پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی - امین خدابخشی؛ حادثه کوی دانشگاه در 18 تیر 1378 یکی از حوادث تلخ تاریخ معاصر است که هنوز بعد از گذشت سال‌ها نکات ناگفته فراوانی پیرامون آن رخداد وجود دارد. ناآرامی کوی دانشگاه در تیرماه آن سال به بهانه توقیف روزنامه سلام آغاز شد و تا چند روز پس از آن نیز ادامه داشت. حجت‌الاسلام ناطق نوری درباره حوادث آن روزها می‌گوید: «خبرهایی که از صبح در این‌باره می‌رسید حکایت از این داشت که آنچه رخ می‌دهد یک جریان عادی نیست. اصل ماجرا از این قرار بود که به دنبال توقیف روزنامه سلام و به بهانه اعتراض توقیف، در کوی دانشگاه تظاهراتی شد که بعد به بیرون هم کشیده شد.» آشوبگران سعی داشتند با شانتاژهای رسانه‌ای و محور قرار دادن دانشگاه و دانشجویان فتنه را به داخل جامعه بکشانند. اما طولی نکشید که این توطئه توسط مردم خنثی شد و از قضا یکی از اقشاری که نقش کلیدی در خنثی‌سازی این فتنه داشتند، خودِ دانشجویان بودند.
این نوشتار با بازخوانی حوادث منتهی به 18 تیر، نقش موثر دانشجویان و دانشگاهیان در خنثی‌سازی این فتنه را بررسی می‌کند.
آغاز ماجرا
در روز پنجشنبه 17 تیر 1378 حدود بیست الی سی نفر از اعضای تحكیم وحدت، در خیابان‌های داخل كوی دانشگاه شروع به راهپیمایی نموده و شعارهایی در اعتراض به نمایندگان مجلس به دلیل تصویب كلیات طرح و توقیف روزنامه سلام سردادند. این عده كه پس از حدود یك ساعت راهپیمایی، تعداد آنان به 150 نفر رسید، شعارهایی چون «طرح سعید امامی ملغی باید گردد»، «مجلس فرمایشی، انحلال، انحلال» و «مرگ بر استبداد»را فریاد می‌كردند.
در همان لحاظ اولیه اجرای توطئه، تشکل‌های دانشجویی برای خنثی کردن این حرکت وارد میدان شدند. بنابر خاطرات سید نظام‌الدین موسوی، از فعالان دانشجویی آن روزها، گروهی از دانشجوها «...آمدند بیانیهای دادند و گفتند ما این حركت‌‌های خشونت‌‌طلبانه كه در خیابان می‌‌ریزند و آتش می‌‌زنند را قبول نداریم. جالب بود كه بیانیه‌‌شان را دادند ما تكثیر كردیم و چون ما هم احساس می‌‌كردیم باید در جمع كردن مسئله كمك كنیم، این بیانیه را در سطح وسیعی تكثیر كردیم و حتی به صدا و سیما هم دادیم.» و بدین ترتیب دانشجویان انقلابی از همان ابتدا سعی در مقابله با فتنه‌ی از قبل طراحی شده کردند.
گام محکم دانشجویان در راستای خنثی‌سازی فتنه 18 تیر
علی‌رغم تلاش تشکل‌های دانشجویی دانشگاه تهران، فتنه‌گران سعی کردند استراتژی «فشار از پایین» را اجرا کنند. از این رو درصدد گسترش موج تظاهرات و راهپیمایی‌ها به داخل جامعه برآمدند. با امتداد خط آشوب توسط فتنه‌گران، دانشجویان و دانشگاه‌هیان سراسر کشور علیه حوادث کوی وارد عمل شدند.
بنابر گزارش کیهان در تاریخ 20 تیر 1378، دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، علوم پزشکی ایران و علوم پزشکی شهید بهشتی، تربیت مدرس، دانشگاه شیراز و خواجه نصیرالدین طوسی طی بیانه‌های جداگانه‌ای ضمن محکومیت وقایع کوی دانشگاه خواستار برخورد با مسببین این حادثه شدند. در بخشی از این گزارش با اشاره به موضع‌گیری‌های تشکل‌های دانشجویی آمده است: بسیج دانشجویی دانشگاه تهران و علوم پزشکی تهران، انجمن اسلامی دانشجویان دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه شیراز، انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس، بسیج دانشجویی دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه تهران، دفتر مرکزی جامعه اسلامی دانشجویان، جامعه اسلامی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی تهران، بسیج دانشجویی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، انجمن اسلامی دانشجویان دانشکده علمی-کاربردی پست و مخابرات، جامعه اسلامی دانشجویان دانشگاه آزاد واحد شهرضا و بسیج دانشجویی دانشگاه حواجه نصیر با صدور بیانیه‌های جداگانه‌ای... خواستار برخورد جدی مسئولین با مسببین این واقعه تلخ شده‌اند.
