پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ بررسی و مطالعه سیره عملی و نظری امام خمینی نشان از توجه جدی ایشان به مسأله محرومین و مستضعفان دارد، اهمیت این مسأله باعث شد تا در همان روزهای آغازین انقلاب (9 اسفند 1357) به شورای انقلاب فرمان دهند تا «تمام اموال منقول و‏‎‎‏غیرمنقول سلسله پهلوی و شاخه‌ها و عمال و مربوطین به این سلسله را که در طول مدت‏‎‎‏سلطۀ غیرقانونی از بیت المال مسلمین اختلاس نموده‌اند، به نفع مستمندان و کارگران و‏‎‎‏کارمندان ضعیف مصادره نمایند.»[1] و همه اقشار مختلف مردم اعم از مسئولین لشکری و کشوری، طلاب و روحانیون، نویسندگان و روشنفکران و... را در مقابل مستضعفان و محرومین مسئول می‌دانند.

امام خمینی مستضعفان را ولی نعمتانی معرف می‌کنند که انقلاب در مرحله پیروزی و بقای خود مرهون حضور آنان است، و خطاب به مجلس و دولت و همه دست اندرکاران نظام توصیه می‌کنند از هیچ اقدامی در خدمتگذاری به ملت «خصوصاً مستضعفان و محرومان و ستمدیدگان که نور چشمان ما و اولیای نعم همه هستند و جمهوری اسلامی رهاورد آنان و با فداکاریهای آنان تحقق پیدا کرد و بقای آن نیز مرهون خدمات آنان است، فروگذار[ی]» نکنند. [2]

از نظر ایشان «پیش خدای تبارک وتعالی کمتر خدمتی است که به اندازه خدمت به زاغه نشینان فایده داشته باشد.»[3] بنابراین «دولت و مجلس شورای اسلامی و تمامی متصدیان امور تربیتی [را] در مقابل خداوند قادر و توده‌های ملت مستضعف مسئول» می‌دانند و می‌فرمایند: «باید بدانیم که از مسئولیتهای بسیار بزرگ، مسئولیت دینی و ملی است، مسئولیت در مقابل مستضعفان و مظلومان است، و بالاخره مسئولیت در پیشگاه خالق و خلق، آن هم در طول تاریخ آینده.»[4]

ایشان از همه مسئولان کشور می‌خواهند «مصلحت پابرهنه‌ها و گودنشین‌ها و مستضعفین، [را] بر مصلحت قاعدین در منازل و مناسک و متمکنین و مرفهین» مقدم بدارند. تا «نسل به نسل و سینه به سینه شرافت و اعتبار پیشتازان این نهضت مقدس و جنگ فقر و غنا محفوظ بماند.»[5] و خطاب به همه ارگان‌های دولتی و ملی و همه گروه‌ها می‌خواهند از گروه گرایی و دسته بندی و فرصت طلبی دوری کنند و تمام توان «خود را در راه خدمت به ملت و خلق مستضعف قرار دهند.»[6] از این‌رو ایشان «همه مدیران وکارگزاران و رهبران و روحانیون نظام» را مکلف می‌کنند تا «با فقرا و مستمندان و پابرهنه‌ها بیشتر حشر و نشر و جلسه و مراوده و معارفه و رفاقت داشته باشند.»[7]

امام خمینی خطاب به اعضای دولت روی‌گردانی از مستضعفین را همسویی با امریکا می‌دانند و می‌فرمایند: «عوض اینکه برای این پابرهنه‌ها، برای این ضعفا، برای اینهایی که زحمت کشیدند و شما را به اینجا رساندند.... بروید سراغ جنگ اعصاب و بساط، خوب، این همان است که آن وقت امریکا می‌کرد، حالا شما می‌کنید.»[8] همچنین وظیفه وزرای مسئول در عصر حاضر و در عصرهای دیگر را «خدمتگزار[ی] ملت و خصوصاً مستضعفان» ذکر می‌کنند.

