مرکز اسناد انقلاب اسلامی

نوروز در جبهه؛ نگاهی به عملیات‌هایی که در شب عید انجام شد
نوروز سال ۱۳۶۱ و ماه‌های قبل از آن در سال ۱۳۶۰ روزهایی بود که جبهه‌های نبرد برای ایران در شرایطی عالی به سر می‌بردند؛ نیروهای ایرانی روی دور پیروزی بودند؛ مهر ماه ۱۳۶۰ با عملیات ثامن‌الائمه حصر آبادان را شکستند؛ آذر ماه ۱۳۶۰ هم با عملیات طریق‌القدس توانستند بیش از ۶۵۰ کیلومتر مربع از سرزمین‌های اشغالی از جمله شهر بستان را آزاد کنند. فرماندهان نظامی و سیاسی جنگ برای هت‌تریک پیروزی‌ها نوروز ۱۳۶۱ را مناسب دیدند؛ عملیاتی به نام «فتح المبین» هدف از انجام این عملیات آزادسازی اراضی اشغال شده ایران توسط عراق بود که نیروهای ایرانی در این عملیات آزادی سرزمین‌های شمال خوزستان و غرب کرخه را در نظر داشتند. این سومین عملیات گسترده ایرانیان بود تا خاک خود را از لوث وجود دشمن عراقی پاک کنند. این عملیات ایمن‌سازی شوش، دزفول و اندیمشک برابر حملات آتی دشمنان را هم در نظر گرفته بود.
به بهانه 8 فروردین 1358
سازمان از قبل خود نقشۀ شروع جنگ را کشیده­ بود و فقط هاشم عباسی بر اثر تندروی­‌های خود زمان آن را جلوتر انداخت. شعله­‌های نبرد و درگیری در گنبد روز به‌­روز بیشتر و بیشتر می­‌شد. به طوری که مردم خواهان راه­ حلی اساسی از جانب حکومت بودند. تمامی اقشار مختلف مردم گنبد خواهان نشان دادن جدایی خود از سازمان چریک‌­های فدایی خلق شاخۀ گنبد بودند.
به بهانه سالروز درگذشت پزشک عصر مشروطه
خلیل ثقفی مشهور به اعلم الدوله، فرزند حاج میرزا عبدالباقی اعتضادالاطباء از پزشکان و دانشمندان نامی دوره قاجار، در شعبان 1279 در تهران به دنیا آمد. وی نویسنده، مترجم و یکی از نخستین دانش‌آموختگان رشته پزشکی جدید در ایران و از پزشکان مشهور دوره ناصری و مظفری به شمار می‌آمد. حضور ثقفی در دربار مظفرالدین شاه همزمان با پیدایی انقلاب مشروطه بود. بسیاری از افراد، سهم مهمی برای ثقفی در جریان صدور فرمان مشروطه قائل شده اند اما برخی از نویسندگان معاصر، تاثیر نقش وی را ناشی از اغراق و گزافه‌گویی دانسته اند اما خود اعلم الدوله ثقفی در مورد چگونگی اعطای فرمان، به نکاتی پرداخته که از فحوای کلامش معلوم است که خود را از ارکان اصلی تاثیرگذازی در تنظیم فرمان مشروطیت دانسته است.
نگاهی به اهمیت عکس در تاریخنگاری
سابقه اسناد عکاسی تاریخ ایران به همان دهه‌های 4 و 5 نیمه اول سده نوزدهم می‌رسد و منابع ما در این زمینه بسیار غنی است. عکس‌های بسیاری به عنوان سند از تاریخ معاصر ایران وجود دارند که هنوز به آن‌ها پرداخته نشده است این تصاویر از دوران قاجار تا دوره‌های پهلوی و انقلاب اسلامی را شامل می‌شود. این عکس‌ها به‌عنوان ابزار ثبت و ضبط، کارویژه بازنمایی را انجام می‌دهد و از این رو می‌توانند در خدمت مورخان تاریخ معاصر قرار بگیرند. امروزه مورخان با کمک علوم مختلف از جمله زبان‌شناسی می‌توانند با استفاده از تصاویر تاریخی به تحلیل‌های تاریخی بر مبنای نشانه‌شناسی یا عکس به مثابه روایت بپردازند.
نوروز در جبهه؛ نگاهی به عملیات‌هایی که در شب عید انجام شد
طی ۸ سال جنگ عراق و ایران اسفند و فروردین از اهمیت بالایی برخوردار بود؛ ماه‌هایی که نیروهای ایرانی یا در حال آماده شدن برای عملیاتی جدید بودند؛ یا عملیاتی در جریان بود البته که بیشتر در جریان عملیات انجام شده بودند. یکی از شاخص‌ترین آن‌ها عملیات هوایی اچ ۳ در پانزدهم فروردین ۱۳۶۰ بود. هدف این عملیات پایگاه هوایی الولید در غربی‌ترین نقطه مرزی عراق بود؛ جایی که ارتش عراق از بیم حملات هوایی نیروهای ایرانی بخش بزرگی از هواپیماهای جنگنده خود را که غالبا هم از هواپیماهای میگ روسی بودند به این پایگاه منتقل کرده بود تا از گزند نیروی هوایی ایران در امان باشند.
