پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در اواسط شهریور 57، روحانيون تهران كه برگزاري راهپيمايي 13 شهريور (عيد فطر) را تجربه موفقي ارزيابي كردند، تصميم گرفتند یک تظاهرات بزرگ دیگر را پی‌ریزی کنند. شهید محلاتی در این رابطه می‌گوید: بعد از راهپيمايي عيد فطر به اين نتيجه رسيديم كه اين كار بايد با نظم و ترتيبي ادامه يابد، جلسه‌اي گرفتيم و از صبح تا غروب دور هم بوديم و تصميم گرفتيم كه روز پنجشنبه (16 شهريور) راهپيمايي كنيم[1]. آيت‌الله بهشتي در جامعه روحانيت استدلال كرد كه بعد از راهپيمايي عيد فطر حالا كه مردم آمدند نبايد در اين حركت مردمي فترت ايجاد شود، لذا مردم به راهپيمايي دعوت شدند.
به دنبال این جلسات هماهنگی، با اعلام
روحانیون، روز 16 شهریور عزای عمومی اعلام شد. جامعه اصناف هم با صدور اطلاعيه‌اي اعلام كرد: «به منظور بيان عدم اعتماد
ملي به دولت كنوني... و به پشتيباني از تصميم روحانيون و علماي آگاه
تهران، پنجشنبه 16 شهريور را روز تعطيل و عزاي عمومي اعلام مي‌كنيم »[2]
با فرا رسيدن سحرگاه روز 16 شهريور سيل جمعيت به خیابان‌ها آمدند. بنا بر گزارش روزنامه کیهان٬ تهران يكپارچه تعطيل بود و مردم برای تظاهرات به خیابان‌ها آمده بودند. کیهان در این رابطه می‌نویسد: صدها هزار تظاهركننده در خيابان‌هاي تهران راهپيمايي كردند؛ ناظران اين راهپيمايي را تا يك ميليون نفر تخمين زدند. طول صف‌هاي راهپيمايان به چند كيلومتر مي‌رسيد. [3]
روزنامه اطلاعات نیز درباره تظاهرات مردم نیز می‌گوید: جمعيت راهپيمايي در پايان به صدها هزار نفر رسيد. مردم بر سر راهپيمايان گلاب مي‌ريختند. ابتدا مأموران كوشش كردند كه جلوي راهپيمايي را بگيرند امّا بعد راه را باز كردند و به دنبال جمعيت به حركت درآمدند.[4]
اما تنها مردم تهران نبودند که در روز 16 شهریور دست به تظاهرات زدند، بلکه مردم سراسر ایران نیز در این مبارزه سهیم بودند. براساس گزارش‌ها و اسناد موجود، علاوه بر تهران، در شهرهای دیگر نیز تظاهرات بزرگی برپا بود.
بنا به گزارش كيهان٬ شهرهاي قم، آمل، كرج، گرگان، اهواز، كازرون، شهرري، قزوين، زنجان، همدان، خرم‌آباد، كاشان، شيراز، كرمان، مشهد، تبريز، اصفهان، اردبيل، مهاباد، بهبهان، خمين، شاهرود، اراك و دزفول با تظاهرات، راهپيمايي و تعطيل عمومي به نداي جامعه روحانيت تهران پاسخ مثبت دادند.
روزنامه اطلاعات نوشت: در روز 16 شهریور 57 گزارش داد "قم و ده‌ها شهر دیگر ایران امروز تعطیل بودند". گزارشگر روزنامه اطلاعات در ادامه می‌نویسد: «امروز سراسر بازار و مغازه‌های شهر قم و چندین شهر دیگر ایران تعطیل بود، بعضی شهرها نیمه تعطیل بود. در قم هیچ‌یک از مغازه‌داران حاضر نشدند مغازه‌های خود را باز کنند و امروز تمام مغازه‌ها و بازار قم تعطیل بود.»
همچنین گزاشگر روزنامه اطلاعات درباره وضعیت شهر اراک در روز 16 شهریورماه و اعتصاب کارگران کارخانه‌های آن شهر نوشت: «در اراک کسبه بازار امروز را عزای ملی اعلام کردند و مغازه‌های بازار را باز نکردند. در خیابان‌های شهر اراک نیز تعداد کمی از مغازه‌ها باز بود. بازار و مغازه‌های سراسر کاشان امروز تعطیل بود. کارخانه‌ها نیز حالت نیمه تعطیل داشتند چرا که اکثر کارگران، حاضر نشدند در محل کارشان حضور یابند.»
یکی دیگر از شهرهایی که برای مبارزه به رژیم پهلوی به میدان آمده بود، آبادان بود. روزنامه اطلاعات درباره تحرکات مردم آبادان نیز می‌نویسد: «بازار "قدس" آبادان و دو بازار بزرگ دیگر پارچه فروشان در خیابان پهلوی این شهر، از صبح امروز تعطیل بود. در خیابان پهلوی نیز 90 درصد مغازه‌ها تعطیل بود. مغازه‌های خیابان"زند" آبادان نیز نیمه تعطیل بود.»
روزنامه اطلاعات از تعطیلی عمومی در اهواز نیز گزارش داد و نوشت: بازاریان اهواز نیز با اعلام تعطیلی عمومی، امروز مغازه‌های خود را باز نکردند. تا ساعت 8 بامداد امروز تعداد انگشت‌شماری از مغازه‌های اهواز باز بود که از این ساعت به بعد صاحبان آن‌ها هم مغازه‌های خود را بستند. در اهواز امروز تنها چند مغازه نانوایی و داروخانه باز بود. این وضع فردا-جمعه- نیز ادامه خواهد داشت. [5]
در همدان بازار این شهر از صبح روز 16 شهریور تعطیل بود ولی تعدادی از مغازه‌ها در خیابان‌های مرکزی شهر باز بود که این مغازه‌ها نیز تا ساعت 10 بامداد، یکی پس از دیگری، تعطیل کردند.
روزنامه اطلاعات در مورد تحرکات مردم در شهر ری نیز می‌نویسد: در شهر ری که به تهران، مرکز مبارزه، نزدیک بود، تعداد کمی از مغازه‌ها باز بود.
مردم بوشهر نیز در روز 16 شهریور به تبعیت از اعلام عزای عمومی دست به مبارزه زده و کلیه مغازه‌ها را بستند. براساس گزارش روزنامه اطلاعات، مردم مشهد نیز مغازه‌ها تعطیل کردند.
روزنامه اطلاعات می‌نویسد: در ایلام هم امروز کلیه مغازه‌ها تعطیل بود به استثنای مغازه‌های نانوایی، قصابی و داروخانه‌ها که باز بودند.
در قزوین از صبح امروز نیز بازار و نیز اکثر مغازه‌ها بسته بود و مردم گروه گروه برای شرکت در مجلس ختم کشته‌شدگان اخیر این شهر در مسجد"شاه" (نبی) به این مسجد می‌روند.
بدین ترتیب، در روز 16 شهریور 57 مردم ایران در سراسر کشور دست به مبارزه زدند و مقدمات راهپیمایی عظیم روز جمعه 17 شهریور را فراهم کردند و یک صدا برای مبارزه با رژیم پهلوی به میدان آمدند و از آن روز می‌توان گفت نهضت اسلامی فاز جدیدی از مبارزه را با رژیم پهلوی آغاز کرد.
پی‌نوشت‌ها