قضات از دیگر اشخاصی هستند که امام خمینی خطاب به آنان توجه به مستضعفان را خواستار هستند و می‌فرمایند: «برای خاطر خدا و برای خاطر اسلام و برای خاطر این مستمندانی که در طول تاریخ در تحت فشار یا سلاطین بوده‌اند یا خان‌ها و سرمایه‌دارها و امثال اینها»[9]قدم بردارید. همچنین از «تمام قوای مسلح و خصوصاً آنان که در شهرها سر و کارشان با مردم بیشتر است، مثل سپاه پاسداران و بسیج و کمیته‌ها و شهربانی» رفتار نیکو و انسانی با مردم، به ویژه مستضعفان[10] را خواستار هستند.

علاوه بر این خطاب به پزشکان رضایت مستضعفان را رضایت خودشان از این قشر عنوان می‌کنند و می‌فرمایند: «وقتی خوشحال می‌شوم که بفهمم آقایان درصدد این هستند که به این زاغه‌نشینان شهرها، به این چادرنشین‌های شهرها که در زمان طاغوت به آنها هیچ عنایتی نشده بود، در این زمان عنایت بشود.... من امیدوارم که آقایان اطبا هرجا که هستند، و دولت و وزیر بهداری و خود ملت عنایت به این مطلب داشته باشند که این زاغه‌نشین‌ها، این فقرا، اینهایی که عیال خدا هستند اینطور ابتلائات را نداشته باشند.»[11]

نویسندگان از دیگر اقشاری هستند که امام خمینی همواره آنان را به جانبداری از قشر مستضعف دعوت می‌کنند: «برادرهای عزیز من، برادرهای روشنفکر، برادران نویسنده و صاحب قلم، برادران دانشگاهی، دانشجویان محترم، روحانیان معظم، بازاریان محترم، کارگران عزیز، کارمندان محترم! بیایید به هم بپیوندیم. بیایید تمام قلم‌ها و تمام قدم‌ها و تمام گفتار ما بر منافع این قشر مستضعف باشد. نگذارید خون این شهیدان هدر برود. نگذارید زاغه نشینان ما باز ادامه بدهند به زاغه نشینی. نگذارید ابرقدرت‌ها باز به طمع بلعیدن ما بیفتند. نگذارید توطئه های ابرقدرت‌ها و خائنین رشد پیدا کنند. ای قشرهای روشنفکر و ای قشرهای نویسنده! قلم‌ها و گفتار خودتان را در راه این مستضعفین صرف کنید. ای دانشمندان ما، ای دانشجویان ما، ای فرهنگیان ما، ای دانشگاهیان ما! اجتماعات خودتان را برای راه این مستضعفین تقویت کنید. شما بودید که این همه خدمت کردید و این همه خون دادید و این همه حبس رفتید و این همه زجر کشیدید برای خلاصی از یوغ دشمنان، خلاصی از چپاولگری چپاولگران. نگذارید زحمات خودتان هدر برود. قلمها را در راه خدمت به این خلق به کار بیندازید؛ گفتار را در راه خدمت به مستضعفین، و اعمال را در خدمت به مستضعفین.»[12]

امام خمینی در وصیت‌نامه خودشان همه انسان‌ها را در مقابل مستضعفان مسئول می‌دانند و می‌فرمایند: «به همه در کوشش برای رفاه طبقات محروم وصیت می‌کنم که خیر دنیا و آخرت شماها رسیدگی به حال محرومان جامعه است که در طول تاریخ ستمشاهی و خان خانی در رنج و زحمت بوده اند. و چه نیکو است که طبقات تمکن دار به طور داوطلب برای زاغه و چپرنشینان مسکن و رفاه تهیه کنند. و مطمئن باشند که خیر دنیا و آخرت در آن است. و از انصاف به دور است که یکی بی خانمان و یکی دارای آپارتمان‌ها باشد.»