روزنامه اطلاعات نیز در تاریخ 21 تیر 1387 درباره واکنش دانشجویان سایر دانشگاه‌ها به وقایع 18 تیر نوشت: گروهی از دانشجویان دانشگاه‌های فردوسی مشهد و علوم پزشکی خراسان، پیش از ظهر دیروز در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر شریعتی دانشگاه فردوسی در مشهد اجتماع کردند. در این اجتماع دانشجویان خواستار برخورد با مسببین وقایع اخیر کوی دانشگاه تهران شدند.
این اقدامات محدود به مشهد نبود؛ شورای مرکزی انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه صنعتی اصفهان نیز با صدور بیانیهای، انزجار خود را از وقایع کوی اعلام کرد. در ارومیه نیز دانشجویان با انتشار بیانیهای ضمن اعلام حمایت قاطع از آرمان‌های بنیانگذار انقلاب اسلامی و مقام معظم رهبری، از مقامات مسئول خواستتد کسانی را که پایه‌های مردمی نظام اسلامی را سست می‌کنند، در پیشگاه ملت رسوا سازند. انجمن اسلامی دانشگاه‌های اردبیل نیز با اعلام یک هفته عزای عمومی، خواستار افشای عوامل پیدا و پنهان این فاجعه شدند. برخی محافل دانشجویی در سمنان، شاهرود، یاسوج و همدان نیز روز یکشنبه با انتشار بیانیه‌هایی، خواستار برخورد با عاملان وقایع کوی شدند.
دانشجویان همچنین طی اقدامی عملی، طرح برپایی یک راهپیمایی در برابر هنجارشکنی آشوبگران را ریختند. بر این اساس طبق اعلام بسیج دانشجویی دانشگاه‌های کشور قرار شد «در اعتراض و افشای دست‌های پنهان و آشکار وقایع دردناک کوی دانشگاه تهران، شکسته شدن حریم دانشگاه و قانون، سوءاستفاده عناصر فرصت‌طلب و معاند و اهانت به مقدسات نظام اسلامی» تجمع دانشجویی – مردمی از مقابل درب دانشگاه تهران برگزار شود. البته بسیج دانشجویی در اطلاعیه بعدی خود اعلام کرد که با توجه به برپایی تجمع عظیم مردمی در روز 23 تیر، تجمع دانشجویان نیز در آن روز برگزار خواهد شد.
دانشجویان انقلابی همچنین با اطلاع‌رسانی ویژه، در جهت حضور پرشور در راهپیمایی 23 تیر فعالیت می‌کردند. میثم نیلی از فعالین دانشجویی در آن برهه تاریخی درباره فعالیت‌های دانشجویی برای مقابله با فتنه 18 تیر می‌گوید: «ما در محله خودمان (دوشان‌تپه) با وانت بلندگودار در کوچه پس کوچه‌ها راه افتادیم و مردم را به راهپیمایی 23 تیر فرا می‌خواندیم.»
روز 23 تیرماه، برپایی راهپیمایی بزرگ مردمی و حضور پرشور دانشجویان و دانشگاهیان در این مراسم، خط بطلانی بر توطئه‌های کوی دانشگاه کشیده شد. حضور گسترده دانشجویان در این راهپیمایی توجه خبرنگاران را به خود جلب کرد به طوری که روزنامه کیهان در 23 تیر 1378 نوشت: «دانشجویان کفن‌پوش با حمل پلاکاردهایی نظیر لبیک یا خمینی، لبیک یا خامنه‌ای، جانم فدای رهبر، ای رهبر آزاده آماده‌ایم آماده، حمایت خویش را از آرمان‌ها امام عظیم‌الشأن و شهدای راه دفاع از انقلاب اسلامی ابراز داشتند.» بنا بر همین گزارش: «راهپیمایان با سردادن شعارهای «دانشجو بیدار است، از منافق بیزار است»، «دانشجو بیدار است، از هرج و مرج بیزار است» و «دانشجوی خط امام، بر تو درود بر تو سلام» تبلیغات شیطنت‌آمیز رسانه‌های بیگانه درباره نسبت دادن ناآرامی‌های اخیر به دانشجویان را محکوم کردند.»
بدین ترتیب، دانشجویان با حضور پرشور خود و با همراهی با دیگر اقشار جامعه، ضمن محکوم کردن اقدامات فتنه‌گران، با اقدامات عملی خود، فتنه‌ای را که از دل دانشگاه سربرآورده بود، خنثی کردند.