گزارش ساواک از مبارزات مردم مشهد با رژیم پهلوی در محرم 57
- تعداد زیادی از وعاظ و طلبه‌های مخالف با رژیم با جزوه‌ها و اعلامیه‌های امام خمینی به شهرستان‌ها و روستاهای خراسان برای واعظ و خطابه اعزام شدند
- به تمام اشخاصی که قصد تشکیل مجالس عزاداری را داشتند، ابلاغ گردید برای تشکیل این مجالس به‌فرمانداری نظامی و شهربانی نروند.
- به رؤسای هیئت‌های مذهبی مراجعه و اظهار داشته‌اند بدون مراجعه به مقامات انتظامی مجالس عزاداری تشکیل دهند و دسته‌های خود را در خیابان‌ها حرکت دهند و چنانچه به کمک مالی نیاز دارند، آنان خواهند پرداخت و وعاظ مجلس را آن‌ها تعیین کنند.
روز ۱۱ آذر برابر با اول محرم، شیخ رضا قاسمی که از طرف آیت‌الله قمی به تربت‌حیدریه رفته بود در مسجد جامع به منبر رفت و مردم را به تظاهرات فراخواند. این تظاهرات با دخالت مأموران به درگیری و خشونت کشیده شد. بر اساس گزارش ساواک در این رخداد ؛ ۲ نفر دستگیر، سه نفر زخمی و یک نفر شهید گردید.
روز دوم محرم، در شهر بجنورد، روز خونینی بود. در این روز فرهنگیان و دانش‌آموزان این شهرستان با سر دادن شعار ضد رژیم در اداره آموزش‌وپرورش شهر اجتماع و پس از گوش دادن به یک سخنرانی در خیابان‌های شهر به راه افتادند. طبق گزارش مأموران ساواک در این روز بر اثر دخالت مأموران و تیراندازی آن‌ها یک نفر دانش‌آموز ۱۹ ساله شهید و ۵ نفر زخمی شد. از طرف دیگر در این روز دانشجویان و استادان دانشگاه فردوسی مشهد نیز بیکار ننشسته و همراه با دیگر قشرها تظاهرات کردند.
در ساعت ۹:۱۰ جمعیتی از استادان، دانشجویان و کارمندان دانشکده‌های دانشگاه فردوسی در محوطه دانشکده علوم جمع شده و درحالی‌که عکس‌هایی از امام خمینی و دکتر شریعتی با خود حمل می‌کردند، در خیابان‌های اطراف دانشکده به راه افتادند و علیه رژیم و شخص شاه شعار دادند که مأموران با پرتاب گاز اشک‌آور، آن‌ها را پراکنده ساختند. اما تظاهرکنندگان دوباره جمع شدند و با دادن شعار ضد رژیم به‌طرف حرم امام رضا(ع) حرکت کردند که مأموران دوباره با آن‌ها درگیر شدند. بر اساس گزارش مأموران ساواک در جریان این تظاهرات، یک نفر شهید و یک نفر زخمی گردید.
در روز ۱۳ آذر، به دلیل دستگیری 24 نفر از جوانان و دانش‌آموزان مدارس مشهد، جامعه فرهنگیان در ساختمان اداره دادگستری متحصن شدند. در پی آن، گروهی از مردم مشهد و نیز کارمندان، جامعه وکلای دادگستری، کارمندان دانشگاه، پزشکان و کارمندان
اداره رادیو و تلویزیون مشهد به‌منظور اعلام همبستگی با فرهنگیان مقابل ساختمان دادگستری اجتماع و ضمن تأیید حرکت فرهنگیان حمایت خود را از آن‌ها اعلام کردند.
