پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ تشکیل "شورای انقلاب اسلامی" را می‌بایست نخستین گام در جهت نهاد سازی و سازماندهی نظام جمهوری اسلامی ایران دانست. اهمیت شورای انقلاب از آن روست که بعد از رهبری انقلاب، بیشترین و مهمترین نقش را در هدایت و هماهنگی امور انقلاب و ایجاد نظم و وضع قانون داشته است.
شورای انقلاب نهادی منبعث از تفکر و اندیشه رهبری انقلاب و بازوی مشورتی و اجرایی ایشان بود که توانست تأثیر و نفوذ گروه‌ها و عناصر سیاسی غیر اسلامی را در حاکمیت جمهوری اسلامی به حداقل برساند، از انحراف انقلاب و جمهوری اسلامی از اهداف و آرمان‌های خود ممانعت نماید و موجب انسجام و تثبیت نظام و هماهنگی بین مراکز قدرت و تصمیم گیری شود.
مطابق ماده یک اساسنامه شورای انقلاب: «هدف کلی از تأسیس شورای انقلاب پاس داری از ثمرات مبارزات آزادی خواهانه و استقلال طلبانه و حق پرستی و جنبش‌های مجاهدانه‌ی ملت ایران، اجرای اهداف انقلاب و ایجاد حکومت جمهوری دموکراتیک اسلامی در ایران بود.»
امام به عنوان رهبر انقلاب، به لزوم برقرار شدن امنیت و آرامش واقف بودند. از این رو خطر ناشی از تداوم هرج و مرج و حاکم نبودن قانون را احساس می‌نمودند. بنابراین پیش از پیروزی انقلاب دستور تشکیل شورای انقلاب را صادر کردند.
اقدامات و مصوبات شورای انقلاب
شورای انقلاب عملاً 18 ماه زمام امور کشور را برعهده داشت و در این مدت بیش از یک هزار مصوّبه از خود به جای گذاشت. عمده فعالیت‌های شورای انقلاب را می‌توان در دو بخشِ قبل و پس از پیروزی انقلاب تقسیم‌بندی نمود.
اقدامات شورای انقلاب قبل از پیروزی انقلاب
از مهمترین اقدامات شورای انقلاب قبل از پیروزی انقلاب، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. رهبری و هدایت راهپیمایی‌های مردمی
پس از راهپیمایی بزرگ عیدفطر و سایر راهپیمایی‌های بزرگ، ضرورت داشت تا به‌صورت مشخّص، ستادی برای هدایت و نظم دادن به این جریانات عظیم مردمی ایجاد شود. مهمترین تجلّی این برنامه‌ریزی ستادی از سوی شورای انقلاب، در دو راهپیمایی بزرگ روزهای تاسوعا و عاشورای سال 1357 خود را نشان داد. این راهپیمایی‌ها بدون هیچ‌گونه تلفات و زد و خوردی به قدرت‌‌نمایی بزرگ ملت تبدیل شد.
2. تجزیه و تحلیل شرایط و تحولات داخلی
شورا دائماً وضع خاص رژیم پهلوی و فعالیت‌های موجود، به نفع یا برضد انقلاب را مورد بررسی قرار می‌داد و از طریق اعضاء به سایر رهبران ابلاغ می‌کرد. بسیاری از مسائل مهم نیز پس از تجزیه و تحلیل، از طریق تلفن یا مکاتبه و بوسیله‌ي پیک‌های مطمئن برای امام خمینی در پاریس فرستاده می‌شد و ایشان پس از رؤیت نظرات و ملاحظه سایر امور، تصمیمات لازم و ضروری را در هر مورد اتخاذ می‌کردند.
3. تشکیل کمیته استقبال
فلسفه‌ي وجودی کمیته‌ي استقبال از امام، به استقبال و حفاظت از ایشان و نظم دادن به دیدارهای مردمی با بنیانگذار نهضت باز می‌گشت. این کمیته، مقدمه‌ي ایجاد نهادهای مهمی نظیر سپاه پاسداران، کمیته‌ها، دادگاه‌های انقلاب و بسیاری از تشکّل‌های انقلابی، ضمن و پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود و در دوران گذار و شکل‌گیری نهادهای انقلابی و در راستای شناسایی و سازماندهی نیروهای خط امام و هدایت امور کشور در چند ماه قبل و بعد از پیروزی انقلاب، نقش بسیار تعیین کننده‌ای داشت.
اقدامات شورای انقلاب پس از پیروزی انقلاب
این شورا که قبلاً مهندس بازرگان را برای نخست‌وزیری دولت موقت به امام پیشنهاد داده بود؛ پس از پیروزی انقلاب، اقدامات مهمی در زمینه سیاست داخلی و خارجی کشور انجام داد.
