پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ یکی دیگر از کارکردهای ساواک ایلام که به واسطهی شرایط جغرافیایی استان ایلام به این سازمان محول شده بود و برای ساواک مرکز دارای اهمیت زیاد بود، رصد و کنترل دقیق شهرهای نجف و کربلا و نیز بغداد بوده است که از نظر جغرافیایی به استان ایلام بسیار نزدیک بودند. شهرهای نجف با عرض جغرافیایی ۳۱ درجه و ۵۹ دقیقه و کربلا با ۳۲ درجه و ۴۰ دقیقه و بغداد با ۳۳ درجه و ۳۴ دقیقه عرض جغرافیایی دقیقاً در مدار عرض جغرافیایی استان ایلام که طول مرز آن از شمال تا جنوب در عرض جغرافیایی ۳۱ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۱۵ دقیقه میباشد، قرار میگیرد.
قرار داشتن در یک عرض جغرافیایی و نیز مرزی بودن استان ایلام، باعث میشود که نزدیکترین مکان جهت ابزارهای جاسوسی و رادارهای خبرگیری از مرز ایران و عراق در استان ایلام به کار گرفته شود. یکی از این رادارها که هم اکنون نیز در این منطقه وجود دارد رادار «شنه چیر» است که با جدیدترین ابزارهای تکنولوژیکی مجهز شده بود.
اسناد به جای مانده از ساواک به خوبی نشان میدهد بویژه بعد از تبعید حضرت امام خمینی(ره) به نجف سازمان اطلاعات و امنیت کشور توجه ویژهای به کشور عراق و نظارت بر اقدامات امام داشته باشد؛ به همین منظور ساواک ایلام را مأمور انجام این امر کرده بود. این ساواک بخشی از نیروی خود را صرف رصد موقعیت امام در نجف و نیز سایر نیروهای انقلابی در عراق کرده بود. اسناد به جای مانده از دایره برون مرزی ساواک ایلام نشان میدهد که آنها با دقت تمام فعالیتهای حضرت امام را رصد میکردهاند. در سندی که مربوط به سال ۵۱ میباشد گزارشی از سفر امام خمینی به لبنان ارائه شده است که گویا در آن تاریخ دولت عراق به امام خمینی تکلیف کرده بود که خاک آن کشور را ترک نماید. ولی امام در عراق ماند و به فعالیتهای خود بر علیه رژیم پهلوی ادامه داد. در سند دیگری که توسط دایرهی برون مرزی ساواک ایلام صحت آن مورد تایید قرار گرفت و تاریخ آن به سال 1352 برمیگردد، اشاره میشود: «روح الله خمینی که هم اکنون در نجف سکونت دارد با تشکیل جلسات سخنرانی مذهبی بر علیه ایران تبلیغات نموده و با توزیع مقادیری زیاد اعلامیه ضد ایرانی شیعیان عراق را به انجام تظاهرات علیه ایران تشویق نموده است». در این زمان امام خمینی ضمن تشکیل کلاسهای فقهی خود، فعالیت سیاسی برعلیه رژیم را گسترش داده و تمایل داشته است روحانیون و سایر نیروهای انقلابی جهت انجام فعالیت و روشنگری مردم به ایران مراجعت نمایند.
دایرهی برون مرزی ساواک ایلام جهت کسب خبر از شهرهای عراق نیروهایی نیز از بین مردم منطقه به استخدام درآورده بود که این افراد بر اساس کدهای خاصی نامگذاری شده بودند. در سالهای نزدیک به انقلاب شرایط حضرت امام به گونهای بوده که رفت و آمدهای علما و انقلابیون به بیت ایشان گسترش یافته بود و همین مسئله باعث شده بود که ساواک زمان بیشتری برای این موضوع صرف کند در سند ذیل که مربوط به سال ۵۷ میباشد به خوبی شرایط و محبوبیت امام در عراق انعکاس یافته است:
«روح الله خمینی به علت بیماری شدید از محل سکونت خود از نجف توسط یک فروند هواپیما اختصاصی به یکی از بیمارستانهای شخصی بغداد منتقل گردیده است و احمد حسن البکر، محض شنیدن خبر ضمن ملاقات با وی در بیمارستان به دکترهای متخصص اظهار داشت چنانچه حال او رضایتبخش نیست فوراً او را به لندن اعزام نمائید. که در جواب گفتهاند در حال حاضر حال وی رو به بهبودی است. ضمناً تعدادی از علمای طراز اول عراق و سایر کشورها در بیمارستان از وی عیادت نموده اند».
افزون بر حساسیت ویژهی دایرهی برون مرزی ساواک ایلام در نظارت بر اقدامات امام خمینی در عراق در سالهای اواخر دهه ۴۰ زمانی که تیمور بختیار در عراق مبادرت به ایجاد تشکیلات نظامی برای مبارزه مسلحانه علیه رژیم پهلوی نمود و بسیاری از مردم ایلات و عشایر ایلام را جذب نمود. ساواک با شدت عمل بیشتری نسبت به شناسایی این افراد اقدامات آنها و شکنجه و دستگیری خانوادههای آنها در ایلام مبادرت ورزید.
