مروری بر مبارزات سیاسی آيت‌الله سيد عبدالحسين لاری

پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانات اخیر خود در جمع بسیجیان، از چندتن از مبارزان و مجاهدان معاصر یاد کرده و خطاب به جوانان فرمودند: «اغلب شرح حال اینها را متأسّفانه شماها نمی‌دانید؛ باید کتاب زیاد بخوانید، باید شرح حال اینها را بفهمید، بدانید...» از جمله کسانی که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از ایشان یاد کردند، «آسیّدعبدالحسین لاری» است. در کتاب«زندگی و اندیشه سیاسی آیت‌الله سید عبدالحسین لاری»  در مورد زندگی مبارزات ایشان آمده است:

آیت الله سید عبدالحسین لاری از مراجع بزرگ زمان خود در فارس به شمار می‌آید که در 1264 ق، در نجف اشرف به دنيا آمد. تحصيلات خود را نزد بزرگ­ترین عالمان شيعه در این شهر که به عنوان مهم‌ترين مركز علمي تشيع محسوب می‌شد به پایان برد و در سن 22 سالگی به درجه­ی اجتهاد نائل گردید. در 1309 ق در پی دعوت مردم لار به منظور رهبری مردم این شهر و مبارزه با ظلم حکام محلی به این منطقه وارد شد و از همان ابتدا تلاش‌های زیادی در جهت اجرای قوانین اسلامی در منطقه انجام داد. از مهم­ترین اقدامات اولیه­ی ایشان در این راستا می‌توان به تأسيس و تشکیل حوزه­ی علميه­ی لار و تربیت طلاب، تأسیس مدارس علوم ديني در سرتاسر منطقه، تعليم و تربيت عامه­ی مردم، مبارزه با فعالیت‌های مذهبی و سیاسی یهودیان، مسیحیان، فئودال‌ها و خوانین در منطقه و... اشاره کرد.

آیت‌الله لاری یکی از فعال‌ترین روحانیون در مبارزه با استبداد و ظلم به شمار می‌آمد که در همه­ی آثار خود به این موضوع پرداخته است. سید در آثارش با استناد به آیات قرآن، سنت پيامبر (ص) و با استدلال‌های محکم، ضمن آنکه فریبکاری‌های مستبدین و ستمگران را آشکار کرد، آنها را در زمره­ی مفسدین فی‌الارض و محاربین با مسلمین قرار ‌داد که با خدا و پیامبرش به مبارزه برخاسته‌اند. سید با انتشار رساله‌های «آیات الظالمین» و «احکام قانون اداره بلدیه» نه تنها همکاری مسلمانان با حکومت‌های استبدادی را نامشروع دانست؛ بلکه حکم قتل آنها را صادر کرد. در این میان، برخورد آیت‌الله لاری با مستبدین در جریان انقلاب مشروطیت بسیار برجسته و تعیین­کننده بود. سید و یارانش از همان آغاز، مبارزه­ی گسترده‌اي با حکام محلی مستبد و به خصوص قوام‌الملک شیرازی به راه انداختند. تشکیل انجمن اسلامی در لار و برخی از شهرهای دیگر از نخستین اقدامات ایشان بعد از پیروزی انقلاب مشروطیت بود. مبارزات آیت‌الله لاری در نبرد با مستبدین فارس بعد از روی کار آمدن محمدعلی شاه قاجار وارد مرحله­ی جدیدی شد. شاه جدید هنگامی که به سلطنت رسید در جهت مخالفت با مشروطیت قد علم کرد و محمدرضا قوام‌الملک و پسرانش را به منظور مقابله با مشروطه‌خواهان به فارس روانه کرد. اقدامات و فعالیت‌های قوام و یارانش علیه مشروطه، درگیری بین آنها را در پی داشت و به تحصن 40 روزه­ی مشروطه‌خواهان در شیراز منجر شد. درگيري ميان دو گروه، فارس را در هرج و مرج و ناامنی فرو برد و موجبات احضار قوام به تهران را فراهم آورد. مقارن با همین زمان هواداران مشروطه­ی مشروعه‌ تحت رهبری آیت‌الله شیخ فضل‌الله نوری مخالفت خود با مشروطه را آغاز کرده بودند. در این میان قوام‌الملک خود را مشروعه‌خواه نامید و و با زیرکی حمایت آنها را به دست آورد تا از این طریق بتواند به منظور گرفتن انتقام از مشروطه‌خواهان بار دیگر به فارس بازگردد. هنگامی که مشروطه‌خواهان شیراز از بازگشت دوباره­ی قوام‌الملک به این شهر آگاه شدند، از آیت‌الله لاری که در این زمان در لار حضور داشت درخواست کمک کردند. سید به درخواست آنها پاسخ مثبت داد و به همراه 2000 نفر در حمایت از مشروطه‌خواهان وارد شیراز شد.

