مرکز اسناد انقلاب اسلامی

رژيم محمدرضا پهلوى قدرت سياسى خويش را با دو شعار حفظ مشروعيت و كسب هويت بيشتر در بين آحاد ملت متمركز ساخت. اما به لحاظ ناكارآمدى ايدئولوژى حاكم و فرايند ناقص و ناتوان جامعه‌پذيرى و فرهنگ پذيرى و عدم وجود كارگزاران دخيل در اين امر، فرايند مذكور با بى‌اقبالى و شكست مواجه شد و نشان داد نظام سياسى كه ساخت قدرت سياسى خود را بر پايه‌ مؤلفه‌هاى مشروعيت‌خواهى و هويت‌يابى بنا مى‌نهد، اما پارادايم واحد و تقويت شده‌اى را در جهت معرفى قدرت سياسى در اختيار ندارد، در معرض گسترش شكاف‌هاى فرهنگي‌ ـ اجتماعى با مردم قرار مى‌گيرد. در چنين شرايطى، هر گونه اقدام پيشگيرانه در عرصه‌هاى‌ اقتصادى، نظامى و ... با شكست مواجه مى‌گردد.

تورقی در تاریخ ایران نشان می دهد که این منطقه استراتژیک همواره مورد تجاوز و تاخت و تاز کشورها و دولت های دیگر بوده است. از تجاوز اسکندر مقدونی تا جنگ چالداران و ایران و روس، همواره جنگ علاوه بر اینکه بخشی از خاک ایران را از کشور جدا کرد باعث شکست غرور ایرانیان و اضمحلال هویت مردم ایران شد. به طوری که پس از شکست چالدران قزلباش‌ها دچار بحران هویت شدند. این بحران هویت ، پس از جنگ ایران و روس و تحمیل قراردادهای ننگین به کشور نیز قابل مشاهده است؛ موضوعی که باعث شد ساکنان نواحی جداشده از ایران به شدت سرخورده و ناامید شوند. در این میان تنها پس ازجنگ ایران و عراق بود که هویت ملی ایرانیان بازپروری شد. در دوران دفاع مقدس، هویت دینی و ملی با هم تلفیق شده و مفهوم جدید ایرانی-اسلامی که از دهه 40 توسط امام خمینی پرورش داده ‌شده بود، مورد آزمایش جدی قرار گرفت و این هویت باعث شد که پس از جنگ تحمیلی نه تنها یک وجب از خاک کشور جدا نشود بلکه هویت و غیرت ایرانی-اسلامی نیز تثیبت و برای سایر کشورهای آزادی‌خواه صادر شود.