بازخوانی جمهوری‌خواهی رضاخان
در آبان ماه 1302 خورشیدی، هم‌زمان با خروج احمدشاه، آخرین پادشاه قاجار از ایران، جمهوریت در ترکیه اعلام و مصطفی کمال پاشا، آتاتورک بعدی، به ریاست جمهوری آن کشور انتخاب گردید. مدتی بعد، رضا خان سردارسپه که گویا از همان روزها سودای سلطنت در سر می‌پروراند، سروصدای جمهوری‌خواهی را در ایران به راه انداخت تا در فروردین سال بعد در مجلس به تصویب برسد و او به‌عنوان نخستین رئیس جمهور ایران برگزیده شود، اما طرح جمهوری رضاخانی، با وجود مخالفان او در مجلس، به رهبری آیت‌الله مدرس، به باد فنا رفت و فراموش گردید. اما ماجرای این جمهوریت رضاخانی چه بود؟
به بهانه سالروز بازتأسیس حوزه علمیه قم
در یکم فروردین 1301ش حوزۀ علمیۀ قم بدست آیت­‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی بازتاسیس شد. چند سال پس از آن، در دورۀ سلطنت رضاشاه پهلوی اقداماتی برای تحدید روحانیت صورت گرفت. از جمله در این دوره و در ششم دی 1307ش «قانون متحدالشکل نمودن البسه اتباع ایران در داخله مملکت» به تصویب مجلس شورای ملی رسید. گرچه حکومت پهلوی با گذاشتن شرط مجوز و امتحان، در پی محدود کردن روحانیون بود، شخص رضاشاه در دیداری رسمی با «حاجی شیخ عبدالکریم یزدی» در آبان 1307ش در قم دربارۀ مشروط کردن استفاده از لباس روحانیت گفت. حدود یکسال بعد گزارش‌­ها حاکی از آن بود که حاج شیخ در برابر این سیاست، به طور گسترده دست به صدور اجازه‌­نامه زده ­است.
پرونده ویژه بنیاد پهلوی
در شهریور بیست، زمانی که رضا شاه برای گذراندن سال‌های تبعید، ایران را به مقصد جزیره موریس ترک می‌کرد، کلیه اموال و املاکش را به بهای ده گرم نبات مرغوب برای مصارف خیریه، به پسرش محمدرضای جوان هبه کرد. اموالی که آنها را طی شانزده سال سلطنت به جبر و عنف به دست آورده بود، جهت امور خیریه به پسرش سپرد و برای همیشه ایران را ترک کرد، املاکی که او به جانشینش واگذار کرد، بنیان بنیاد پهلوی را بنا نهاد. اما رضا ماکسیم که یک قزاق جزء در ارتش ایران بود، چگونه آنقدر ثروتمند و به بزرگترین ملاک ایران بدل گردید و چگونه با بخشیدن املاکی که به جبر از صاحبانشان گرفته بود، به پسرش محمدرضا، سنگ بنای نخست بنیادی را گذاشت که اگرچه به بنیاد خیریه پهلوی مشهور بود، اما در واقع هیولایی چند سر بود برای نفوذ در عرصه‌های مختلف اقتصاد.
به بهانۀ انتشار کتاب دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی
نام دکتر محمد مصدق در تاریخ­نگاری معاصر با وقایع مهم تاریخ معاصر ایران به‌­ویژه نهضت ملی کردن صنعت نفت ایران گره خورده ­است. اما نام او در مطبوعات جهان غرب از 1330ش و با انتصابش به نخست‌وزیری به دو دلیل بسیار مطرح شد؛ نخست مخالفت بی‌­سابقه­‌اش به عنوان مجری قانون ملی کردن صنعت نفت با نفوذ انگلیس در ایران و دوم شیوۀ متفاوت نخست‌وزیری­ او که از بستر خود کشور را اداره می­‌کرد. ارائه این بازنمایی از مصدق در فقدان زندگینامۀ جامعی از او زمینه‌­ساز نگارش اثری شد که در ادامه معرفی شده ­است.
به بهانه سالگرد ملی شدن صنعت نفت
گزارش حاضر مروری خواهد داشت بر مهمترین آثاری که درباره نقش دستگاه‌های امنیتی غربی به ویژه آمریکا و انگلستان در سنگ‌اندازی و ممانعت از به نتیجه رسیدن نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران انجام شده است. بر خلاف دولتمردان انگلیسی که تقریباً از همان نخستین روزهای توطئه بر سر انجام کودتا و سرنگونی خشونت‎بار دولت مصدق اتفاق نظر داشتند، دودلی‌ها و تردیدها در جبهۀ آمریکایی‎ تا آخرین لحظات هم (حتی نزد خود آیزنهاور) ادامه داشت.
تازه های کتاب