اسناد

پس از کودتای 28 مرداد 1332، محمدرضا پهلوی مخالفان مذهبی و غیر مذهبی داخلی مانند فدائیان اسلام و حزب توده را سرکوب­­ کرد و کرکره احزاب را پایین­ کشید. پیامد این اقدام شروع مخالفت­‌های پنهان و زیرزمینی بود که با گذر ایام افزایش ­یافت. محمدرضا پهلوی برای رفع بحران مخالفت­ها، در سال 1336 به حزب مردم و حزب ملیون اجازه فعالیت داد. حزب مردم با رهبری اسدالله علم قرار بود به عنوان اقلیت به انتقاد از دولت بپردازد و با جذب مخالفان دولت، آن‌ها را در مسیرهای کنترل‌­شده حزبی هدایت کند. اما با اتخاذ این سیاست حزب مردم نتوانست جایگاه احزاب سرکوب شدۀ پیشین را در بین مردم باز کند، مخصوصاٌ قشر نخبه و روشنفکر گمان خوبی نسبت به حزب مردم نداشتند.حزب مردم فاقد وجاهت و پایگاه بین طبقات مختلف مردم و سیاست­مداران بود و فعالیت­ شایان ذکری نیز از افراد حزب با توجه به اسناد به­ جای مانده از ساواک در درون حزب دیده نمی‌­شد.

با مطرح شدن مساله بحرین در فروردین 1349ه.ش و ارائه گزارش از سوی دولت هویدا در خصوص ارجاع این موضوع به سازمان ملل، به نوعی زمینه های جدایی جزیره بحرین از ایران فراهم شد. در این میان احزاب و جمعیت های سیاسی آشکارا یا به صورت مخفیانه از طریق انتشار اعلامیه ها و شب نامه ها، مخالفت خود را با پذیرش جدایی بحرین توسط رژیم ابراز داشتند و آن را خیانتی جبران ناپذیر و نابخشودنی به کشور برشمردند.

از بین رفتن ارزش پول ملی، قوس نزولی صادرات، مشکلات بنادر، ظرفیت پایین راه‌های کشور برای حمل کالاهای وارداتی، وضع نامساعد نیروی انسانی، کمبود مصالح ساختمانی، بورس‌بازی زمین و… شمه‌ای از مشکلات اقتصادی ایران در سال ۱۳۵۶ است که گریبان تجار آن عصر را گرفته بود. صورت‌جلسه بیستمین نشست هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران در روز شنبه ۱۳۵۶/۸/۱۴ که به ریاست سناتور دکتر طاهر ضیائی و با حضور محمدتقی برخوردار، سناتور قاسم لاجوردی، رحیم متقی ایروانی، علی‌محمد بنکدارپور، احمد خیامی، حسین قاسمیه، کامران خسروشاهی و… برگزار شد، برخی از گلایه‌های بازرگانان را از اوضاع نابسامان اقتصادی کشور نشان می‌دهد.

فرزند آیت‌الله مرتضی حائری یزدی (و نوه مؤسس حوزه علمیه قم)، عروس امام خمینی(ره) و همسر آیت‌الله سید مصطفی خمینی که همراه پدرش در تبعید بود و در تبعید شهید شد؛ هر کدام این نسبت‌های خانوادگی کافی بود تا معصومه حائری یزدی تحت نظر و مراقبت ساواک باشد. 

به تازگی ویدئویی از یک گفت‌وگوی قدیمی با دکتر سید حسین نصر، رئیس دانشگاه آریامهر سابق(صنعتی شریف) در سال‌های پیش از انقلاب و رئیس دفتر فرح پهلوی در فضای مجازی بازنشر شده که او در آن ادعا کرده «سازمان امنیت پیشتیبانی بسیار قوی از شریعتی می‌کرد در دانشگاه فردوسی. [شریعتی با ساواک] به نحوه‌ای همکاری یا عضویت داشت. او می‌گفت این کار را برای پیشبرد اهداف انقلابی می‌کرد. پول‌های حسینیه ارشاد توسط سازمان امنیت می‌آمد. ثابتی طرفداری عجیب و غریبی از شریعتی کرد. می‌گفت افراد و جوانان را از کمونیسم برمی‌گرداند. آن‌ها [ساواک] گزارش شدیدی علیه من برای شاه فرستادند. من دلایل خودم را برای شاه گفتم. شاه گفت کاری به کار شریعتی نداشته باشید.» برآیند اسناد و گزارش‌های ساواک نه تنها مؤید ادعای دکتر نصر درباره همکاری شریعتی با ساواک نیست، بلکه برخلاف آن آثار و سخنرانی‌های او را «تحریک‌آمیز» تشخیص داده و درصدد جمع‌آوری و تعطیلی آن برآمدند.

