کودتای ۲۸ مرداد

بر اساس اسناد وزارت امور خارجه‌ی آمریکا، که در سال ۲۰۱۷ از طبقه‌بندی محرمانه خارج شده‌اند، وزارت خارجه‌ی بریتانیا در اواخر سال ۱۹۵۲، چندبار از دولت ترومن خواسته بود تا پیشنهاد کودتا برای سرنگونی محمد مصدق، نخست وزیر ایران، را در دستور کار قرار دهد. امروز برای اولین بار، دو یادداشت فوق‌محرمانه از مقامات ارشد دولت آمریکا منتشر می‌شود که به مجموعه‌ای از ارتباطات و جلساتی که در اکتبر ۱۹۵۲ آغاز شد اشاره دارد.

گزارش حاضر مروری خواهد داشت بر مهمترین آثاری که درباره نقش دستگاه‌های امنیتی غربی به ویژه آمریکا و انگلستان در سنگ‌اندازی و ممانعت از به نتیجه رسیدن نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران انجام شده است. بر خلاف دولتمردان انگلیسی که تقریباً از همان نخستین روزهای توطئه بر سر انجام کودتا و سرنگونی خشونت‎بار دولت مصدق اتفاق نظر داشتند، دودلی‌ها و تردیدها در جبهۀ آمریکایی‎ تا آخرین لحظات هم (حتی نزد خود آیزنهاور) ادامه داشت.

کودتای 28 مرداد 1332 با طراحی امریکا و انگلیس و اجرای عوامل داخلی آن‌ها منجر به سقوط دولت مصدق و شکست نهضت ملی نفت شد.

فرمان انتصاب سپهبد فضل‌الله زاهدی به نخست‌وزیری در ۲۲ مرداد ۱۳۳۲ صادر شد یا ۲۳ مرداد؟ پاسخ به این سؤال از این جهت اهمیت دارد که به یکی از مهمترین مناقشات درباره مخدوش بودن فرمان محمدرضاشاه پهلوی که بامداد ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ توسط سرهنگ نعمت‌الله نصیری، رئیس گارد شاهنشاهی تحویل داده شد، پایان می‌دهد.مرکز اسناد انقلاب اسلامی در هفتادمین سالگرد کودتای آمریکایی - انگلیسی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، برای اولین بار نسخه ماشین‌نویسی‌شده فرمان انتصاب زاهدی به نخست‌وزیری را منتشر می‌کند که دفتر نخست‌وزیری اصالت آن را تائید کرده بود.

در روز ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ بازپرس شعبه ۸ دادسرای نظامی در نامه‌ای به فرمانداری دژبان پادگان مرکز، دستور دستگیری افسرانی را می‌دهد که مظنون به «شرکت در کودتا و قیام مسلحانه بر علیه امنیت کشور» هستند که در میان آن‌ها نام سرلشگر باتمانقلیچ، سرهنگ ۲ خسروپناه، سرگرد فولادوند و… وجود دارد.