عمليات مسلم بن عقيل؛ تدبیری نو درگرفتن امتیاز از دشمن

پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی ـ هادی قیصریان؛ این عملیات در اواخر تابستان سال ۱۳۶۱، به منظور فائق آمدن بر ناکامی‌های عملیات رمضان با رمز یا ابوالفضل العباس (ع) در محور سومار به صورت نیمه گسترده و با هدف حفظ تحریک جبهه ها، منفعل کردن دشمن، ارتقای کیفی و کمی سازمان رزم خودی و آزاد سازی ارتفاعات مرزی غرب سومار طراحی و انجام شد. گفته می‌شود علت اساسی انتخاب منطقه عملیاتی سومار توسط فرماندهان نظامی جنگ آن بود که در شش ماه اول سال ۱۳۶۱، ارتش عراق عمده قوای خود را در صحنۀ عملیاتی جنوب متمرکز کرده بود تا از پیشروی نیروهای رزمنده ایرانی به داخل سرزمین خود جلوگیری نماید. جدای از این باید به کوهستانی بودن منطقه به دلیل کمبود نیروی انسانی و امکانات زرهی و همچنین عدم امکان استفاده کامل عراق از نیروهای زرهی‌اش اشاره کرد.

عملیات به فرماندهی شهید «حاج محمدابراهیم همت» در بامداد نهم مهرماه ۱۳۶۱، با همکاری تیپ‌های ۳۱ عاشورا، ۲۷ محمد رسول‌الله(ص) و ۲۱ امام رضا(ع) از سپاه پاسداران و تیپ ۵۵ هوا برد و تیپ ۴ لشکر ۸۱ کرمانشاه از نیروی زمینی ارتش و همچنین با حضور شهید محراب آیت‌الله اشرفی اصفهانی امام جمعه فقید کرمانشاه به اجرا درآمد. در این عملیات که مدت هفت روز و در ۲ مرحله انجام شد، حدود ۱۵۰ کیلومتر مربع از خاک ایران آزاد و حدود ۳۰ کیلومتر مربع از خاک عراق تصرف شد. نیروهای خودی ضمن تامین دشت سومار، روی ارتفاعات و تنگه‌های مرزی نیز مسلط شدند. در طرف مقابل بیشتر نیروهای دشمن که در پی آماده‌ باش‌های متوالی و مکرر دچار خستگی جسمی و ضعف روحی شده بودند، فاقد آمادگی لازم بودند و به هنگام آغاز عملیات در خواب به سر می‌بردند و به نوعی دچار غافلگیری شدند. به همین دلیل، نیروهای خودی در حین عملیات متحمل کمترین تلفات شدند. به گفته شهید صیاد شیرازی عملیات مسلم یک عملیات ضربتی و آفندی پرتوان بود که در آن از دو یگان ضربتی ارتش و سپاه به فرماندهی سرهنگ کریم عبادت و سردار شهید همت استفاده شد.

علاوه بر این عملیات مسلم ابن عقیل را می‌توان ضربه ای محدود تلقی کرد که در نزدیکترین نقطه به بغداد و در ۱۰۰ کیلومتری پایتخت عراق به ارتش عراق وارد شد و صدام مجبور شود استعداد بزرگی از ارتش خود را (حداقل یک سپاه) که به‌شدت در جبهه جنوب متمرکز شده بودند، برای دفاع از دشت وسیع بغداد گسیل کند. همچنین رژیم بعث عراق به دنبال تلافی شکست در عملیات یاد شده سعی کرد تا علاوه بر انجام عملیاتهای تروریستی با همکاری منافقین، خود نیز عملیاتهای محدودی را در داخل ایران ترتیب بدهد و با انفجارهای هدفمند ناامنی اجتماعی در ایران ایجاد کند. ربایش یک فروند هواپیمایc130 ارتش با ۷۹ سرنشین در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۶۱ و نیز به شهادت رسانیدن آیت الله اشراقی امام جمعه کرمانشاه در محل نماز جمعه در روز جمعه ۲۳ مهر ۱۳۶۱ از جمله اقدامات آن رژیم بعد از عملیات مسلم ابن عقیل بود. یکی دیگر از نکات مورد توجه بعد از عملیات مسلم ابن عقیل، بحث صلح و آتش بس در محافل بین المللی بود که در آن دوره حسابی داغ شده بود. وجود بحثهای مذاکره و صلح باعث گردید تا امام واکنش نشان بدهند و اعلام کنند که با صدام صلح نخواهند کرد زیرا امام او را دست نشانده و بازیچه قدرتهای بزرگ می‌دانستند. البته امام اعلام کرده بودند که با شرایطی حاضر به پذیرش آتش بس و متارکه جنگ خواهند بود. این شرایط را آیت‌الله خامنه‌ای طی یک مصاحبه تلویزیونی شامل عقب‌نشینی بی‌قید و شرط نیروهای عراقی از سرزمینهای اشغالی، پرداخت خسارت و غرامت و همچنین مجازات عاملان رژیم بعث عراق و شخص صدام حسین اعلام می‌کنند. شرایطی که مشخص بود صدام آنها را نمی‌پذیرد. البته به تقلا افتادن مجامع بین‌المللی برای نجات صدام که می‌توانست تلاش آنان برای توجه به خواسته‌های اولیه ایران را به‌همراه داشته باشد، از نتایج راهبردی بود که طراحان عملیات مسلم ابن عقیل مدنظر داشتند و تصویب قطعنامه ۵۲۲ شورای امنیت، آن هم سه روز بعد از آغاز عملیات مذکور، نشان داد پیش‌بینی‌ها در مورد این اهداف نیز درست بوده است.

منابع

حسین اردستانی، تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، ۱۳۹۵

حسین علایی،تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق، تهران: نشر مرز و بوم، ۱۳۹۵

محسن رضایی، جنگ به روایت فرمانده، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس، ۱۳۹۰

 احمد دهقان، ناگفته های جنگ؛ خاطرات سپهبد شهید صیاد شیرازی، تهران: انتشارات سوره مهر، ۱۳۹۸

احمد احمدی، عملیات مسلم ابن عقیل، تهران: انتشارات ایران سبز، ۱۳۹۸

روزنامه اطلاعات: ۱۳۶۱٫۸٫۱