در یکی از اسناد ساواک مربوط به سال ۱۳۴۸ در این خصوص آمده است: «تعدادی از افراد عشایر فلک و قیطول با راهنمائی و همکاری اشخاص مشروحه زیر از چندی قبل بطور مداوم از طریق مرز چنگوله (در فاصله پنجاه کیلومتری مهران بسوی دهلران) بطور غیرمجاز بعراق مسافرت کرده و مستقیماً بپاسگاه باغشاهی عراق رفته و با راهنمائی مسئولین پاسگاه مزبور و سه نفر از اهالی آن منطقه باسامی مزبان فرزند رستم. قلی فرزند علی ولی و برادرش بابا خان از طریق شیخ سعد به عماره هدایت و پس از دیدن آموزشهائی و دریافت مبالغی از مقامات عراقی از همان طریق بایران مراجعت مینمایند. و هر بار که مسافرتهای آنها تکرار میگردد تعداد دیگری بجمع آنها افزوده میشود. ضمناً بعضی از افراد مورد بحث مستقیما با تیمور بختیار ملاقات نموده و مذاکراتی با وی به عمل آوردهاند۱- کریم فرزند کائد ۲- یوسف فرزند کریم ۳- جمعه فرزند برزو ۴- شیخ علی سلیمانی ۵- علی پاشا فرزند جمشید ۶- قاسم فرزند لفته ۷- گناری».
این سند نشان میدهد که دایرهی برون مرزی ساواک ایلام در خارج از مرزهای کشور و در مناطق مختلف عراق فعالیتهایی داشته است و رفت و آمد مردم در مرزها را به شدت کنترل میکرده است. به دنبال این خبر گیریها و جمع آوری اطلاعات، ساواک برای مقابله با نیروهای مردمی که در عراق مستقر بودند طرحهایی را اجرا میکرد که یکی از آنها طرح ضربتی بود که نخست وزیری نیز در جریان آن قرار گرفته بود.
برای مقابله با نیروهای چریکی تیمور بختیار در خاک عراق، ساواک طرح ضربتی ایجاد مینماید و از نیروهای ژاندارمری و شهربانی به شدت انتقاد میکند: «ساواک فرمانداری کل ایلام و پشتکوه مورخ 10/5/49 اعلام نموده است به علت عقب افتادگی اهالی منطقه ایلام و در اثر بیتوجهی موسسات دولتی و ظلم و جور مأمورین ژاندارمری و شهربانی وضعی به وجود آمده است که تلاش این ساواک معطوف به دلداری و رسیدگی به وضع نابسامان عشایر بدبخت این منطقه گردیده است و در حال حاضر ساواک در نظر اهالی سمبل عدل پهلوی میباشد. ضمناً با توجه به عدم حضور یگانهای ارتشی (به استثنای یک گردان زرهی در موسیان) و با تجربیاتی که این ساواک به دست آورده است به هیچ وجه نمیتواند به پرسنل ژاندارمری اعتماد داشته باشد. لذا ساواک مذکور به منظور تغییر حالت تدافعی به تعرضی دو اکیپ پنج نفری را آماده و جهت اجرای طرح ضربت تعداد ۱۰ قبضه تفنگ برنو و ۵۰۰ تیر فشنگ و ۵۰ عدد نارنجک دستی و صد دینار عراقی و کسب اجازه اجرای طرحهای مزبور را نموده است و عنوان میکند که در اجرای طرحهای مذکور به هیچ نوع پشتیبانی آموزشی یا تهیه طرحهای عملیاتی یگانهای ارتش نیاز ندارد. اداره کل ساواک مرکز در پی دریافت این گزارش دستور داده است که به افراد متواری فعال آن منطقه مانند شمس الدین کاظمی، کدخدا خلیفه و پسرانش (که از منطقه ایلام متواری شده و به جمع عوامل بختیار پیوستهاند) در آن سوی مرز ضربه وارد آورند و چنانچه چنین اهدافی در آن سوی مرز به وجود آمده آن را نابود سازند».
این سند که مطالب ضد و نقیض زیادی در آن وجود دارد از یک سو ساواک را به عنوان نماد عدالت معرفی میکند که به دنبال احقاق حقوق مردم ستمدیده ایلام است و از سوی دیگر بسیاری از مردم این منطقه را با ظلم و تعدیهای خود فراری داده به نحوی که به کشور عراق پناهنده شده اند و از سوی دیگر گروه ضربت تشکیل داده تا همین افراد متواری از ظلم و ستم را نابود کند.
بنابراین ساواک ایلام افزون بر اقداماتی که در داخل کشور برای مقابله با مردم انجام میداد در خارج از کشور نیز به واسطهی ایجاد دایرهی برون مرزی فعال بود و هدف اصلی آن هم چه در داخل و چه در بعد خارجی سرکوب هرگونه ندای مخالفت با رژیم بود.
منبع: انقلاب اسلامی در ایلام، مرکز اسناد انقلاب اسلامی