پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ با پیروزی انقلاب 57 و به دنبال تحکیم و تثبیت موقعیت و جایگاه نظام جمهوری اسلامی در عرصه‌های مختلف داخلی و بین‌المللی، اعضا و عوامل ساواک که بعد از تاسیس سازمان برای آموزش شکنجه به فلسطین اشغالی می‌رفتند و بعد از کسب مهارت‌های لازم به ایران بازمی‌گشتند، به تدریج در داخل و خارج کشور منزوی و یا حذف شده و به تاریخ پیوستند. تشکیل دادگاه برای رسیدگی به اتهامات افراد ساواک بر عهده‌ی دادگاه انقلاب اسلامی بود. با همین مقدمه کوتاه، به بررسی پرودنده‌ی تنی چند از افراد ساواک دردادگاه انقلاب شهر شیراز می‌پردازیم.

عوامل ساواک خود را نماینده آیت‌الله طالقانی معرفی کرده بود

محاکمه‌ی عوامل رژیم سابق در فارس یکی از عمده ترین فعالیتها و ماموریتهای نهادهای کمیته‌ی انتظامات کمیته‌ی انقلاب بود. سپاه پاسداران نیز، تعقیب و دستگیری مقامات امنیتی و نظامی رژیم سابق که در کشتار انقلابیون دست داشتند را برعهده داشت. لذا برخی از آنها در روز ۲۲ بهمن و پس از آن دستگیر شدند. سرلشکر امیر حسینی، فرمانده ناحیه‌ی ژاندارمری فارس، از جمله کسانی بود که پس از بازداشت به کمیته هماهنگی منتقل و پس از بازجویی به تهران اعزام شد.[1] دلیل اعزام متهمان به تهران این بود که تا آن زمان دادگاه انقلاب در شیراز تشکیل نشده بود. متعاقب آن ایرج مهرزاد نماینده ی سابق شیراز در مجلس شورای ملی در ۵ اسفند بازداشت و به تهران اعزام شد. پس از وی شش تن از افسران شهربانی و پادگانهای شیراز به نام‌های سرهنگ کرامت الله جوانمردی رئیس ضد اطلاعات مرکز پیاده، جلال نریمان سروان شهربانی تیمسار عباس شفاعت، علی سلیمی، ناصر ذوالقدر، سروان عبدالرحمان ارژنگی و ستوان اکبر اختیار در ٦ اسفند ٤ ١٣٥٧ دستگیر شدند.[2]  آنان را به اتفاق سرهنگ رحيم لو، سید حمزه سبحانی ( که خود را به دروغ نماینده ی آیت الله طالقانی معرفی می کرد)، میکائیل کاشف، ستوان اکبر بختیاری و دو تن از شخصیتهای محلی فارس، که بعداً دستگیر شدند، در ٦ اسفند با هواپیما به تهران فرستادند.[3]  اما سرهنگ کتیرایی رئیس شهربانی شیراز که در حوادث تسخیر ساختمان شهربانی فارس در روز ۲۲ بهمن مجروح شده بود پس از بهبودی به زندان منتقل اما به دلیل اینکه مأمور خوش رفتاری بوده و اتهامی در برخورد با انقلابیون نداشت به قید ضمانت آزاد گردید. [4] علاوه برشیراز، در شهرستان‌ها نیز برخی از مقامات امنیتی و نظامی متهم به شکنجه و کشتار انقلابیون بازداشت شدند. [5]

تأسیس دادگاه انقلاب اسلامی در شیراز

از آنجایی که تعداد دستگیر شدگان رو به افزایش نهاده بود و اعزام همه‌ی متهمان تهران نیز غیر ممکن بود، لذا شعبه‌ی دادگاه انقلاب اسلامی فارس با حضور پنج تن از دادرسان دادگستری شیراز دردیگر شهرهای استان را آغاز شد. نخستین جلسه محاکمه که متهمان آن به اعدام محکوم شدند، محاکمه ی متهمان شهادت حجت الاسلام عاشوری در بوشهر بود.[6] ستوان حسین مختاری اردکانی افسر شهربانی بوشهر و پاسبان عبدالرسول شیخی متهم بودند که در تاریخ دوم محرم امسال وارد منزل حجت الاسلام شیخ ابوتراب عاشوری در بوشهر شده و به ضرب گلوله وی را که سرگرم گرفتن وضو بود به شهادت رسانده‌اند. این دو متهم پس از پیروزی انقلاب در ۵ اسفند ۵۷ در حوالی شیراز دستگیر شده بودند.[7] بدین ترتیب آنها در دادگاه انقلاب محاکمه و پس از قرائت ادعانامه و اظهارات شاهدان هر دو متهم مقصر شناخته شده و به اعدام محکوم شدند.

