پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ جهاد دانشگاهی یکی از نهادهای برآمده از انقلاب اسلامی است که نقش بسزایی در پیشرفت علمی کشور ایفا کرده است.

علی منتظری از موسسان جهاد دانشگاهی که سالیان متمادی ریاست آن را بر عهده داشت در خاطرات  خود که در گنجینه تاریخ شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی ثبت و ضبط شده است؛ روند تاسیس جهاد دانشگاهی پس از اعلام انقلاب فرهنگی را اینگونه شرح می‌دهد: « در ۲۳ خرداد سال ۱۳۵۹، حضرت امام دستور تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی را صادر فرمودند. برای مدیریت حرکت انقلاب فرهنگی که دانشجویان مسلمان انجام داده بودند و در آن دستور و آن احکامی که صادر کردند وظایفی را هم برای ایشان تعیین کردند؛ از جمله وظایف : ۱- بازنگری و اصلاح برنامه‌های دانشگاهی ۲- توجه و رسیدگی به فرهنگ عمومی ۳- توجه یا رسیدگی به وضع آموزش و پرورش و آموزش متوسطه.

در واقع یک مجموعه‌ای از این مأموریت‌ها را حضرت امام برای ستاد انقلاب فرهنگی تعیین فرمودند. این ستاد هم مشغول به کار شد و خیلی سریع کار خودش را آغاز کرد. دانشگاه‌ها هم تعطیل شد. برای این که با استفاده از اساتید و دانشجویان، حرکت‌هایی علمی، جهادی و بسیجی در کشور شکل بگیرد. یعنی همزمان که ستاد انقلاب فرهنگی مشغول برنامه‌ریزی می‌شود، این نیروها هم که آزاد شدند در خدمت باشند یک ستادی تشکیل شده بود به نام ستاد جذب نیرو که در واقع به جذب نیروی دانشجویی و علمی دانشگاهی می‌پرداخت و ایشان را در جای‌جای کشور توزیع می‌کرد. عده‌ای از ایشان در جهاد سازندگی مشغول شدند و عده‌ای دیگر از دانشجویان به صدا و سیما گسیل شدند. سازمان‌هایی هم تشکیل شد، مثل سازمان مرکز نشر دانشگاهی که بنا بود کار او این باشد که برای نیازهای درسی بنشینند کتاب‌هایی تعیین و ترجمه و آماده کنند با توجه به تحولی که بناست اتفاق بیافتد، در واقع کار علمی لازم هم شکل بگیرد.

یک نهادی به نام جهاد دانشگاهی هم بنا شد برای امور اجرایی در داخل دانشگاه  به وجود بیاید. این نهاد در ۱۶ مرداد سال ۱۳۵۹،  با هدف جذب و به کارگیری نیروهای آزاد‌شده‌ی  فرهنگی و دانشجویان جهاد دانشگاهی تشکیل شد تا هم کارهای اجرایی خودش (شورای عالی انقلاب فرهنگی) را انجام دهد و هم فرمان و پیام امام را تحقق بخشد.

با آغاز جنگ تحمیلی در شهریور ماه، مقداری از برنامه‌ها تغییر کرد و طبیعتاً جهاد دانشگاهی بخشی از امکانات و توان خود را – تقریباً تمام امکانات و اختیارات دانشگاه در ایام تعطیلی در اختیار جهاد بود - به سمت دفاع مقدس  بسیج کرد و ستاد هم اساسنامه‌ای را برای این نهاد تدوین کرد که براساس آن اساسنامه عمل کند.

جهاد دانشگاهی که مولود انقلاب فرهنگی بود، در طول این سال‌ها فرازو‌نشیب‌های زیادی داشته است.

• یک دوره‌ی مشخص ما از زمان تشکیل یعنی سال ۱۳۵۹تا سال ۱۳۶۴ است.
• یک دوره‌ی حیات جهاد دانشگاهی هم مربوط می‌شود به سال ۱۳۶۴تا اوایل ۱۳۷۱، که تغییراتی در نحوه‌ی اداره‌ی جهاد دانشگاهی پیش آمد.
• از سال ۱۳۷۱تا ۱۳۷۶ هم دوره‌ی دیگری از حیات جهاد است که مأموریت‌ها و نوع فعالیت‌های آن جهت خاصی داشته است.
• از ۱۳۷۶تا به امروز یک دوره‌ی دیگری از حیات جهاد دانشگاهی است که بحمدالله ادامه پیدا کرده و ما در خدمت شما هستیم.

در واقع این مقاطع تاریخی را می‌شود در فعالیت‌های جهاد دانشگاه مشخص کرد. اگر بخواهیم یک مقداری این مقاطع را توضیح دهیم، می توانیم بگوییم مقطع اول بیشتر شکل گیری جهاد دانشگاهی و مدیریت و اداره‌ی دانشگاه‌ها در زمان تعطیلی دانشگاه‌ها بوده و آماده‌سازی دانشگاه برای بازگشایی و نوگشایی در این زمان اتفاق افتاده است. درواقع، این جهادگران جهاد دانشگاهی بودند که تقریباً بار اصلی فراهم‌کردن مقدمات کار اجرایی بازگشایی و نوگشایی دانشگاه‌ها را به عهده داشتند و بسیاری از کارها را با حرکت بسیجی و جهادی انجام دادند.

از سال ۷۱ تا ۷۶ دورانی بود که یک تغییر در سازمان و اداره‌ی جهاد به وجود آمد؛ یعنی جهاد دانشگاهی که تا آن روز بصورت یک شورا اداره می‌شد و دارای یک شورای مرکزی بود، دیگر شورا را از دست داد و تبدیل شد به سازمانی که یک رئیس دارد یک هیئت امنایی دارد و یک تغییرات ساختاری پیدا کرد.