اقدامات و فعالیت‌های آیت‌الله لاری در شیراز که نزدیک به یک سال به طول انجامید، صفحه­ی جديدي در تاريخ مبارزاتي مردم اين منطقه در برابر مستبدین گشود. برگزاري نماز جمعه و تشكيل انجمن انصار از اولين اقدامات ایشان در شيراز عليه مستبدین بود. ورود سید به مرکز ایالت فارس در مذاکرات مجلس شورای ملی هم انعکاس وسیعی یافت. در آنجا برخی از نمایندگان که به قوام‌الملک نزدیک بودند، در سخناني ضمن انتقاد از ورود سید لاری به شیراز از مستبدین حمايت كردند. در این میان سوءقصد به جان سید از سوی هوادارن قوام‌الملک و اختلاف بین دو گروه بر سر اقامه­ی نماز جمعه، به درگیری مسلحانه بین مشروطه‌خواهان و مستبدین انجامید. نبرد مسلحانه سه ماه ادامه یافت و سپس با انتصاب غلامحسین غفاری به حکومت فارس در 1325 ق، نظم و آرامش به طور موقت به فارس بازگشت. با این وجود، ترور محمدرضا خان قوام‌الملک که با حمایت‌ شاه قاجار و مشروعه‌خواهان، در 1326 ق به شیراز وارد شده بود و به دنبال آن کشتن برخی از رهبران طرفدار مشروطه، ناامنی و آشوب را بار دیگر به فارس بازگرداند. با ورود ظل‌السلطان به حکومت فارس که به مخالفت با خاندان قوام‌الملک مشهور بود، کفه­ی ترازو به نفع آیت‌الله لاری و مشروطه‌خواهان سنگین‌تر شد و پسران قوام به اروپا تبعید شدند.

با به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه، دوره‌ای تازه از آشوب و ناامنی در فارس به وجود آمد. ظل‌السلطان از حکومت فارس عزل گردید و پسران قوام دوباره به شیراز بازگشتند و قدرت را در دست گرفتند. قتل عام مشروطه‌خواهان در تهران و قدرت‌یابی مستبدین، شرایط سختی برای آیت‌الله لاری و یارانش در شیراز به وجود آورد و او را مجبور به بازگشت به لار کرد. اما فرزندان قوام‌الملک که سید را در قتل پدر سهیم می‌دانستند، درصدد حذف سید از صحنه­ی سیاسی فارس برآمدند. بنابر این در حالی که مشروطه‌خواهان در برخی از ایالات مانند آذربایجان، گیلان و اصفهان مبارزه­ی سختی با مستبدین آغاز کرده بودند، در رأس نیروهایی گسترده با حمایت شاه قاجار به لار حمله کردند. در مقابل هواداران آیت‌الله لاری از شهرهای مختلف جنوب برای کمک به او روانه­ی لار شدند. سرانجام این درگیری‌ها که دو ماه به طول انجامید نه تنها با پیروزی مشروطه‌خواهان به پایان رسید؛ بلکه برخی مناطق مهم دیگر مانند بوشهر، بندرلنگه و بندرعباس به تصرف نیروهای طرفدار سید درآمد و مشروطیت در آنجا استقرار یافت. آیت‌الله لاری در همین زمان رفتار غيراسلامي محمدعلي‌ شاه در به توپ بستن مجلس را محكوم کرد و حكومت او را خلاف شرع دانست و از مردم خواست از پرداخت مالیات به حکومت خودداری کنند.

