نوروز و انقلاب اسلامی

۱۳ فروردین روز طبیعت یا همان «سیزده به در» نماد طبیعت‌دوستی و خانواده‌مداری در فرهنگ ایرانی است. در این روز اغلب مردم با خانواده‌های خود آخرین روزهای نوروز را در دل طبیعت می‌گذرانند. تصاویر تاریخی نیز از این زاویه، مناظر جالب توجهی را روایت کرده‌اند.

«پناه دادن سادات به شاه مخلوع ایران، موجی از اعتراضات منطقه‌ای را به همراه داشت؛ از اعتصاب عمومی در عربستان تا مخالفت‌های گسترده در پارلمان مصر.»

«ما برای هنر ارج قائلیم. هنرمندان دروغین و هنرمندان بزک‌کرده‌ آریا‌مهری ننشینند بگویند که آخوند هنر نمی‌شناسد، ‌ما هنر را بهتر از شما می‌شناسیم.»

۲۹ اسفند شهید آیت‌الله محمد صدوقی‌ نیز از یزد اعلامیه‌ای صادر کرد و اظهار داشت: «سال‌ نو با ناراحتی‌ شدید مادران‌ و پدرانی‌ که‌ عزیز خود را از دست‌ داده‌ و غلطان‌ در خون‌ مشاهده‌ نموده‌اند شروع‌ می‌شود... لذا مناسب‌ است‌ که‌ عموم‌ برادران‌ مسلمان‌ از برگزاری‌ مراسم‌ نوروز خودداری‌ فرموده‌ و به‌ سوگ‌ ماتم‌ شهیدان‌ بنشینند.»

اسداله بنکدار که در حال حاضر دلال پارچه در بازار می‌باشد، ضمن ملاقات خصوصی اظهار داشته قرار است شب عید پولی جهت کمک به‌خانواده زندانیان جمع‌آوری شود و این کار به‌وسیله رحمانی آهن فروش، حاج توکلی و هاشمی رفسنجانی انجام می‌گردد.

سند پیش رو که از سوی اداره کل سوم ساواک در ۲۸ اسفند ۱۳۴۴ صادر شده، نمونه‌ای از نگرانی‌های فزاینده رژیم پهلوی نسبت به نفوذ امام خمینی و جنبش مذهبی-سیاسی وابسته به ایشان است.

در آستانه نوروز ۱۳۵۷، بازاریان و اصناف مشهد با صدور اعلامیه‌ای تاریخی، جشن سال نو را تحریم کرده و آن را به نمادی از اعتراض علیه حکومت پهلوی تبدیل کردند. این بیانیه با اشاره به سرکوب آزادی‌ها، نابرابری اقتصادی و وابستگی کشور به بیگانگان، بر لزوم همبستگی مردمی در مبارزه با استبداد تأکید داشت.

«عید امسال، گل‌فروشی‌ها در شهرهای بزرگ گل کاشتند و قیمت‌ها را تا حدی بالا بردند که خیلی از ایرانی‌ها از خرید گل طبیعی چشم پوشیدند و به گذاشتن گل‌های مصنوعی بر سر سفره هفت‌سین خود رضا دادند.»

عده‌ زیادی از تهرانی‌ها نوروز امسال را بدون چیدن میوه بر سفره پذیرایی خود گذراندند و تحریم خرید میوه را ادامه دادند، این وضع سبب شد که مراکز عرضه میوه که سال‌های قبل، ‌در شب عید فو‌ق‌العاده شلوغ می‌شد امسال خلوت بمانند.

تهرانی‌هایی که به هر دلیل در تهران ماندگار شده بودند امسال در عید دیدنی‌ها دادن سکه پهلوی را به همدیگر تحریم کردند و به‌ جای آن کتاب و بخصوص قرآن و کتاب‌های سیاسی دادند و امسال این سکه‌ها بی‌خریدار مانده بود.

«سلام» از مراسمی است که در تاریخ ایران، پادشاهان و امرا یا شاهزادگان برپا می‌شده و درانواع مختلفی معمول بوده است: سلام پادشاهی یا خلافت؛ سلام عید که در عید نوروز، سلام نظامی یا اعیاد مذهبی همچون عید فطر برگزار می ‎شده است.در دوره پهلوی، هر سال در روز عید سعید فطر، مراسم سلامی در کاخ سعدآباد با حضور مقامات لشگری و کشوری برگزار می‌شد و حضور در این مراسم با لباس رسمی اجباری بود.