هوشنگ طوطیان اصفهانی رئیس کلانتری ٦ شیراز واقع در دروازه قرآن بود که در برخورد با مخالفان خشونت زیادی نشان می‌داد.[8] طوطیان به اتهام شرکت در قتل تیراندازی به طرف مردم در ۵ رمضان ۱۳۹۸ در مسجد نو که منجر به شهادت سه نفر از جمله ابوذر ،فیروزی احمد مفتاحی و یک تن دیگر گردید، ضرب و جرح عده ای از مردم ،شیراز هتک حرمت خانه ی ،خدا آتش زدن مسجد و پرتاب گاز اشک آور به داخل آن محاکمه گردید وی به عنوان متهم به دفاع از خود پرداخته و خود را بیگناه خوانده و اظهار داشت که تحت فرماندهی سرهنگ خسروی فرمانده عملیات بوده و تنها مبادرت به تیراندازی کرده است اما چند شهود که در دادگاه بودند شهادت دادند که وی را در حال تیراندازی به سوی مردم مشاهده کرده اند.[9]

محمد تقی جوان، هم‌ردیف پرویز ثابتی

محمدتقی جوان که خود از اهالی شیراز بود آخرین رئیس ساواک فارس بود. وی قبل از این مأموریت مناصبی چون ریاست اداره کل دوم و امنیت داخلی سازمان اطلاعات و امنیت کشور را نیز به عهده داشت. او در طول دو سال خدمت خود مأموریتهای متعدد جاسوسی و ضد جاسوسی در خارج و داخل کشور داشت و بارها مورد تقدیر و تشویق مقامات ساواک قرار گرفته بود. تخصص محمد تقی جوان، نفوذ و ایجاد شکاف در تشکلهای مخالف شاه به ویژه تشکلهای دانشجویی بود. وی در دادگاه به بسیاری از ماموریت‌های خود اعتراف کرد و با صراحت گفت که من هنوز هم معتقدم باید با کمونیست در کشور مبارزه کرد.[10] روزنامه ی اطلاعات که از وی با عناوینی چون مرد نیرومند، مرد هزار چهره و همردیف پرویز ثابتی از نظر سلسله مراتب اداری در ساواک یاد می کرد، گزارشی در مورد جلسه محاکمه اش ارائه کرد براساس این گزارش محاکمه ی جوان بعدازظهر روز ۲۸ فروردین در شعبه ی ۳ دادگاه انقلاب اسلامی تهران شروع شد اتهامات نامبرده عبارت بودند از: ۱- به آتش کشیدن مردم شیراز و مساجد و اماکن متبرکه ۲- رهبری چماقداران در شیراز و تشکل آنها تحت عنوان سازمان انتقام که موجب کشتار و ایراد ضرب و جرح به صدها نفر در شیراز شده بود. پس از درخواست قصاص از سوی دادگاه وی به دفاع از خود پرداخته و متن دفاعیه‌ی ده صفحه‌ای خود را قرائت کرد. وی اعتراف کرد که در دانشگاه پهلوی برای چند تن از دانشجویان مبارز، پرونده سازی کرده و به دادسرای ارتش فرستاده که همین مسئله موجب محکوم شدن آنان در دادسرای مزبور گردیده بود.[11]

استعفای دسته جمعی اعضای دادگاه انقلاب

با افزایش دستگیر شدگان در شیراز و شهرستانهای شیراز و انتقال آنان به زندان عادل آباد و عدم گنجایش زندان مزبور مشکلاتی برای مسئولان وقت از جمله شورش‌های پی در پی زندانیان به وجود آمد. لذا به منظور سرعت بخشیدن در امر رسیدگی به پرونده ی متهمان مسئولان سپاه پاسداران با بررسی پرونده متهمان، سیزده تن از افرادی را که از اتهام کمتری برخوردار بودند با پرداخت وجه الضمان آزاد کردند. اما این امر موجب اعتراض دادستان و اعضای دادگاه انقلاب شد و آنها به طور دسته جمعی استعفاء کردند. بنا به درخواست دادگاه انقلاب و کمیته‌ی انقلاب شیراز، هیئتی از سوی مهدی هادوی دادستان کل انقلاب به منظور رسیدگی به این موضوع عازم شیراز شد[12].  پس از وقایع مزبور و تغییر اعضای دادگاه انقلاب اسلامی علی رغم ادامه‌ی محاکمه متهمان به جز سرهنگ عظمت الله فهندژ که به اتهام شرکت در حادثه ی کشتار شهرک سعدی به اعدام محکوم گردید تا تیر ۱۳۵۹ در فارس کمتر فردی به اعدام محکوم گردید تا اینکه در جریان سفر حجت الاسلام شیخ صادق خلخالی که به منظور رسیدگی به امور دادگاههای انقلاب و نیز نحوه ی پیگیری عاملان توزیع مواد مخدر به شیراز آمده بود حکم اعدام چهارده تن صادر شد. در میان چهارده تن ازکسانی که به عنوان مفسد فی الارض به اعدام محکوم شدند علاوه بر متهمان توزیع مواد مخدر و سایر جرایم پنج تن از مأموران امنیتی و نظامی رژیم گذشته، که تا آن زمان در زندان به سر می‌بردند دیده می‌شد. [13]

 لازم به یادآوری است تمامی منابع ذیل از کتاب: نصیری طیبی، منصور (1393)، انقلاب اسلامی در شیراز، تهران: نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی می‌باشد.