از سال ۱۳۷۶ به بعد نوعی بازشناسی و رجوع به اصل خود جهاد و دوره‌ی شکوفایی علمی و پژوهشی و تحقیقاتی جهاد دانشگاهی است که محصول سال‌ها تجربه و مدیریت و پشت سر گذاشتن بحران‌ها و سختی‌هاست که به یک مرحله‌ی بلوغ علمی و پژوهشی رسیده است و ان شاءالله که ادامه دارد و می‌شود گفت که یک دوران سرشار از موفقیت‌های بزرگی برای جهاد در این زمان بوده است که ان‌شاءالله تداوم خواهد داشت و گسترش فعالیت‌ها و همچنین تعامل با مجموعه‌ی اجرایی کشور تعامل بیشتر با مجموعه‌ی اجرایی قانون‌گذاری کشور و دستاوردهای مثبت دیگری که ان‌شاءالله اگر لازم شد به آن‌ها خواهیم پرداخت.

البته از همان ابتدای شکل‌گیری شورای انقلاب فرهنگی و جهاد دانشگاهی، تضادی در برنامه‌های وزارت علوم پیدا نشد؛ البته به تدریج که به جلو می‌رفتیم، گاهی اختلافاتی به وجود می‌آمد به خصوص بین جهاد دانشگاهی و بعضی از مدیریت‌هایی که داخل دانشگاه بودند.

ما کمتر با ستاد وزارت علوم مشکل داشتیم؛ گاهی مشکلاتی هم با ستاد به وجود می‌آمد، اما عمده‌ی مشکلات یا بخشی از مشکلات، در پاره‌ای از این مدیریت‌ها به وجود می‌آمد، به هر حال دوستان ما برای حفاظت از دستاوردهای انقلاب و انقلاب فرهنگی و تثبیت خط امام گاهی نقطه نظراتی داشتند. مدیران محترم دانشگاه هم که افراد دلسوز و مؤمن و انقلابی بودند، نظرات خاصی داشتند. این‌ها گاهی تضاد به وجود می‌آورد، البته در نهایت هم به نفع مدیریت اجرایی رأی داده می‌شد و عمل می‌شد. این دوستان جهاد بودند که کنار زده می‌شدند، حتی کار به جایی رسید که یک زمان جهاد را از دانشگاه اخراج کردند و گفتند شما مخل هستید، مخل کار اجرایی و مدیریت دانشگاه‌ها هستید و باید از دانشگاه بیرون بروید.

تقریباً می‌شود گفت سال ۱۳۷۰ بود، البته می‌شود تاریخ مصوبه را پیدا کرد، شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب کرد و گفتند جهاد دانشگاهی محل فعالیتش بیرون از دانشگاه تعیین می‌شود و باید از دانشگاه بیرون برود و فعالیت کند و حتی بعضی از مدیران دانشگاهی در آن زمان متأسفانه امکاناتی  را که جهاد در داخل دانشگاه داشت از دانشگاه بیرون ریختند و برخوردهای ناشایستی را با دوستان جهادی انجام دادند. دوستانی که به هر حال روزی دانشگاه را از لوث وجود منافقین و لیبرال‌ها و سلطنت‌طلبان و گروهک‌های مسلح توطئه‌گر نجات داده بودند، این‌ها را از دانشگاه بیرون کردند. خوشبختانه شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه را اصلاح کرد و در این مصوبه تجدیدنظر کرد. دوستان ما هم البته یک مقداری در رفتارها و برخوردها تعدیل کردند یک بلوغی حاصل شده بود و به نظر می‌رسید که حضور دوستان جهادی ما در دانشگاه‌ها می‌تواند مفید واقع شود و مفید هم بود و همیشه هم مفید بود؛ ولی گاهی به خاطر اختلاف‌نظرها، اختلاف‌سلیقه‌ها، مسائلی پیش می‌آمد که منجر به این مصوبه شد. به هر حال این هم بخشی از همان فراز‌و‌نشیب‌هایی است که جهاد با آن روبه‌رو شد و خوشبختانه به مرور زمان با تعیین حد و مرزها و مشخص شدن حدود و ثغور کارها الآن معلوم است که شورای عالی انقلاب فرهنگی در چه حوزه‌ای باید وارد شود، جهاد دانشگاهی در چه حوزه‌ای وارد شود و مدیریت‌های کلان آموزش عالی کشور در وزارت علوم تحقیقات فناوری وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی در چه حوزه‌هایی اختیارات دارند و می‌توانند عمل کنند.

خوشبختانه الان هماهنگی لازم به وجود آمده است و ابهامات برطرف شده و گاهی هم که اختلاف نظری به وجود می‌آمد واقعاً به خاطر این بود که حدود و ثغور مشخص نبود؛ ولی الحمدالله به مرور زمان که حدودها و ثغورها مشخص شده این درگیری‌ها و تداخل‌ها هم به حداقل کاهش پیدا کرده است و خوشبختانه امروزه ما هیچ نوعی تضادی در این زمینه نداریم. شورای عالی بیشتر در جنبه‌ی سیاست‌گذاری خود را در مسائل دخالت می‌کند، وزارت علوم بیشتر در حد برنامه‌ریزی و اجرا است و نهادهایی مثل جهاد دانشگاهی به عنوان یک نهاد انقلاب اسلامی هر مسئولیت و مأموریتی که به این‌ها سپرده می‌شود، انجام می‌دهند، هر کاری نیاز باشد و روی زمین مانده باشد و احتیاج به کار جهادی داشته باشد دوستان ما وارد می‌شوند. الآن دیگر این حوزه‌ها کاملاً تعریف شده است.»