در سال‌های پس از 1342ش که مصادف با دستگیری، حصر و تبعید امام خمینی بود کارت تبریک‌های متعدد و متنوعی با کلیشه عکس امام خمینی به همراه نوشته‌ها یا شعارهای دینی و انقلابی توسط مبارزان چاپ و منتشر می‌شد که گزارش آن‌ها در لابلای اسناد به جای مانده از ساواک در گنجینه اسناد مرکز اسناد انقلاب اسلامی به چشم می‌خورد. اما یکی از این موارد نادر و دیده نشده کارت تبریکی است که در نوروز 1343 با عکس امام خمینی و دکتر مصدق به عنوان «رهبران آزادیخواه زندانی» منتشر شد.

درگيرى مدرسه طالبيه از آنجا آغاز شد كه اعلاميه امام(ره) در مدرسه طالبيه، روى ديوار نصب شده بود. مأموران شهربانى به درون مدرسه ريختند تا اعلاميه را پاره كنند، امّا با مقاومت طلاب مدرسه مواجه شدند. اين درگيرى به بازار كشيده شد. با خیزش مردمى كه از مسجد مقبره بيرون آمده بودند، محاصره نيروهاى شهربانى شكسته شد و در تعقيب آنها مردم مسجد قزلى هم به تظاهركنندگان پيوستند.

من که از منزل بیرون آمدم، دیدم مردم قم و زائران حرم در کوچه‌ها پراکنده شدند و ویلان و سرگردان و ساک و سایر وسایل در دست به دنبال پناهگاه می‌باشند. اوضاع خیلی وخیم شده بود. آن شب، شب خیلی وحشتناکی بود.

شنیدم در یک دیدار، شاه به آیت‌الله بروجردی گفته بود که آقای سید ابوالقاسم کاشانی در کارهای سیاسی دخالت می‌کند. آیت‌الله بروجردی در پاسخ به صراحت گفته بود: "اگر وظیفه شرعی ایجاب کند، من هم [در سیاست] دخالت می‌کنم."

نوروز 1342 با یک فراخوان غیرمنتظره آغاز شد. دعوت مراجع برای تحریم نوروز! این تحریم به دلیل اعتراض به تلاش رژیم به هَدمِ احکام ضروریۀ اسلام بود. روایت ها و خاطرات، تصویر دقیقی از این نقطه عطف ترسیم می کنند.

یک هفته‌ قبل‌ از حلول‌ سال‌ 1342، امام‌‌خمینی علما و مراجع‌ قم‌ را برای یک نشست ‌دعوت‌ كرد. معظم‌‌له‌ پیشنهاد كردند تا توسط‌ علما اعلام‌ شود: «روحانیت‌ امسال‌ عید ندارد». حضرت‌ امام‌ علاوه‌ بر این‌ نامه‌ عمومی، به‌ بعضی از روحانیونی كه‌ تأثیر بیشتری داشتند از جمله‌ آقای فلسفی نیز نامه‌ی خصوصی نوشتند. امام‌ خود نیز اعلامیه‌ شدیداللحنی صادر کرده و اعلام‌ نمودند: «هدف‌ اجانب‌، قرآن‌ و روحانیت‌ است‌.» با فرا رسیدن‌ سال‌ نو ساواک گزارش داد مردم‌ تهران‌ «در پاره‌ای از قسمت‌های شهر مخصوصاً جنوب‌ شهر پرچم‌های سیاهی برافراشته‌اند.»

به‌ روايت‌ شاهدان‌ عيني‌ «در آن‌ روز نيروهاي‌ نظامي‌ رژيم‌ به‌ دو دسته‌ تقسيم‌ شده‌ بودند. تعدادي‌ از آنها با لباس‌هاي‌ نظامي‌ و مسلح‌ به‌ سلاح‌هاي‌ گرم‌ اطراف‌ فيضيه‌ مستقر شده‌ و موجب‌ رعب‌ و وحشت‌ شركت‌كنندگان‌ در مراسم‌ به‌ هنگام‌ ورود به ‌مدرسه‌ مي‌شدند، برخي‌ ديگر از آنان‌ با لباس‌هاي‌ مبدل‌ و چماق‌هاي مخفي‌ در ميان ‌جمعيت‌ شركت‌ كننده‌ در مراسم‌ فيضيه‌ پراكنده‌ شده‌ بودند».

به روایت آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی، شعار «درود بر خمینی» و «از جان خود‏‎ ‎‏گذشتیم ـ با خون خود نوشتیم یا مرگ یا خمینی» برای اولین بار از سوی مردم تبریز در آنجا سر داده شد.