پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ پیشینه عزاداری سرور و سالار شهیدان امام حسین(ع) در اردبیل در ماه محرم، به اوایل قرن دهم هجری یعنی ابتدای عهد صفویه برمی‌گردد. این عزاداری دارای آداب و سنن بسیار ظریف و صیقل یافته است. حتی مراسم عزاداری حسینی اردبیلی‌های مقیم شهرهای دیگر به ویژه تهران نیز جذابیت خاصی دارد و با شور و ظرافت مضاعفی برگزار می‌شود.
عزاداری ماه محرم در اردبیل مقدماتی دارد. بعد از ظهر روز هشتم ذی‌الحجه هر سال كه روز شهادت جناب مسلم‌بن عقیل در كوفه و نیز روز حركت سرور آزادگان به سوی وعده‌گاه كربلاست، فقط محله عالیقاپو دسته عزاداری خود را در مسیر سنتی راه می‌اندازد. از روز بیست و هفتم ذی‌الحجه هر سال تا سه روز آیین تشت‌گذاری صورت می‌گیرد. این آیین عبارت است از پر كردن چندین تشت مسی به یاد تشنگی سرور شهیدان و یاران و خاندانش. بعد از عزاداری‌های مقدماتی ذی‌الحجه عزاداری دهه از دوم محرم كه قافله اباعبدالله در سرزمین كربلا فرود آمد شروع می‌شود.
بخش عمده عزاداری روز تاسوعا عبارت است از شمع‌گردانی. در این روز از حدود ظهر اهالی اردبیل به صورت فردی یا در قالب دسته‌های كم‌شمار در چهل و یك مسجد شمع روشن می‌كنند. با پایان مراسم روز تاسوعا شهر در سكوت و آرامش عجیبی فرو می‌رود و برخلاف دیگر شب‌های دهه عزاداری در شب عاشورا عزاداری تعطیل است زیرا همه برای مراسم باشكوه فردا آماده می‌شوند.
از نخستین ساعات روز عاشورا دسته‌های عزاداری راه می‌افتند و در حالی كه سر بیرق‌هایشان به نشانه ماتم و عزا و برافتادن پرچم حسینی از دستان بریده عباس نامدار، سر به زیر و آویزان هستند، با ترتیبات خاصی مسیر متعارف را طی می‌كنند. دسته‌ها در میادین جلوی مساجد محلات شش‌گانه اندكی توقف و عزاداری می‌نمایند. در بعضی از محلات هم مراسم شبیه‌خوانی برگزار می‌شود. در این روز علاوه بر میادین جلوی مساجد محلات شش‌گانه و پشت‌بام‌های مشرف بر آنها و مسیرهای عزاداری نیز اغلب پر از جماعت است ولی بیش از هر نقطه دیگری میدان عالیقاپو و فاصله این میدان و سقاخانه حضرت ابوالفضل را می‌توان مملو از جمعیت دید.
عزاداری روز عاشورا، تا اندكی از ظهر گذشته ادامه می‌یابد. شكستن قتل در زبان محلی «قتیل سندی» به زمان شهادت سیدالشهدا اشاره دارد كه به روایتی در ساعت‌های نخستین عصر عاشورا بوده است. در این لحظات فضا را ماتم بزرگی فرا می‌گیرد و از جلوی مساجد صدای شیون و گریه و ناله‌های سوزناك به آسمان بلند می‌شود، به محض شكستن قتل آخرین برنامه‌ها هم با شبیه‌خوانی در میادین مقابل بعضی از مساجد به انجام می‌رسد و خیابان‌ها و كوچه‌های شهر در عرض نیم ساعت خلوت می‌شود.
منبع: کتاب انقلاب اسلامی در اردبیل، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