در این میان شماری از مردم به‌صورت داوطلبانه برای مراقبت از فرهنگیان شب و روز در محل تحصن بیتوته کردند. در اجرای برنامه تحصن در و دیوار ساختمان دادگستری پوشیده از عکس‌های شهدا و اعلامیه‌ها و نصب شعار و توزیع کتاب‌ها و انتشارات نهضت بود و از جانب خطبا سخنرانی‌های مهیجی ایراد گردید. سرانجام بعد از پنج شبانه‌روز تحصن، دانش‌آموزان دستگیرشده آزاد شدند و جامعه‌ی فرهنگیان پس از صدور قطعنامه‌ای محل تحصن را ترک کردند.
در روز چهارم محرم، در مشهد تظاهرات بزرگ و درعین‌حال آرامی برگزار شد. اما با دخالت مأموران کار به خشونت کشید، در این میان یک نفر به شهادت رسید و شمار زیادی از مردم نیز زخمی شدند. ازدحام و خروش مردم به‌اندازه‌ای زیاد بود که نظامیان ناگزیر تانک‌ها را از معرکه خارج کردند. مردم جنازه شهید را برداشته و با دادن شعار «دروازه‌های تمدن با قتل‌عام مردم» و شعارهای دیگر به‌طرف خیابان تهران راه افتادند و راهی منزل آیت‌الله قمی و آیت‌الله شیرازی شدند.
حرکت انقلابی مردم مشهد در روزهای بعد نیز ادامه داشت. در گزارش ساواک درباره اوضاع و جو شهر مشهد در ۱۹ آذر چنین آمده است: «وضع شهر مشهد بسیار ناراحت‌کننده بود و در کلیه خیابان‌ها و معابر اصلی عکس‌های آیت‌الله خمینی و اعلامیه‌های تحریک‌آمیز به‌خصوص دم منزل آیت‌الله شیرازی نصب و .»...توزیع‌شده بود.
همچنین در یکی از گزارش‌های ساواک وقایع روز ۱۷ آذر استان خراسان، این‌گونه بازنویسی شده است: « بعدازظهر روز 17آذر 1357حدود ۱۵٬۰۰۰ نفر از قشریون مذهبی و عناصر آشوب‌طلب همراه با آیت‌الله سید کاظم مرعشی، سید علی خامنه‌ای، شیخ عباس واعظی و پسران آیت‌الله شیرازی از شهر مقدس مشهد به بخش فریمان - استان خراسان رفته و با حمل پلاکاردهای حاوی مطالب مضر و دادن شعارهای ضد ملی در خیابان‌های بخش فریمان به تظاهرات پرداخته‌اند. افراد مذکور تمثال مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر را از طاق نصرت بخش مزبور پائین آورده و به‌جای آن عکس روح‌الله خمینی را نصب‌کرده‌اند. همچنین شش عدد مجسمه‌های تزئینی فرشته آزادی را شکسته و قصد پایین آوردن پیکرهای اعلیحضرت رضاشاه کبیر را داشته‌اند که با دخالت و ممانعت مأمورین انتظامی از این عمل منصرف گردیده‌اند. جمعیت مورد بحث در ساعت ۱۸ روز مذکور به شهر مشهد مراجعت کرده‌اند».
شایان‌ذکر است شهر سبزوار در روز ۱۸ آذر، شاهد حوادث خونینی بود. در این روز با دخالت و تیراندازی مأموران انتظامی تظاهرات مردم به خاک و خون کشیده و دو نفر شهید و6 نفر زخمی شد.
تظاهرات مردم مشهد در روز تاسوعا
روز تاسوعا راهپیمایی عظیم و باشکوهی در مشهد برگزار شد. از ساعت ۱۱ صبح گروه‌ها و اقشار مختلف مردم بعد از شنیدن سخنرانی و با پایان برنامه مدرسه نواب حرکت خود را آغاز کردند، راهپیمایان با در دست داشتن پلاکاردها و دادن شعار وارد فلکه حضرت شده، از خیابان تهران وارد خیابان بهار و سپس خیابان امام خمینی گردیدند. شمار جمعیت بیش از یک‌میلیون بود و شعارهایی همچون: «مرگ بر شاه» و «این شاه آمریکایی اعدام باید گردد» سر داده شد.
