گزارش تاریخی
خبر آزادی امام خمینی موجی از احساسات را در قم و سرتاسر ایران به دنبال آورد. بازار تهران روز بیستم فروردین را جشن اعلام كرد. بازار تجریش با یك دستگاه اتوبوس برای زیارت امام خمینی به طرف قم حركت كردند. در خرمآباد نیز طلاب حوزهی علمیه با صدور اطلاعیهای از مردم دعوت كردند تا در مجلس جشنی كه در مسجد سلطانی برقرار میشود، شركت نمایند. در اصفهان نیز از همان روز اول آزادی امام خمینی، مغازههای بازار ضمن چراغانی و نصب پرچم و زدن تصاویر امام به جشن پرداختند و تعدادی نیز برای زیارت امام عازم قم شدند. در همدان نیز مجالس جشنی برقرار شد كه سخنرانان به افشای رژیم شاه پرداختند.
دکتر اکبر اشرفی
از آن جا که همهپرسی 12 فروردین 1358 به عنوان اولین قدم در جهت تحکیم مبانی نظام سیاسی کشور قلمداد میشد و ساختار سیاسی آیندهی کشور بر اساس همین رفراندوم شکل میگرفت، جناحهای فكري و سیاسی مختلف تمام تلاش خود را برای اثرگذاری در این مبنای اصلی به کار میگرفتند تا در قانون اساسی آینده، اصول مورد نظر خویش را بر اساس آن به تصویب برسانند. برگزاری همهپرسی «جمهوری اسلامی» را میتوان اولین صحنه بروز جناحهای سیاسی مختلف در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی تلقی کرد؛ که به طور آشکار هر یک از جناحهای سیاسی را وادار به اعلام نظر نمود و خطوط فکری مختلف را از همدیگر متمایز کرد. در این برهه زمانی، نیروهای مذهبی به دلیل وجود نیروهای رقیب از یک انسجام درونی تحت رهبری امام خمینی (ره) برخوردار بودند.
پس از هر دوره گذار در تاریخ ایران، نیروهای واگرا در نواحی پیرامونی و مرزی کشور فعال شده و ناآرامیهایی را در سطوح محلی، ملی و منطقهای به همراه آوردند. جنبشهای جداییطلبانه اسماعیل آقا سمیتقو در کردستان، دوست محمدخان در بلوچستان و شیخ خزعل در خوزستان در گسله انقلاب مشروطه تا روی کار آمدن حکومت پهلوی (در خلال جنگ جهانی اول)، جمهوریهای خودمختار کردستان به رهبری قاضی محمد و آذربایجان به رهبری سیدجعفر پیشهوری در گسله سقوط رضاشاه و پادشاهی محمدرضاشاه (مقارن با جنگ جهانی دوم) و نیز ناآرامیها و بحرانهای کردستان، خوزستان، بلوچستان و ترکمن صحرا بعداز فروپاشی نظام شاهنشاهی و پیروزی انقلاب اسلامی، از نمونههای بارز نیروهای حاشیهای واگرا هستند که در گسلههای مهم سیاسی، فعالیت خود را از سر گرفته و برای حکومت مرکزی مشکلاتی را به وجود آوردند.
بازخوانی
آیتالله حائری یزدی در ابتدای قرن چهاردهم حوزه علمیه قم را احیاء کرد. تا زمان حیات شیخ، رژیم نتوانست به اهدافش در براندازی حوزه دست پیدا کند. با وفات او، زعامت حوزه بر عهده آیات عظام خوانساری، صدر و حجت مشهور به مراجع ثلاث قرار گرفت. این سه مرجع طی هشت سال زعامت مشترک، هر یک متصدی مقام فتوا نیز بودند و در جهت حفظ کیان حوزهی تازه تأسیس تلاش کردند. با ورود آیتالله بروجردی به قم، حوزهی علمیه دوباره رونق گرفت و شور و نشاط علمی در آن پدیدار شد. پس از رحلت آیتالله بروجردی ذهنیتها و افکار طلاب و فضلا به شدت تحت تأثیر نگاه تحولگرای امام خمینی قرار گرفت و این نگاه حتی پس از تبعید ایشان نیز توسط شاگردانش دنبال شد و از نظر سیاسی حوزه را نسبت به دورههای پیشین به شدت متحول کرد.
ملی شدن صنعت نفت از نقاط درخشان مبارزات ملت ايران عليه استعمار و استبداد است. اين نهضت که با راهبری عناصر مذهبی و ملی توانسته بود دست دول بیگانه را از نفت ايران کوتاه کند به ناگاه با کودتای آمريکايی ـ انگليسی 28 مرداد 1332 متوقف شد. بدون شک اشتباهاتی که در جریان نهضت ملی به منصه ظهور رسید، در شکست این نهضت موثر بود. به انزوا کشاندن نیروهای مذهبی توسط جریان ملیگرا باعث از بین رفتن پایگاه اجتماعی مصدق شد و اعتماد بیرویه و بدون پشتوانه مصدق به آمریکا او را به ورطه سقوط کشاند. علاوه بر این، انحلال مجلس هفدهم توسط مصدق نیز در شکست نهضت نفت موثر بود.