به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی توجه به محرمین و مستضعفین در اولویت برنامه‌های رهبر انقلاب قرار می‌گیرد. به طوری که در همان روزهای آغازین انقلاب در فرمانی خطاب به شورای انقلاب می‌خواهند اموال سلسله پهلوی و وابستگان به آنها به نفع مستضعفین مصادره شود. به موجب این حکم شورای انقلاب اسلامی مأموریت یافت تا «تمام اموال منقول و‏‎‎‏غیرمنقول سلسلۀ پهلوی و شاخه‌ها و عمال و مربوطین به این سلسله را که در طول مدت‏‎‎‏سلطۀ غیرقانونی از بیت المال مسلمین اختلاس نموده‌اند، به نفع مستمندان و کارگران و‏‎‎‏کارمندان ضعیف مصادره نمایند» تا در ایجاد مسکن، کار و... «به نفع مستمندان از هر طبقه صرف گردد.» متعاقب این فرمان، شورای انقلاب اقدام به ایجاد موسسه‌ای به نام بنیاد مستضعفان کرده و اعلام می‌کند: «وظیفه این بنیاد شناسایی و ضبط این اموال، اعم از املاک و سپرده‌های بانکی و پول نقد و غیره و ایجاد واحدهای مسکونی برای محرومان است.»

کمیته امداد امام خمینی از دیگر نهادهای مهمی است که در همان روزهای آغازین انقلاب با فرمان ایشان در 19 اسفند 1357 و با هدف ساماندهی و رسیدگی به وضعیت معیشت امور محرومان و نیازمندان کشور در راستای زدودن فقر و محرومیت عمومی تأسیس شد. سیدرضا نیری درباره اهمیت کمیته نزد امام خمینی می‌گوید: برای نام‌گذاری کمیته امداد، اسامی مختلفی مطرح شده و آن‌ها را خدمت حضرت امام عرض کردیم. ایشان عنوان "کمیته امداد امام خمینی" را پسندیدند و در حمایت از آن می‌گفتند: «کمیته امداد از من است، و من راجع به آن تصمیم می‌گیرم.»

پیام مهم امام در تاریخ 21 فروردین 1358، در عمل نقطه شروع تحقق عدالت و مبارزه با فقر و محرومیت بود. این پیام که مبنای تأسیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی قرار گرفت، از جمله مهم‌ترین اقدامات عملی نظام نوپای اسلامی به منظور ریشه‌کنی فقر و محرومیت و از بین بردن تبعیض‌های حاصل از رژیم پهلوی وبرقراری عدالت بود. بنیاد مسکن به ‌سرعت در تمام استان ‌ها شعبه دایر کرد، و با همکاری برخی نهادها به امر تهیه مسکن مبادرت نمود.

فرمان تشکیل جهاد سازندگی از دیگر اقدامات مهم امام خمینی برای خدمات‌رسانی به محرومین و مستضعفین جامعه به حساب می‌آید. به طوری که چهار ماه بعد از انقلاب اسلامی و در تاریخ 26 خرداد 1358 امام خمینی با صدور فرمانی خواستار آن شدند تا ارگانی برای رسیدگی و رفع محرومیت روستائیان تشکیل شود و از مسئولین خواستند تا با اختصاص امکانات موجود کشور و بهره‌گیری از نیروهای داوطلب مردمی، سازندگی روستاها را در اولویت قرار دهند.

1- صحیفه امام، ج 6، ص 267

2-  همان، جلد 21 ص 412

3- همان، جلد 18،  38

4- همان، ج 17، ص 3

5- صحیفه امام- 20- 333

6- همان ج12، ص 443

7- همان ج 20، ص 341

8- همان ج13، 202

9- سخنرانی در جمع قضات شورایعالی قضایی- صحیفه امام،ج 17، ص 232

10- صحیفه امام، ج 16، ص 268

11- همان، ج12، ص 126

12- همان ج 10، ص- 473