حدود ساعت ۳ بعدازظهر جمعیت راهپیمایان ایستادند و به سخنرانی آیت‌الله سید علی خامنه‌ای و حاج سید عبدالکریم هاشمی نژاد گوش دادند. آنگاه آیت‌الله واعظ طبسی، قطعنامه راهپیمایی را به شرح زیر قرائت کرد و مردم با صدای بلند مواد آن را تأیید کردند.
۱- ما خواهان انهدام و الغای نظام شاهنشاهی و مرام رژیم فعلی در رفع تسلط امپریالیسم بر کشور مسلمان ایران هستیم؛
۲- ما مبارزه خود را تا رسیدن به حکومت جمهوری اسلامی که مبتنی بر تعالیم اسلامی است ادامه خواهیم داد؛
۳- صفوف متحد و فشرده ما منحصراً در راه امام خمینی و الهام‌گیرنده از شعارهای آن قائد بزرگ است؛
4- جنبش ما در جهت استقلال ایران است و هرگونه تجزیه‌طلبی را محکوم می‌دانیم:
۵- ما انزجار و تنفر خود را از تمام دولت‌هایی که منابع طبیعی و ملی ما را غارت می‌کنند و با این عمل ملت ایران را نادیده گرفته‌اند را بدین‌وسیله ابراز می‌داریم:
6 - ما از هر دسته و کسی که محتوای انقلاب اسلامی ما را نادیده گرفته و از راه سیاسی با شعارهای انحرافی مسیر حرکت ما را تغییر دهد، ابراز تنفر و انزجار می‌نماییم؛
۷- ما از سربازان و درجه‌داران و افسران که به‌فرمان امام خمینی صفوف ارتش را ترک می‌کنند پشتیبانی می‌کنیم و بقیه را خصم خود می‌دانیم؛
۸- عناصر وابسته و مزدوران دستگاه و نمایندگان منتخب از حزب رستاخیز را که ملی نیستند و نیز نمایندگان مشهد در مجلس شورای ملی را از خود نمی‌دانیم؛
۹- به‌فرمان امام خمینی که هرگونه همکاری با رژیم را تحریم فرموده‌اند، از کلیه اعتصابات کارکنان دولت به‌خصوص در بخش صنایع نفت و عدم پرداخت مالیات به دولت را پشتیبانی می‌نماییم،
همچنین اعلام شد مراسم خطبه عاشورا در صحن مطهر حضرت رضا (ع) به‌وسیله‌ی آیت‌الله سید علی خامنه‌ای برگزار خواهد شد. شب عاشورا اجتماع باشکوهی در داخل صحن امام رضا (ع) تشکیل گردید. همچنین در آن شب گروهی از مردم مجسمه‌های شاه در میدان‌های شاه، تقی‌آباد، داخل بیمارستان شاه رضا، بیمارستان شهناز و محوطه هنرستان رضاشاه را پایین کشیدند. آنگاه همین عده، رهسپار منبع آب قاسم‌آباد شده و تاج فلزی بزرگ روی دکل چاه‌ها را شکستند. همین امر باعث شایع‌های شد که آب لوله‌های مصرفی شهر را مسموم کرده‌اند. این خبر را چنان با سرعت پخش کردند که مردم شب عاشورا را تا صبح و تا نزدیک ظهر عاشورا جرأت استفاده از آب آشامیدنی را نداشتند تا طبق اطلاع رادیو مشهد و آزمایش اداره بهداشت معلوم شد که این خبر شایعه بوده و درست نبوده است.
افزون بر تظاهراتی دیگر شهرهای استان برگزار شد، مردم بجنورد در مسجد امامیه اجماع و پس از شنیدن سخنان حبیب‌الله مهمان‌نواز درحالی‌که عکس‌هایی از امام خمینی نیز در دست داشتند در سطح شهر به راهپیمایی پرداختند. همچنین در تربت‌جام نیز تظاهرات شد.
