مرکز اسناد انقلاب اسلامی

مرام‌نامه میرزا و یارانش یکی از همین بحث‌های مناقشه‌برانگیز است. سال‌ها پیش ابراهیم فخرایی در کتاب سردار جنگل، مرامنامه‌ای را به نام نهضت جنگل منتشر کرد که تا همین چند سال پیش تصور می‌شد که این مرامنامه مربوط به نهضت جنگل، و آرمان‌های آن نیز آرمان‌های نهضت است. اخیراً در میان متونی که مربوط به دهه آخر قرن سیزدهم درباره گیلان بود اسناد و اطلاعاتی به دست آمد که به ویژه برای مشروطه و نهضت جنگل افقی نو را در پیش ‌روی محققین باز می‌کند. این اسناد مربوط است به «مرامنامه و نظامنامه کمیته اتحاد اسلام » که در سال‌های میانی نهضت جنگل به صورت چاپ سنگی منتشر و در میان مردم پخش شد و هنوز آثاری از آن در میان گنجینه‌های خانوادگی مردمان کهنسال منطقه وجود دارد.

خود رضاخان با همه قدرتی که داشت از طریق یاران میرزا به او پیام داده بود: می‌دانم تو برای چه قیام کردی. تو انسان نیک‌نفسی هستی. من می‌دانم که تو آمده‌ای ایران را از این آشفتگی نجات دهی. من هم آمده‌ام تا این اوضاع را درست کنم. بیا با هم متحد شویم تا ایران را از این وضع نجات دهیم.