تشکیلات ساواک

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ ساواک یعنی همان سازمان اطلاعات شاه، یکی از مخوف‌ترین مجموعه‌های وابسته به رژیم پهلوی بود که برای انقلابیون و مبارزان نامی آشنا به شمار می‌آمد. این سازمان که با کمک سیا و موساد انسجام یافته بود، با شکنجه، ارعاب و قتل، در برابر مبارزان و آزادی‌خواهان می‌ایستاد و تشکیلات خاصی داشت.

بازجوهای ساواک معمولا با استفاده از شلاق و چوب و کتک از متهمان اعتراف می‌گرفتند. زمانی که ساواک تاسیس شد قرار نبود روش‌های خشونت‌آمیزی که فرمانداری نظامی تهران پیش از این برای اعتراف‌گیری از متهمان استفاده می‌کرد، محوریت کار قرار بگیرد اما با ظهور بازجوهایی که توسط «سیا» دوره دیده بودند، این شیوه‌ها همچنان در ساواک تداوم یافت.


ساواک از اداره‌های مختلفی شامل اداره‌کل، ساواک تهران و ساواک استان‌ها تشکیل شده بود.

الف) ادارات کل ساواک به شرح زیر بود:

ادره‌ کل اول که شامل کارگزینی، ارتباط و مخابرات، عملیات سری، بخش تشریفات، مشاوران، بازرسان و دبیرخانه می‌‌شد.

اداره‌ کل دوم، کسب اطلاعات در خارج از کشور را برعهده داشت و با ستاد ارتش همکاری می‌کرد.

اداره‌ کل سوم، مسئول امنیت داخلی کشور بود و شامل اداره کنترل سازمان‌ها و گروه‌های مخالف، اداره امور مطبوعات، سازمان‌های دولتی و کارگری، شرکت‌های تعاونی، شرکت واحد اتوبوسرانی، حزب رستاخیز و مجلسین، اداره آرشیو و بایگانی، اداره سانسور، عملیات ویژه و بخش قضایی می‌شد.

اداره‌ کل چهارم، عهده‌دار حفاظت ساواک و کنترل آنها بود.

اداره‌ کل پنجم، امور فنی و تکنیکی ساواک را بر عهده داشت.

اداره‌ کل ششم، مسئول حسابداری، کارپردازی، بهداری و موتوری و تأمین بودجه خارج از کشور بود.

اداره‌ کل هفتم، مسئولیت جمع‌آوری اطلاعات داخلی و خارجی و تجزیه و تحلیل آنها را به‌ عهده داشت.

اداره‌ کل هشتم، مسئول کنترل اتباع خارجی و سفارتخانه‌ها در ایران بود.

ادار‌ه کل نهم، بیوگرافی افراد و امور گذرنامه را پیگیری می‌کرد.

رئیس ساوک دارای دو معاونت «عملیاتی» و «اداری» بود.

سازماندهی ساواک توسط مستشاران آمریکایی و براساس آموزش‌های «سازمان سیا» انجام می‌گرفت، با این تفاوت که سیا تنها وظیفه بررسی اطلاعات خارجی را بر عهده داشت و مسئولیت امنیت داخلی آمریکا برعهده اف.بی.آی بود، اما ساواک هم اطلاعات خارجی و هم امنیت داخلی را در حیطه وظیفه و اختیار خود داشت. در حقیقت ساواک از نظر کارکرد، ترکیبی از دو سازمان سیا و اف.بی.آی بود.

با تأسیس ساواک فعالیت‌های ضدبراندازی و ضدجاسوسی از عهده شهربانی خارج و اداره‌کل سوم ساواک مسئول ضد براندازی و اداره‌کل هشتم آن مسئول عملیات ضدجاسوسی شد. گردآوری اطلاعات غیرنظامی از کشورهای همسایه و کشورهای هدف، از عهده رکن دوم ستاد ارتش خارج و به اداره‌کل دوم ساواک محول گردید و اداره‌کل هفتم ساواک نیز مسئول بررسی این‌گونه اطلاعات گردآوری شده قرار گرفت. 

با تاسیس ساواک، خشونت و شکنجه‌ها در سازمان جدیدالتأسیس تداوم پیدا کرد. هر چند در دوره ریاست بختیار بر ساواک هنوز شکنجه سیستماتیک نشده بود ولی استفاده از خشونت برای اقرار گرفتن از متهمان، شکنجه را به اصل پذیرفته شده در آن سازمان تبدیل کرد. این امر موجب شد که نام ساواک تداعی کننده بدرفتاری، خشونت و رفتارهای غیر انسانی باشد.

نکته دیگر در این رابطه تفاوت در افرادی است که مسئول شکنجه می‌شدند. در دوره ریاست بختیار بر ساواک، بیشتر کسانی مورد شکنجه قرار می‌گرفتند که اطلاعاتی در مورد سازمان‌های مخالف حکومت داشتند، نه کسانی که به جرم خواندن کتب و اوراق ممنوعه دستگیر می‌شدند. در این دوره، بازجویی هنوز علمی نشده بود و برای اقرار گرفتن از شکنجه استفاده می‌شد.

منبع: کتاب «پدر ساواک» مرکز اسناد انقلاب اسلامی