تظاهرات گسترده روز عاشورا در مشهد
در روز عاشورا مردم مشهد دسته‌دسته از زن و مرد و کودک و از همه اقشار به‌طرف مدرسه نواب حرکت و آنگاه در سطح خیابان‌های شهر تظاهرات کردند. سپس در فلکه حضرت توقف و روی زمین نشستند. در این اجتماع آیت‌الله سید علی خامنه‌ای حجت‌الاسلام سید عبدالکریم هاشمی نژاد برای مردم سخنرانی کردند. افزون بر این، قطعنامه‌ای تاسوعا از نو قرائت شد و مردم با صدای صحیح است مواد آن را دوباره تأیید کردند. در پایان مراسم نیز مردم به آرامی پراکنده شدند.
بر اساس گزارش مأموران ساواک در مشهد گردانندگان راهپیمایی و تظاهرات روز عاشورا روحانیونی همچون سید علی خامنه‌ای، سید کاظم مرعشی، سید ابوالحسن مقدسی شیرازی، شیخ مجتبی شمسی، شیخ علی تهرانی، موسوی خراسانی، عبدالکریم هاشمی نژاد، عباس واعظ طبسی، شیخ حسین صفائی و دکتر روحانی بودند.
در روز ۲۳ آذر ساعت ۱۰ صبح حادثه دردناکی در بیمارستان امام رضا (شاه رضا سابق) روی داد. بدین شرح که شماری از عوامل ساواک با حمایت نظامیان وارد بیمارستان شدند. آن‌ها نخست به ماشین‌های سواری پزشکان و کارمندان بیمارستان را با سرنیزه خسارت زدند و آنگاه با تیراندازی و حمله به بخش‌های اطفال و داخلی، به درون بخش داخل شده و بدون توجه به کودکان بیمار و بیماران بستری‌شده آنچه اثاث و تختخواب را دیدند شکستند. به‌محض انتشار خبر حادثه، مردم به‌سرعت خود را به بیمارستان رساندند و زدوخورد شروع گردید، به دلیل زیادی جمعیت مأموران مجبور به ترک بیمارستان شدند. در این حمله دو نفر از کودکان از شدت جراحت فوت کرد و همچنین ۱۸ نفر زخمی شدند. در بین زخمیان 4 پزشک و ۲ نفر پرستار وجود داشت و بقیه از کارکنان و افراد پراکنده بودند.
به دنبال این حادثه، در روز ۲۶ آذر از طرف شماری از علمای مشهد از جمله آقا میرزا جواد تهرانی، حاج شیخ حسنعلی مروارید، حاج شیخ ابوالحسن شیرازی، حاج سید کاظم مرعشی، میرزا مهدی نوقانی، حاج شیخ عباس واعظ طبسی، سید علی خامنه‌ای، آقای محامی و آقای حکمت به‌منظور اعتراض به حادثه‌ی بیمارستان شاه رضا و همبستگی با پزشکان و کارمندان بیمارستان در محل بیمارستان تحصن کردند.
در روز ۲6 آذرشهر مشهد همچنان ناآرام و شاهد تظاهرات مردم بود. در29 محرم 9 دی‌ماه تظاهرات و اجتماع مردم به خاک و خون کشیده شد. در این روز مردم برخی فروشگاه لشگر، سینما فرهنگ، کارخانه پپسی، انجمن ایران و آمریکا، انجمن ایران و انگلیسی، اداره آگاهی، زندان زنان و دیگر پایگاه‌های رژیم را به آتش کشیدند و خانه مستشاران خارجی در محاصره قرار گرفت و کلانتری‌ها به تصرف مردم درآمد. نزدیک غروب تانک‌ها به انبوه جمعیت مقابل بیمارستان امام رضا، حمله بردند و مردم را قتل‌عام کردند. شایان گفتن در این رخداد شماری از مأموران رژیم نیز کشته شدند.
