مرکز اسناد انقلاب اسلامی

محرم، نقطه عطف مبارزات نهضت اسلامی است. در سال 1342 نهضت اسلامی از عزاداری‌ها، تظاهرات و سخنرانی‌های ماه محرم آغاز شد؛ راهپیمایی عظیم مردم تهران در روز عاشورا از مسجد حاج ابوالفتح، سخنرانی آیت‌الله فلسفی در همان روز، سخنرانی تاریخی امام خمینی در فیضیه و متعاقب آن قیام 15 خرداد 1342 نقطه آغاز نهضت اسلامی بود. این حرکت تا سال 1357 همچنان ادامه یافت و محرم به عنوان ماه پیروزی خون بر شمشیر، سرحلقه مبارزات مردم ایران با رژیم پهلوی بود. بر همین اساس بدیهی بود که رژیم پهلوی نیز به دنبال محدود کردن مردم، علما، مراجع، سخنرانان و خطاب در این ماه باشد. آنها در این مسیر از تمامی امکانات امنیتی استفاده می کردند.

روز یکشنبه 22/2/42 که مصادف با روز عید غدیر خم بود در منزل خمینی و شریعتمداری و گلپایگانی رفت‌وآمد زیادی جریان داشت و آیات به عنوان عید در منزل نشسته، طلاب و طبقات مختلف و زوار که از شهرستان‌ها آمده بودند از آنان دیدن نمودند.

ناپدید شدن امام موسی صدر رهبر شیعیان لبنان در لیبی در نهم شهریور ماه خبر ناگوار و قابل تأملی بود. این خبر واکنش‌ محافل حوزوی و علما در ایران و عراق را برانگیخت. امام خمینی که دوران تبعید خود در عراق را سپری می‌کرد در نامه‌ای به حافظ اسد خواستار رسیدگی به مسئله ناپدید شدن امام موسی صدر شدند و طرح این موضوع را در نشست سران اسلامی ضروری دانستند.

ساواک درباره شهید مهدی عراقی گزارش داد: مشارالیه که محکوم به حبس ابد بوده، در اتاق 4 بند 6 به اتفاق محی‌الدین انواری، مکانی را برای رفع اشکالات مذهبی‌ها به وجود آوردند و کلیه افراد مذهبی اشکالات خود را در هنگام مطالعه کتاب، یادداشت [کرده] و پیش محمد مهدی ابراهیم عراقی و محی‌الدین انواری می‌برند و آنها هم این اشکالات را از طریق مباحثات ایده‌آلیستی و ضد ماتریالیستی بر طرف می‌کردند؛ تا جایی که حتی سعی کردند شخص کمونیستی همچون حسین مراد دزفولی را که کتابی در مورد زبان، تفکر و شناخت مطالعه می‌کرد تحت تاثیر قرار دهند و به سوی خود جذب کنند که تا حدودی در این کار موفق شدند.

در روز عاشورا، مطابق با 13 خرداد 1342 یکی از بزرگترین اجتماعات از مقابل مسجد حاج ابوالفتح آغاز شد. این حرکت با برنامه‌ریزی موتلفه اسلامی کلید خورد و مردم عزادار با طی کردن مسیری طولانی به سمت بازار به حرکت درآمدند.

با کشف توطئه ضد انقلاب که در تیرماه 59 در ارتش نفوذ کرده بودند فاش شد که آمریکا نقش اصلی را در طرح و اجرای عملیات کودتا داشته است تا جایی که ایالات متحده تامین هزینه های کودتا را نیز بر عهده داشته است. ناصر رکنی، یکی از عوامل کودتای نقاب در اعترافات خود به کمک های مالی امریکا به کودتاچیان اشاره می‌کند.

مسعود تقی زاده، یکی از عوامل اصلی ترور آیت الله سید علی خامنه ای در 6 تیر 60 بود که پس از دستگیری در شهریور همان سال به نحوه انجام عملیات ترور اعتراف کرد.

پس از سخنرانی امام خمینی در 14 خرداد سال 42، ماموران رژیم پهلوی در سحرگاه 15 خرداد ایشان را دستگیر کرده و به تهران منتقل کردند.

به دنبال بازداشت امام خمینی که متعاقب سخنرانی ایشان در ظهر عاشورای سال 42 به وقوع پیوست، سراسر ایران را قیام همگانی فراگرفت. در 15 خرداد همان سال، مردمی که در اعتراض به بازداشت امام خمینی دست به تظاهرات زده بودند با آتش عمال رژیم پهلوی مواجه شدند که در نتیجه آن صدها نفر از مردم ایران شهید و عده بسیاری بازداشت شدند. این وقایع باعث شد تا بسیاری از علما و مراجع چه در ایران و چه در خارج از مرزهای کشور به این موضوع واکنش نشان دهند. آیت‌الله سید محسن حکیم در واکنش به جنایت رژیم پهلوی در 15 خرداد در پیامی نوشت: یقین دارم اصرار مسئولین امور در پیروی از سیاست کوبیدن و ارعاب مردم در فاصله‌های پی در پی کاشف از عجز آنها در اداره امور مملکت است. باید از اینگونه سیاست بازی‌ها بهراسند که به طور قطع آنها را به پرتگاه سقوط مبتلا خواهد ساخت و اندیشه بد دامنگیر صاحبش خواهد شد.

روز سوم خرداد 1361، خرمشهر به طور كامل آزاد شد. این پیروزی حاصل همكاری و تعامل موفق سپاه و ارتش بود. در روز دوم خرداد 61، اطلاعیه مشترك ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منتشر شد و روز سوم خرداد، خرمشهر از اشغال نیروهای رژیم بعثی آزاد شد.