اقدامات و فعالیت‌های آیت‌الله لاری در استبداد صغیر تا آنجا حائز اهمیت است که می‌توان نقش ایشان در این دوران را با کسانی مانند ستارخان و باقرخان مقایسه کرد. حوزه­ی نفوذ سید در این زمان به سراسر جنوب ایران گسترش یافت و شهر لار به عنوان یکی از چهار مرکز بزرگ مشروطه‌خواهان در مبارزه با استبداد محمدعلی شاه قاجار مطرح شد. این موضوع برای مستبدین غیر قابل تحمل بود و در نتیجه آنها را بر آن داشت با نیروی بیشتری به لار حمله کنند. بنابر این نصرالدوله قوام‌الملک در رأس نیروهای زیادی به لار حمله کرد و آن شهر را تصرف نمود. سید لاری که از این مهلکه جان سالم به در برده بود، درصدد گرفتن انتقام از مستبدین برآمد و تلاش کرد به اتفاق صولت‌الدوله قشقایی شیراز را تصرف کند. در حالی که سید و یارانش برای حمله به این شهر آماده می‌شدند، تهران توسط نيروهاي مشروطه‌خواه فتح گردید. مجلس عالی محمدعلی شاه را از سلطنت خلع کرد و فرزندش احمدشاه را به جانشینی او تعیین نمود. پیروزی مشروطه‌خواهان و برکناری شاه قاجار خوشحالی آیت‌الله لاری و یارانش را به دنبال آورد. اما در حالی که همگان تصور می‌کردند مشروطه‌خواهان مرکز به پاس خدمات سید در مبارزه با مستبدین از وی تقدیر خواهند کرد و با همکاری ایشان درصدد حذف کامل مستبدین از صحنه­ی سیاسی ایران برخواهند آمد، اختلاف بين سردار اسعد بختياري که به وزارت داخله منصوب شده بود، با صولت‌الدوله قشقايي و ارتباط خوب صولت‌الدوله با آیت‌الله لاری باعث گرديد كه فاتحان تهران نه تنها از قوام‌الملک، دوست و یار همیشگی محمدعلی شاه، حمایت نمایند؛ بلکه در اقدامی عجیب درصدد حمله به لار و قلع و قمع سید و نیروهایش برآیند. این در حالی بود که آيت‌الله لاري از بدو ظهور نهضت مشروطه، اقدامات و فعالیت‌های زیادی عليه ستم و استبداد شاه قاجار انجام داده و نبردهایی سخت علیه آنها در بخش‌هاي جنوبي كشور آغاز کرده بود. این اقدام فاتحان تهران، دلسردی و در نتیجه تضعیف سید و مشروطه‌خواهان فارس را در پی داشت. مقارن با همین زمان کشف نفت در خوزستان که از مناطق قشلاقی ایل بختیاری به شمار می‌آمد، انگلیسی‌ها را به بختیاری‌ها نزدیک‌تر کرد. حمایت آشکار انگلیسی‌ها از بختیاری‌ها و حامیان قوام، آیت‌الله لاری و صولت‌الدوله قشقایی را در وضعیتی بسیار دشوارتر از گذشته قرار داد. علاوه براین تلاش‌هایی که از سوی مخالفان آیت‌الله لاری در راستای ایجاد اختلاف و تفرقه در بین نیروها و یاران نزدیک ایشان در آستانه­ی جنگ جهانی اول صورت گرفت، ضربه­ی سختی بر اقتدار سیاسی و نظامی سید وارد آورد. آیت‌الله لاری در این شرایط سخت نه تنها بار دیگر در حمایت از مشروطه‌خواهان دست به قیام مسلحانه زد؛ بلکه پرداخت مالیات به حکومت جدید را مانند زمان محمدعلی شاه مخالف اسلام دانست و مردم را به مبارزه علیه حکومت مرکزی و انگلیس تشویق کرد. با این وجود در حالی که بخش زیادی از مردم جنوب همچنان از ایشان حمایت می‌کردند، نتوانست در برابر نیروهای حبیب‌الله قوام الملک که از سوی انگلیسی‌ها، دولت مرکزی و حکومت فارس حمایت می‌شد، مقاومت کند. لار که به عنوان مرکز حکومت اسلامی سید لاری به شمار می‌آمد در سال 1332 ق تصرف شد و او با کمک یارانش به سختی توانست به نزد صولت‌الدوله قشقایی در فیروزآباد فرار کند. با این وجود همچنان به مبارزات خود ادامه داد و در جریان جنگ جهانی اول حکم جهاد علیه انگلیس صادر کرد.

گفتنی است کتاب «زندگی و اندیشه سیاسی آیت‌الله سید عبدالحسین لاری» به قلم وحید کارگر جهرمی از سوی موسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی روانه بازار کتاب شد.

کتاب مذکور در هفت فصل به نگارش درآمده است؛ فصل اول به ترسیم زندگینامه سید لاری از آغاز تا پیروزی انقلاب مشروطیت اختصاص دارد. فصل دوم اقدامات و مبارزات آیت‌الله لاری از استبداد صغیر تا هنگام رحلت او را بررسی می‌کند. در فصل سوم کتاب، ابتدا سیاست از نگاه آیت‌الله لاری و سپس آثار سیاسی وی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

فصل چهارم به انواع حکومت از دیدگاه آیت‌الله لاری و منشاء و اهداف آن می‌پردازد و در فصل پنجم تشکیل مجلس از منظر آیت‎‌الله لاری، ویژگی‌ها و اهداف آن مورد توجه قرار می‌گیرد.

فصل ششم به تشریح دیدگاه آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری درباره ولایت مطلقه فقیه و قلمروی اختیارات آن اختصاص می‌یابد. اهمیت این فصل از آن رو است که آیت‌الله لاری اولین شخصی به شمار می‌آید که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، ولایت فقیه را در لارستان به اجرا گذاشت و نام خود را به عنوان، ولی فقیه عصر مشروطه مطرح کرد. در فصل پایانی کتاب نیز نظرات سیاسی آیت‌الله لاری با علمای معاصر در خصوص مشروطیت مورد مقایسه و بررسی قرار می‌گیرد.

علاقه‌مندان می‌توانند از طریق مراجعه به صفحه منشورات پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی به نشانی www.irdc.ir  یا از فروشگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی واقع در خیابان انقلاب، خیابان 12 فروردین، نبش مجتمع ناشران کتاب «زندگی و اندیشه سیاسی آیت‌الله سید عبدالحسین لاری» را تهیه کنند.