مرکز اسناد انقلاب اسلامی

قیام 19 دی 1356 در قم سرآغاز اعتراض‌هایی بود که در بهمن سال ۱۳۵۷ به سرنگونی رژیم پهلوی در ایران انجامید، اما اینکه چرا این قیام شکل گرفت و چگونه به سرنگونی رژیم منجر شد پرسشی است که دکتر موسی حقانی، محقق تاریخ و رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر، در سخنرانی پیش رو به آن پاسخ داده است. ایشان نقطه شروع این قیام را به تحولات آبان 1356 بازگردانده و سلسله حوادثی را که در این هشتاد روز رخ داد از عوامل تسریع‌بخش سرنگونی رژیم پهلوی ذکر کرده است.

آقای رسول جعفریان از نجف از خدمت آقای سیستانی برگشته بودند. نقل می‌کردند آقای سیستانی فرموده بودند من کتاب چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه نوشتۀ آقای حسینیان را دو بار خوانده‌ام و جزو کامل‌ترین کتاب‌هایی است که در حوزۀ تاریخ تشیع دیده‌ام. اما در زمینۀ خاطره‌نگاری، متأسفانه ایشان چند جلسه بیشتر خاطره نگفتند. البته به‌صورت پراکنده خاطراتی از ایشان ثبت شده؛ اما به‌صورت منسجم پنج جلسه بوده است.

تصویر فرمان ناصرالدین‌شاه برای قتل میرزا تقی‌خان امیرکبیر منتشر شد.

شاه در نیمه آبان 51 (کمی بیش از دو سال قبل از بنیان‌گذاری حزب رستاخیز) طی یک سخنرانی تأکید کرده بود: «از لحاظ سیاسی، مملکت یک حزبی نیست؛ یعنی دیکتاتوری یک حزبی نیست و نخواهد بود.» با این حال او در اواخر زمستان 53 نظرات خود را تغییر داد و اقدام به تأسیس و حمایت از نظام تک حزبی نمود.

به گزارش بولتن محرمانه ساواک «یکی از مؤسسات هیولای غارتگر بنیاد پهلوی است. این مؤسسه به ظاهر خیریه در حقیقت چیزی جز اژدهای اقتصادی نیست که باند سرمایه‌دار و استعمارگر پهلوی آن را علم کرده‌اند و چنگ‌هایش را در بسیاری از مؤسسات اقتصادی کشور دوانده‌اند.» این گزارش سپس فهرستی از دارایی‌های بنیاد پهلوی را برشمرد.

بعد از استقرار امام در پاریس اولین پیام ایشان خطاب به محصلین مدارس و حوزه‌های دینی، دانشجویان و اساتید دانشگاه‌ها و دانشسراها، صادر شد و موج مبارزات علیه استکبار و استبداد را خروشان ساخت. در بخشی از متن این پیام آمده بود: «هان ای عزیزان من! در محیط مدارس و دانشگاه‌ها و دانشسراها آگاهانه و متعهد به‌ پا خیزید و به هم بپیوندید و برای نجات اسلام و کشور کوشش کنید.» این پیام انگیزه‌ دانش‌آموزان و دانشجویان را در مبارزه علیه رژیم بالا برد و از نیمه‌ اول آبان این اقشار بر تکاپوی خویش افزودند، خصوصاً دانشگاه تهران مأوای دانش‌آموزان و دانشجویان و مرکز تظاهرات مشترک آنان قرار گرفت...».

جای بسی شعف و خوشحالی است که امروز پس از گذشت بیش از یک دهه از حماسه‌آفرینی مردم ایران در یوم‌الله 9 دی‌ماه، نام‌گذاری «دهه بصیرت» در دستور کار تصمیم‌گیران فرهنگی کشور قرار گرفت. نکته شایان ذکر این‌که، مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین روح‌الله حسینیان، رئیس فقید مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در آذر 1390 طی نامه‌ای به دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، عنوان «دهه بصیرت» را به منظور گرامی‌داشت حماسه‌های نهم و نوزدهم دی‌ماه پیشنهاد کرد و رونوشت همین نامه به شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، وزارت ارشاد اسلامی و شورای فرهنگ عمومی ارسال شد. اما در آن برهه، متاسفانه پیگیری‌های ایشان بی‌نتیجه ماند.

وصیه به «مطالعه‌ی تاریخ» و «عبرت گرفتن از حوادث تاریخی» یکی از پرکاربردترین توصیه‌های رهبر انقلاب در دیدارهای عمومی می‌باشد. در یادداشت زیر جایگاه «تاریخ» و بهره‌برداری از آن در اندیشه‌ی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بررسی شده است.

امام حسن عسکری با وجود محدودیت شدید نظامی و در زیر سایه‌ی سرنیزه‌ی خلفای عباسی، با مقاومتی بی‌مانند، تشکیلات منظمی برای مبارزه با ظلم، پایه‌ریزی کردند و این درست همان قاعده‌ای است که در دوران نهضت اسلامی از سوی پیشگامان انقلاب اجرا شد؛ آنان نیز با تأسی از پیشوایان خویش، حتی در زندان‌‌های رژیم پهلوی دست از مبارزه نکشیدند.

یکی از نمایندگان که خودش هم در لباس روحانی بود و هم اسمش روحانی بود، می‌گفت بدی آقای محمدزاده این است که می‌خواهد به ما درس ولایت‌فقیه بدهد! در قضیه آقای منتظری، وقتی ایشان تحرکاتی را شروع کرد، من با محمد منتظری ارتباط دوستانه زیادی داشتم. ایشان دو روز قبل از شهادتش، شب را در منزل ما خوابید، لذا تنها کسی که از طرف سپاه با ایشان ارتباط داشت، من بودم و مسائل جنگ را برای ایشان تحلیل می‌کردم. چیز‌هایی از ایشان شنیدم که وقتی بحث قائم مقامی پدرش مطرح شد، احساس خطر کردم و یک نامه ۱۴ صفحه‌ای در باره مسائل ایشان به حضرت امام (ره) نوشتم. آقای منتظری وقتی محسن رضایی را در یک جایی دیده بود، گفته بود تا زمانی که محمدزاده در سپاه هست، سپاه ضد روحانیت است!