ویژه‌نامه "جمعه سیاه"| روایتی از حجت‌الاسلام حسن روحانی
واکنش رسانه‌های غربی به فاجعه جمعه سیاه/ تظاهرات 20هزار نفری ایرانیان خارج از کشور در محکومیت کشتار 17 شهریور

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در دوران نهضت اسلامی، فعالان انقلابی خارج از کشور نیز به تحولات انقلاب در دروان مبارزه واکنش نشان می‌دادند. حجت‌الاسلام حسن روحانی که در آن ایام در لندن و پاریس حضور داشت در کتاب خاطرات خود که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است درباره تأثیر کشتار هفده شهریور 1357 در رسانه‌های غربی و واکنش ایرانیان خارج از کشور به این جریان می‌گوید:  در روز جمعه‌ 17/6/1357 تهران‌ با فاجعه‌ بزرگي‌ مواجه‌ شد كه‌ همه‌ رسانه‌ها از آن‌ به‌ عنوان‌ "جمعه‌ سياه‌" ياد كردند. ماجراي‌ هفده‌ شهريور نه‌ تنها در روزنامه‌ها بلكه‌ حتي‌ در راديو و تلويزيون‌هاي‌ اروپا به‌ صورت‌ مفصل‌ منعكس‌ شد.

در تمامي‌ روزنامه‌ها از اين‌ فاجعه‌ به‌ عنوان‌ «جمعه‌‌ سياه‌» يا «سپتامبر سياه‌» و يا «8 سپتامبر خونين‌» ياد شد و تقريباً در همه‌‌ مقالات‌ بر اين‌ نكته‌ اشاره‌ شده‌ بود كه‌ ادامه‌ حيات‌ رژيم‌ در ايران‌ غيرممكن‌ است‌. بعضي‌ از خبرگزاري‌ها گفته‌ بودند كه‌ كارتر تلفني‌ با شاه‌ صحبت‌ كرده‌ و به‌ او قول‌ حمايت‌ داده‌ است‌. ولي‌ همه‌ متذكر مي‌شدند كه‌ در شرايط‌ فعلي‌ اين‌گونه‌ حمايت‌ها بي‌تأثير است‌.

در جلسه‌‌ روز شنبه‌ 18/6/1357 وضع‌ خاصي‌ بر اجتماع‌ دانشجويان‌ انجمن‌ اسلامي‌ حاكم‌ بود. تقريباً همه‌ از وضع‌ پيش‌آمده‌ در تهران‌ متأثر و جداً عصباني‌ بودند. امام‌خميني‌ هم‌ پيامي‌ براي‌ مردم‌ ايران‌ فرستادند كه‌ ضمن‌ دعوت‌ مردم‌ به‌ ادامه‌‌ نهضت‌ و نداشتن‌ هراس‌ از وحشيگري‌هاي‌ رژيم‌ نوشته‌ بودند: «اي‌ كاش‌ خميني‌ در ميان‌ شما و در كنار شما بود و براي‌ خدا كشته‌ مي‌شد». 

به‌ مناسبت‌ كشتار هفده‌ شهريور ، راهپيمايي‌ بزرگي در پاريس‌‌ عليه‌ رژيم‌ پهلوی ترتيب‌ داده‌ شد كه‌ برخي‌ از رسانه‌ها تعداد تظاهركنندگان‌ را حدود بيست‌ هزار نفر تخمين‌ زده‌ بودند. گرچه‌ پليس‌ فرانسه‌ آن‌ را حدود هشت‌هزار نفر گزارش‌ داده‌ بود. در كشورهاي‌ ديگر از جمله‌ در آلمان‌ نيز تعداد زيادي‌ از مردم‌ عليه‌ رژيم‌، تظاهرات‌ كردند. در لندن‌ هم‌ تعدادي‌ از دانشجويان‌ در برابر محوطه‌‌ ادارات‌ سازمان‌ ملل‌ دست‌ به‌ اعتصاب‌ غذا زدند. عجيب‌ اين‌ بود كه‌ امام‌ خميني‌ در پيامشان‌ از مردم‌ خواسته‌ بود كه‌ به‌ اعتصابات‌ و تعطيلي‌ مغازه‌ها ادامه‌ دهند، ولي‌ آقاي‌ شريعتمداري‌ در اعلاميه‌‌ خود از مردم‌ خواسته‌ بود كه‌ به‌ اعتصابات‌ پايان‌ دهند.