بعد از مقابله مراجع تقلید به پیشگامی امام خمینی با سیاست‌های رژیم پهلوی در سال 1341 و رخداد حادثه فیضیه در فروردین 1342 رژیم پهلوی با اغراض سیاسی و با هدف تحت فشار قرار دادن حوزه و روحانیت سیاست سربازگری اجباری طلاب را عملی کرد. این کنش‌ها و واکنش‌ها در فروردین 1342 منجر به تغییرات مهمی در سیاست‌های امنیتی رژیم پهلوی شد بطوری که کلیه امور روحانیت و حوزه‌های علمیه به سازمان اطلاعات و امنیت کشور محول شد. اما در کنار اعتراض مراجع تقلید و علما در اقصی نقاط کشور؛ امام خمینی که با نگرش عمیق و داهیانۀ خود به نیت اصلی رژیم پی ‌برده بود، کوشید تا این تهدید مهم را به فرصتی بی‌بدیل برای روحانیت و حوزه‌های علمیه تبدیل کند.

نیم قرن پس از جنگ یوم کیپور؛ سیاست‌های اعراب علیه اسرائیل چنان استحاله شد که نه تنها در عملیات طوفان الاقصی -فلسطینی‌ترین حمله تاریخی به رژیم صهیونیستی- اقداماتی از سوی اعراب صورت نگرفت بلکه کارشکنی‌هایی فراتر از حد انتظار انجام دادند. استحاله عربی تا جایی پیش رفت که در روزهای اخیر و طی حمله جمهوری اسلامی ایران به پایگاه‌های نظامی رژیم صهیونیستی، دولت اردن در حمایت از اسرائیل به مقابله ناموفق با پهپادها و موشک‌های ایرانی پرداخت.

علم در تاریخ 25 فروردین 1357 در سن پنجاه و هشت سالگی در گذشت. بر طبق اسناد، خانواده علم در حرم مطهر امام رضا(ع) دارای مقبره خانوادگی هستند که وی نیر در همان محل دفن می‌شود. طبق این سند تاریخ فوت علم 25 فروردین ماه 57 بیان شده است که با توجه به مرگ وی در نیویورک، با دو روز تاخیر یعنی 27 فروردین به خاک سپرده می شود.

شهادت سید مرتضی آوینی هنرمند برجسته و متعهد انقلاب اسلامی در 20 فروردین 1372 موجی از واکنش‌ها را در میان اهالی فرهنگ و رسانه برانگیخت که روزنامه کیهان برخی از آن‌ها را منتشر کرد. حسین بهزاد در یادداشتی با عنوان «کربلا ما می‌آئیم» از آخرین دیدارش با آوینی گفت. سید مهدی شجاعی واگویه‌هایش را با عنوان «جا مانده بودی تو انگار از کاروان عظیم شهادت» به سطور آورد. مهدی نصیری نیز با «سوز فراق به پایان آمد» حاشیه‌ای به «حضور ملکوتی رهبر انقلاب در مراسم تشییع پیکر پاک سید مرتضی» پرداخت.

پس از عدم توفیق ایالات متحده در حل بحران تسخیر سفارت امریکا و آزادی گروگان‌ها و حکم تاریخی امام خمینی مبنی بر ادامه این وضعیت تا تعیین تکلیف توسط مجلس بعدی، کارتر دست به اقدامی عجولانه در قطع تمامی روابط دیپلماتیک و اقتصادی و سیاسی میان ایالات متحده و ایران زد. انعکاس این تصمیم در فضای جامعه ایالات متحده باعث بحران تازه‌ای شد. این تشنجات تا حدی بود که در وضعیت اقتصادی آمریکا در بازار سهام و نرخ طلا اثرگذار بود.

خبر ویژه ای از خبرگزاری جمهوری اسلامی وجود دارد که گزارش یکی از حواشی راهپیمایی روز قدس است. در این گزارش آمده است در روز 1372/12/26 عده ای از بانوان نجف آبادی با اجتماع در دفتر امام جمعه شهرستان نجف آباد نسبت به پاره کردن عکس آیت الله منتظری در راهپیمایی روز قدس اعتراض کرده اند. در این گزارش آمده است که بانوان خواستار محکوم کردن علنی این اقدام توسط امام جمعه شهرستان شده اند.

یکی از مهمترین ویژگی یاران اصیل و اصلی امام در دوران مبارزه آن بود که همگی با قرآن، انس بسیار زیادی داشتند و همیشه جلسات وعظ و سخنرانی آنان با محوریت قرآن بوده است. قرآن محوری یاران امام برای مبارزه باعث آن شده بود که منبر و سخنرانی از پایین بودن محتوا رنج نبرد و سخنران و واعظ به مسئولیت سیاسی و اجتماعی زمان خود عمل نماید. این احساس مسئولیت نسبت به جامعه و نه فقط جامعه ایران بلکه نسبت به سایر ملت های مظلوم همانند ملت فلسطین، ناشی ازآموزه های ناب قرآن می باشد.

تقارن ایام نوروز با مناسبت‌های مذهبی همواره چالش‌های مورد نظر برای گروه‌های مختلف جامعه داشته است. در یکی از اسنادی که در گنجینه مرکز اسناد انقلاب اسلامی وجود دارد گزارشی از تقارن روز سیزده فروردین 1353 با شهادت امام حسن عسگری(ع) است که به همین مناسبت دو تن از مراجع تقلید آیات خوانساری و میلانی در دیدار با معاون رادیو تلویزیون درخواست اجرای برنامه‌های مذهبی داشته‌اند که با مخالفت مسئولین تلویزیون مواجه می‌شود.

یکی از مهم‌ترین حساسیت‌های رژیم پهلوی، سخنرانی‌های مذهبی در ماه مبارک رمضان بود. سخنرانی‌ها و جلسات مذهبی با دقت رصد و مورد واکاوی قرار می‌گرفتند و چنانچه در این جلسات، موضوعاتی با مباحث سیاسی روز و یا مسائلی همچون مبارزه با ظلم و یا قیام حسین بن علی(ع) مطرح می‌شد، واعظ تحت نظر قرار می‌گرفت و یا در مواردی ممنوع‌المنبر و حتی دستگیر می‌شد. یکی از کسانی که ساواک همواره روی او حساسیت داشت، حاج شیخ علی‌اصغر مروارید واعظ ثابت هیئت انصار الحسین بود.

روزنامه اطلاعات در 12 فرودین 1358 اسامی تعدادی از هنرمندان و سرشناسانی را که از اوقاف زمین گرفته بودند، منتشر کرد.

آیت‌الله العظمی سید حسین بروجردی یگانه مرجع تقلید شیعیان که زعامت حوزه علمیه قم را در دهه بیست و سی به عهده داشت، همواره تلاش داشت تا استقلال نهاد روحانیت را در برابر مسائل سیاسی حفظ کرده و از سوءاستفاده رژیم پهلوی از حوزه‌ها جلوگیری کند.

با پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357، سازمان چریک‌­های فدائی ­خلق ­که بعد از انقلاب در رسیدن به قدرت خود را ناکام می­دید، در تلاش برآمد تا از اندک فرصت به­ وجود آمده از سقوط سلطنت پهلوی تا استقرار جمهوری اسلامی استفاده­ کند و بتواند قدرت را در دست بگیرد.

هم‌زمان با پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357 امام خمینی بنیانگذار این انقلاب، اعلام کرد که درباره ماهیت نظام سیاسی انقلاب مستقیما به رای مردم مراجعه خواهد شد. به همین علت یکی از مباحث مهم آن دوره، مربوط به برگزاری یک رفراندوم در ایران بود که توسط شورای انقلاب و در دولت موقت پیگیری می شد.

سازمان از قبل خود نقشۀ شروع جنگ را کشیده­ بود و فقط هاشم عباسی بر اثر تندروی­‌های خود زمان آن را جلوتر انداخت. شعله­‌های نبرد و درگیری در گنبد روز به‌­روز بیشتر و بیشتر می­‌شد. به طوری که مردم خواهان راه­ حلی اساسی از جانب حکومت بودند. تمامی اقشار مختلف مردم گنبد خواهان نشان دادن جدایی خود از سازمان چریک‌­های فدایی خلق شاخۀ گنبد بودند.

در ماه رمضان سال 1359، سلسله سخنرانی‌هایی در جامعةالصادق توسط سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی برگزار می‌شد که طیف سخنران‌های آن بسیار متنوع بودند، کسانی همچون اکبر هاشمی رفسنجانی تا غلامعلی حدادعادل. این تکثر در موضوعات سخنرانی‌ها نیز بازتاب یافته، موضوعاتی همچون روحانیت تا ملی‌گرایی.