الف: سیاست خارجی
قطع رابطه با دولت نژادپرست آفریقای جنوبی و قطع فروش نفت به آن دولت، قطع روابط با رژیم اشغالگر قدس و تحویل سفارت آن به نماینده سازمان آزادی بخش فلسطین، لغو عضویت ایران در پیمان سنتو، بازگرداندن نیروهای نظامی از عمان و لبنان و لغو قانون کاپیتولاسیون، از جمله اقدامات شورای انقلاب، مرتبط با سیاست خارجی بود.
ب: سیاست داخلی
هدایت و نظارت بر نهادهای انقلابی، اداره قوه مجریه، ایفای نقش تقنینی در غیاب مجلس شورای اسلامی و برگزاری انتخابات از مهمترین اقدامات مرتبط با سیاست داخلی بود.
مجموعه این اقدامات و فعالیت‌های شورای انقلاب به منظور ایجاد نظم و استقرار حاکمیت جمهوری اسلامی، کمک به محرومان و مستضعفان جامعه و تعدیل نسبی ثروت بود.
1- هدایت و نظارت بر نهادهای انقلابی
شورای انقلاب نخستین نهاد انقلابی بود که به دستور رهبر انقلاب، حضرت امام خمینی تشکیل شد. این شورا مأموریت داشت که مقدمات تأسیس دولت انتقالی را فراهم سازد، از این رو تأسیس سایر نهادهای انقلابی نظیر کمیته‌های انقلاب با هماهنگی، هدایت و راهبری شورای انقلاب صورت گرفت. مضاف بر آن، نظارت بر نهادهای نوپای انقلاب و رفع مشکلات و آسیب‌های پیش روی آن‌ها، از مسئولیت‌های مهم شورای انقلاب به شمار می‌آمد. بنابراین با هدایت شورای انقلاب، نهادهای انقلابی و ساختارهای مستحکم نظام جمهوری اسلامی، شکل گرفتند و با پشتیبانی آن شورا به انجام وظایف و مأموریت‌های محوله پرداختند.
2- ایفای نقش تقنینی در غیاب مجلس شورای اسلامی
با توجه به وضعیت انقلابی کشور و نبود مجلس شورای اسلامی، شورای انقلاب به تأیید امام خمینی، نسبت به تصویب و ابلاغ قوانین لازم برای اداره امور کشور اقدام می‌نمود. تصویب اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ملی شدن بانک‌ها، سامان بخشیدن به دادگاه‌های انقلاب، بررسی پیش‌نویس قانون اساسی، تصویب قانون شوراهای محلی، ملی شدن صنایع بزرگ، تصویب آیین‌نامه مجلس خبرگان، از جمله اقدامات مهم شورای انقلاب اسلامی در این راستا بوده است.
3- اداره قوه مجریه
به دنبال استعفای دولت موقت، شورای انقلاب از سوی امام خمینی، مأمور تشکیل دولت و اداره امور اجرایی کشور در وضعیت انتقال شد. بنابراین دولت شورای انقلاب شکل گرفت. وزرای این دولت با پیشنهاد شورای انقلاب و تصویب امام، تعیین و منصوب می‌شدند. تمامی امور و فعالیت‌های مربوط به دولت شورای انقلاب با هدایت، هماهنگی و موافقت آن شورا صورت می‌گرفت.
4- برگزاری انتخابات
برگزاری انتخابات به منظور شکل‌گیری ساختارها و نهادهای قانونی کشور از مهمترین اقدامات شورای انقلاب به شمار می‌آید. شورای انقلاب با نظارت، هماهنگی و هدایت خود، نسبت به برنامه‌ریزی و اجرای سازوکارهای لازم برای برگزاری همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی، انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی، انتخاب رئیس جمهور و تشکیل مجلس شورای اسلامی اقدام نمود.
5- برگزاری همه پرسی قانون اساسی
با توجه به تأکیدات امام خمینی، مجلس خبرگان قانون اساسی پس از سه ماه فعالیت، کار تدوین قانون اساسی را در ۲۴ آبان ۱۳۵۸، به پایان رسانید. قانون اساسی تدوین شده، شامل 12 فصل و 175 اصل و یک مقدمه و مؤخره بود. بدین ترتیب زمینه و بستر برگزاری همه‌پرسی قانون اساسی جهت تصویب نهایی آن از سوی ملت ایران فراهم شد. روزهای 11 و 12 آذر 1358، به رأي گيری در مورد قانون اساسی تدوین شده، اختصاص يافت، همه‌پرسی برگزار شد و با 5/99 درصد آرای موافق شرکت کنندگان، به تصویب نهایی ملت ایران رسيد.
منبع: تاریخ ایران پس از انقلاب اسلامی(جلد دوم)؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی