پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در شهریور 1320 به محض اینکه متفقین تصمیم گرفتند تا خاک ایران را به تصرف درآورند، نیروهای شوروی مبادرت به حمله به آذربایجان و به تبع آن ارومیه نمودند. لشگر شوروی به فرماندهی ژنرال نوویکوف که فرمانده حمله به ایران از صوب آذربایجان بود از سه جهت به آذربایجان حمله کرد. او در واقع سه لشگر را جهت تسخیر آذربایجان روانه کرد که یکی از آنها موسوم به لشگر 63 گرجی بود که هدف اصلی‌اش تصرف ارومیه و به دنبال آن راهی شدن به کردستان و جنوب و پیوستن به نیروهای انگلیسی بود.
در سوم شهریور هواپیماهای شوروی از فراز دریاچه ارومیه این شهر را بمباران کردند. نخستین بمب به ساختمان فرهنگ ارومیه اصابت کرد و سپس بناهای مجاور هم مورد هدف بمب‌های شوروی قرار گرفت. بر اثر جنگ، طی روزهای بعد ارومیه در سکوتی مرگبار فرو رفت. دیگر نشانی از آن طراوت و شادابی نبود و امید و نشاط جای خود به حزن و اندوه و سردرگمی داده بود. مردم این شهر که سالها پیش انواع بدبختی را دیده بودند، عمق فاجعه را درک کرده خود را برای خروج از شهر آماده می‌کردند.
در 20 شهریور، نیروهای شوروی که از تصرف شهر و عدم هر گونه مقاومت از طرف نیروهای نظامی و اهالی مطمئن شده بودند، شهربانی را خالی کردند و برخی دیگر از دوایر دولتی را تخلیه نمودند. متعاقب آن برخی کارمندان ادارات و دوایر دولتی به شهر بازگشته بر سر کار خود حاضر شدند و اردلان ، استاندار آذربایجان غربی که در آستانه حمله شوروی شهر را ترک کرده بود همراه با کفیل ریاست شهربانی به ارومیه بازگشتند. کفیل شهربانی ارومیه در بدو ورد به شهر اوضاع شهر را این گونه به مرکز گزارش کرد: «در بیست شهریور 20 از طرف نیروهای شوروی اداره شهربانی را تخلیه و بعضی دوایر دولتی را ترک و مجددا دائر و مامورین که متفرق شده بودند به تدریج جمع آوری و معاودت، مشغول ایفای وظایف مربوطه گردیده ولی کلیه ساختمان‌های نظامیه و ستاد لشگر چهار و تلگرافخانه در تصرف نیروهای شوروی باقی و در 27 ماه مزبور این بنده به اتفاق آقای اردلان استاندار چهار وارد رضائیه و مابقی مامورین که متواری و در اطراف بودند جمع آوری و وضعیت شهربانی را ترمیم و اهالی به امیدواری مشغول گشت و گذران می‌باشند.»
با حمله متفقین، اغلب مردم اورمیه به شهرها و دهات اطراف پناه بردند. جمعی از آنان در تبریز پناه گرفته بودند و جمعی دیگر در شهرها و روستاهای اطراف توطن گزیده بودند.
منبع: انقلاب اسلامی در اورمیه؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی
