانی و رفاهی انجام بگیرد حربه از دست کسانی که سعی می‌کنند با استفاده از زمینه‌های
فقر و محرومیت مردم را به دو دستگی و اختلاف دعوت کنند گرفته خواهد شد.
