ویژه‌نامه "قیام سرنوشت‌ساز"
مروری بر نقش دانشجویان در قیام 29 بهمن تبریز

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ یکی از فعال‌ترین اقشار مردمی در جنبش‌های اجتماعی در  ایران دانشجویان بوده‌اند که در عرصه‌های سیاسی- اجتماعی حضور فعال و موثر داشته‌اند. در تاریخ معاصر ایران از واقعه 16 آذر سال 1332 دانشجویان یکی از محورهای نقش‌آفرینی سیاسی بودند و با آغاز نهضت اسلامی امام خمینی در سال 1342 نیز جنبش دانشجویی به عنوان شبکه نخبگانی جامعه، عرصه مبارزات با رژیم پهلوی را گسترش داد. این نقش‌آفرینی در سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی به اوج خود رسید به طوری که دانشجو و دانشگاه مورد توجه گروه‌های مبارز قرار گرفت و دانشگاهیان در وقایع مختلف حضور فعالی داشتند.

یکی از قیام‌هایی که دانشجویان نقش بسزایی در آن ایفا کردند قیام 29 بهمن تبریز بود که در چهلم شهدای 19 دی قم برگزار شد.

 

همکاری دانشجویان با روحانیت تبریز در زمینه‌سازی قیام 29 بهمن

در قیام 29 بهمن تبریز، دانشجویان به تبعیت از فرمان روحانیت مبارز، پا به عرصه مبارزه گذاشتند. پیوند عمیق روحانیت با جوانان دانشجوی تبریز موجب شده بود که آن‌ها به عنوان یکی از پایه‌های اصلی قیام وارد صحنه شوند. حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدحسین موسوى‌ تبریزى درباره همکاری روحانیون با دانشجویان دانشگاه تبریز و نقش آن‌ها در مبارزات انقلابی می‌گوید: «ما فعال‌ترین نیروهاى جوان و مؤمن تبریزى را در دانشگاه‌ها داشتیم. در تبریز، مركزى به نام كانون مذهبى جوانان فعالیت مى‌كرد كه اغلب از دانشجویان دانشگاه صنعتى تبریز و سایر دانشكده‌ها تشكیل و جلساتش در منازل افراد برگزار مى‌شد... ما با آن بچه‌ها رفاقت داشتیم و در جلسات‌شان شركت مى‌كردیم و برایشان سخنرانى مى‌كردم. آن‌ها هم اعلام آمادگى كردند كه اگر علما حركتى انجام دهند، ما به دنبال ایشان حركت مى‌كنیم؛ حتى از جهت ساختن كوكتل مولوتف و استفاده از آن، اعلام آمادگى كردند.» همین ارتباط با روحانیت سبب شد که دانشجویان در قیام 29 بهمن تبریز در خط مقدم صفوف مبارزه قرار گیرند. به گفته كریم ذریه‌بهروزى از مبارزان تبریزی، در قیام 29 بهمن تبریز دانشجویان نقش عمده‌اى در تظاهرات داشتند.


دانشجویان در میدان مبارزه با رژیم پهلوی در قیام 29 بهمن تبریز

 نقش دانشجویان در پیشبرد مبارزه برگرفته از مبارزات دائمی آن‌ها با رژیم پهلوی بود. چه اینکه در ماه‌های قبل از 29 بهمن 1356 نیز درگیری‌های دانشجویان با عمال رژیم در دانشگاه جرقه‌های اولیه یک قیام سراسری در شهر را فراهم کرده بود. به طوری که سید ارسلان ساداتى یکی از فعالان قیام 29 بهمن تبریز می‌گوید: « در قیام مردم تبریز، دانشجویان نقش بسیار مؤثرى داشتند. اصولا در سال 56 (مورخه شانزده آذر) به خلاف سنوات قبل، شدت درگیرى زیاد بود و گاردی‌ها به اضافه نیروهاى پلیس شدیداً حتى گاه به صورت مسلحانه با تظاهركنندگان درگیر مىشدند. حتى اتومبیل حامل افراد گارد (گارزوس) را در مقابل ساختمان مركزى دانشگاه واژگون كردند. حتى بین دانشجویان دانشكده فنى و قواى گاردى، زد و خورد سختى روى داد و نیروهاى آتش‌نشانى به ناچار وارد عمل شدند و در آن سرماى سخت، بر روى دانشجویان مبارز، آب سرد پاشیدند. در آن تاریخ، دانشگاه كلا در محاصره پلیس بود.»