ساعت 2 بعدازظهر روز 25 اسفند 1366، رژیم بعث عراق در عملیاتی به نام انفال (که بعداً ادامه آن به نسلکشی کردهای کردستان عراق انجامید)، ۵۰ فروند هواپیمای ویژه ارتش عراق که هر یک به چهار عدد بمب شیمیایی ۵۰۰ کیلویی مجهز بودند در آسمان حلبچه ظاهر شده و ۲۰۰ بمب حاوی مواد شیمیایی را بر روی شهر حلبچه انداخته و جنایت بیسابقهای را در تاریخ جنگهای دنیا مرتکب شدند. ارتش عراق با بمباران شیمیایی حلبچه و نواحی اطراف نشان داد که این رژیم در شرایط دشوار بهمنظور برونرفت از مشکلات از هیچ جنایتی فروگذار نمیکند. قتلعام هزاران نفر در حلبچه هیچگونه عکسالعمل جدی را در پی نداشت.
عملیات فروغ جاویدان و شکست سنگین مجاهدین خلق در آن، آخرین سند همنشینی رجوی و صدام نبود که پس از آن نوبت به عملیات «مروارید» رسید اما اینبار علیه کردهای عراقی. در ابتدای اشغال کویت توسط صدام بود که منطقه «نوژل» در شمال عراق به حفاظت مجاهدین خلق سپرده شد تا اگر نیروهای نظامی عراقی درگیر جنگ در جبهه مرزی با کویت بودند، شمال کشور از یورش کردهای معترض و تلاش آنها برای سکونت در آنجا، مصون بماند. سازمان مجاهدین قسمت عمدهای از مناطق کردنشین شامل شهرهای طوز، خرماتو، کفری، سلیمانبگ و خانقین را پیش از آنکه کردها به آن مناطق بیایند، به اشغال خود درآورده بود و از هر نوع مواجهه و کشتار کردهای معترض اجتناب نمیکرد.
دکتر حسن غفوری فرد از فعالان دوران انقلاب اسلامی و مدیران با سابقه نظام جمهوری اسلامی بود که در طول زندگی خود در دانشگاههای آمریكا و ژاپن تحصیل و تدریس كرده و با فعالیتهای انجمنهای اسلامی شاخهی آمریكا آشنایی نزدیكی داشته است. او که کارنامه مبارزاتی نیز دارد، دارای مدرک دکترای فیزیک ذرات هستهای از دانشگاه کانزاس ایالات متحده آمریکا بود، علاوه بر این دارای سوابق مدیریتی و اجرایی بسیاری در دوران جمهوری اسلامی از جمله وزارت نیرو، نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی، استانداری، رئیس سازمان تربیت بدنی، عضو شورای مرکزی حزب مؤتلفه و رئیس هیئت بازرسی و نظارت شورایعالی انقلاب فرهنگی بود.
سید جمالالدین اسدآبادی برجستهترین متفکر و نظریهپرداز سیاسی روحانی مسلمان در قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم هجری است. او که شخصیتی مطرح در جهان اسلام به شمار میآید، از علوم اسلامی، عرفان، فلسفه و نیز از علوم جدید و دانشهای غربی و ماهیت مناسبات و معادلههای جهانی باخبر بود و تلاشهای موثری نیز برای وحدت اسلامی انجام داد. سیدجمال همواره در مقابل قدرتهای غربی اسلامگرایی را تبلیغ نمود. تأثیر تبلیغات او بر کشورهای اسلامی، به ویژه افغانستان، ایران و مصر شایان توجه است. وی پس از عمری تلاش و مجاهدت سرانجام در اسفند 1275 دیده از جهان فروبست. برخی گفتهاند که سید را به اشاره سلطان مسموم کردهاند و دلایلی نیز درباره مسموم ساختن وی به دست دادهاند.
آیتالله عباس واعظ طبسی از پیشگامان مبارزه علیه سلطنت پهلوی، نقش فراوانی در نهضت اسلامی داشت. با آغاز نهضت در دهه 40، آیتالله واعظ طبسی به دنبال افشاگریها و سخنرانیهای خود پس از برگزاری رفراندوم فرمایشی محمدرضا پهلوی، دستگیر و به تهران منتقل شد. در ادامه به دنبال سخنرانیهای کوبنده علیه رژیم به مناسبت قیام 15 خرداد 42 برای چندمین بار دستگیر زندانی شد. فعالیتها و مبارزات وی علیه رژیم پهلوی تا براندازی سلطنت 2500 ساله شاهنشاهی ادامه یافت. علاوه بر سابقه مبارزاتی، خدمات وی به مردم در مقاطع مختلف از جمله در زلزله جنوب خراسان در شهريور 1347 و زلزله مخوف طبس در سال 1357 از نقاط درخشان کارنامه وی محسوب میشود. ایشان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز عهدهدار مسئولیتهای مهمی بود.