در 29 بهمن 56، دانشجویان نیز به اعلامیه علما به منظور برگزاری چهلم شهدای قم لبیک گفتند. مصلحیان در این رابطه می‌گوید: «آن روز شنبه، و روز اول هفته بود. برخی از دانشجویان امتحانات دوره اول تحصیلی‏شان فرا رسیده بود. با وجود این اهتمام  بیشتر دانشجویان مسلمان به برپایی مراسم چهلم شهدای قم بود. گروهی از دانشجویان به شهر رفتند. شهر حالت نیمه‌تعطیل پیدا کرده بود. مغازه‏‌ها بسته بودند...»

از طرفی دیگر عده‌ای دیگری از دانشجویان کار مبارزه را در 29 بهمن از داخل دانشگاه آغاز کردند. حسین علایی در این‌باره می‌گوید: «گروهی از دانشجویان نیز در داخل دانشگاه ماندند تا تظاهراتی صورت دهند. همان روز صبح یک بمب صوتی در دانشگاه منفجر شد. الآن درست یادم نیست چه کسی این کار را کرده ولی اثر خوبی داشت.»

نقش دانشجویان در قیام 29 بهمن تبریز به حدی چشمگیر بود که در گزارش هیأت ویژه رسیدگی به حادثه تبریز به ریاست ارتشبد شفقت آمده است: « وضعیت کلی در آغاز روز 29 / 11 / 36 دانشگاه ‏آذرآبادگان اگر چه رسماً تعطیل نبوده ولی حدود 50% دانشجویان از حضور در دانشگاه خودداری نموده  بودند. آن عده نیز که در دانشگاه حضور داشتند دو دسته بوده‌‏اند: یک دسته در سر کلاس‌های درس حاضر شده و دسته دیگر که تعداد آن‌ها نسبتاً معدود بوده از ساعت 9 به آشوبگری، دادن شعار و شکستن شیشه‏‌های ساختمان در داخل دانشگاه پرداخته و کلاس‌های تشکیل شده را تعطیل نموده‌‏اند. متعاقباً‏ بین ساعت 10 تا 11 پس از شکستن شیشه‏‌ها و آتش زدن کیوسک گارد دانشگاه در حالی که از طریق کندن چوب‌های کنار باغچه و شکستن درخت‌های دانشگاه چوب‌هایی به دست آورده بودند، از دانشگاه خارج و به طرف شهر حرکت کرده‌‏اند.»

قیام 29 بهمن تبریز آثار و تبعاتی را برای دانشجویان در پی داشت. مجید نجفی در رابطه با آثار و تبعات قیام 29 بهمن تبریز می‌گوید: «دولت با اعزام هیأتى در صدد آن برآمد كه علل و موجبات قیام را بررسى و ریشهیابى كند. نمایندگان مجلس كه در واقع برگزیدگان رژیم بودند و نه مردم، مىخواستند در نشستهایشان قضیه را لوث كنند و از كنار آن به سادگى رد شوند. لذا اعلام كردند كه پارهاى مسائل صنفى، علت قیام بوده است. اینجا بود كه ركود و تعطیلى در مراكز تبریز، پاسخى بر این ادعا بود. در هجدهم اردیبهشت سال بعد (1357) برخوردى در دانشگاه تبریز صورت گرفت كه به شهادت تنى چند از دانشجویان منجر شد و پس از آن، دانشگاه تبریز تا زمان پیروزى انقلاب اسلامى، به حالت تعطیل در آمد.