رهبری "موقت" و رهبری "قطعی" آیت‌الله خامنه‌ای به روایت اسناد
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ سال 1368 و آخرین سال حیات امام خمینی یکی از حساس‌ترین دوران دهه اول جمهوری اسلامی ایران است که حوادث مهمی چون عزل آقای منتظری از قائم‌مقام رهبری، تشکیل شورای بازنگری قانون اساسی، رحلت امام خمینی، انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به رهبری، برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری و همه‌پرسی قانون اساسی در آن رخ داده است. بررسی سیر این وقایع در پنج ماهه اول سال 68 می‌تواند تا حدودی ابعاد مختلف این دوره حساس را نشان دهد.
امام خمینی پس از چندین سال توصیه و هشدار نسبت به مواضع و اقدامات آیت‌الله منتظری در ششم فروردین سال 1368 در نامه‌ای وی را از سمت قائم‌مقام رهبری عزل می‌کند. در بخشی از این نامه تاریخی که امام تصریح می‌کنند "با دلی پر خون و قلبی شکسته " نوشته شده آمده است: « از آنجا که روشن شده است که شما این کشور و انقلاب اسلامی عزیز مردم مسلمان ایران را پس از من به دست لیبرال‌ها و از کانال آن‌ها به منافقین میسپارید، صلاحیت و مشروعیت رهبری آینده نظام را از دست دادهاید. شما در اکثر نامهها و صحبت‌ها و موضع‌گیری‌هایتان نشان دادید که معتقدید لیبرال‌ها و منافقین باید بر کشور حکومت کنند...»
دو روز پس از
نامه امام، منتظری طی نامه‌ای رسمی استعفای خود را اعلام می‌کند: « پس از سلام و تحیت، مرقومۀ شریفه مورخ 68/1/6 واصل شد. ضمن
تشکر از ارشادات و راهنمایی‌های حضرتعالی به عرض میرساند، مطمئن باشید همان طور
که از آغاز مبارزه تاکنون در همه مراحل همچون سربازی فداکار و از خود گذشته و مطیع
در کنار حضرتعالی و در مسیر اسلام و انقلاب بودهام، اینک نیز خود را ملزم به
اطاعت و اجرای دستورات حضرتعالی میدانم؛ زیرا بقا وثبات نظام اسلامی مرهون اطاعت
از مقام معظم رهبری است...»
امام خمینی در
جواب نامه منتظری نامه دیگری را مرقوم می‌دارند که در آن با اشاره به مستندات نامه
قبل می‌نویسد: «با
سلام و آرزوی موفقیت برای شما، همانطور که نوشتهاید رهبری نظام جمهوری اسلامی
کار مشکل و مسئولیت سنگین و خطیری است که تحملی بیش از طاقت شما میخواهد. و به
همین جهت، هم شما و هم من از ابتدا با انتخاب شما مخالف بودیم، و در این زمینه هر
دو مثل هم فکر میکردیم. ولی خبرگان به این نتیجه رسیده بودند؛ و من هم نمیخواستم
در محدوده قانونی آن‌ها دخالت کنم. از اینکه عدم آمادگی خود را برای پست قائم‌مقامی
رهبری اعلام کردهاید پس از قبول، صمیمانه از شما تشکر مینمایم. همه میدانند
که شما حاصل عمر من بودهاید؛ و من به شما شدیداً علاقهمندم. برای اینکه
اشتباهات گذشته تکرار نگردد، به شما نصیحت میکنم که بیت خود را از افراد ناصالح
پاک نمایید؛ و از رفت و آمد مخالفین نظام، که به اسم علاقه به اسلام و جمهوری
اسلامی خود را جا میزنند، جداً جلوگیری کنید...»
" امام با
استعفای آیت‌الله منتظری از قائم‌مقامی رهبری موافقت کردند " تیتر یک روزنامه
کیهان در چهارشنبه 9 فروردین 68 می‌شود و دو نامه استعفای منتظری و پاسخ حضرت امام
در صفحه سه آن منتشر می‌شود.
پس از آن علما، روحانیون و صاحب‌نظران در این زمینه به تبیین و روشنگری می‌پردازند و ابعاد قضیه را برای مردم و اقشار مختلف به ویژه دانشجویان شرح می‌دهند و تشکل‌ها و نهادهای مختلف سیاسی و اجتماعی بیانیه‌هایی را در این زمینه منتشر می‌کنند.
با توجه به گذشت ده سال از تصویب قانون اساسی و برجسته شدن نقاط ضعف و قوت آن ، نیاز به بازنگری و ترمیم قانون اساسی به شدت احساس می‌شد و 130 نفر از نمایندگان مجلس طی نامه‌ای به امام خمینی در 25 فروردین 1368 درخواست بازنگری قانون اساسی به ویژه در حوزه شورای عالی قضائی، ساختار قوه مجریه و بحث شرایط رهبری و ... را دارند. شورای عالی قضائی نیز در نامه دیگری به امام بر ضرورت اصلاح بخشی از قوانین و لزوم بازنگری در آن تأکید می‌کنند.
و نهایتا امام خمینی در 4 اردیبهشت ماه طی نامه‌ای به رئیس‌جمهور دستور تشکیل شورای بازنگری قانون اساسی را می‌دهند و اعضای آن را تعیین می‌کنند.
پس از این پیام
شورای بازنگری قانون اساسی تشکیل جلسه می‌دهد و از نخبگان، اساتید و شخصیت‌های سیاسی
و فرهنگی برای اعلام نظرات و همفکری بیشتر
دعوت می‌کند. نمایندگان مجلس، مسئولان قضائی، شخصیت‌های حوزوی و دانشگاهی و حتی
مردم در جراید و محافل مختلف به ایراد نقطه نظرات خود می‌پردازند.
مجلس یک فوریت
لایحه همه‌پرسی متمم قانون اساسی را تصویب می‌کند و با تأیید شورای نگهبان ، وزارت
کشور رأی‌گیری برای همه‌پرسی را همزمان با انتخابات ریاست‌جمهوری اعلام می‌کند و
همچنان گفت و شنودها درباره موارد مختلف بازنگری قانون اساسی در فضای سیاسی
اجتماعی کشور ادامه می‌یابد.
خرداد 1368 فرا
می‌رسد و حضرت امام به علت عمل جراحی در بیمارستان بستری می‌شوند و در شامگاه
سیزدهم دار فانی را وداع گفته و در چهاردهم خرداد ماه خبر ارتحال ایشان منتشر می‌شود.
ایران عزادار می‌شود اما در این مقطع حساس خبرگان به وظیفه خطیر خود عمل می‌کند و
با تشکیل جلسات فوق‌العاده در دو نوبت صبح و عصر چهاردهم خرداد ، آیت‌الله خامنه‌ای
را به عنوان جانشنین امام و رهبر جدید جمهوری اسلامی البته تا برگزاری همه‌پرسی
قانون اساسی انتخاب می‌کند.
پس از ارتحال
امام خمینی شورای بازنگری قانون اساسی کار خود را ادامه می‌دهد و قبل از برگزاری
همه‌پرسی متن کامل اصول جدید و اصلاح‌شده قانون اساسی منتشر می‌شود. روز جمعه 6
مرداد ماه 1368 انتخابات ریاست‌جمهوری و همه‌پرسی قانون اساسی همزمان انجام شده و
مردم موافقت خود را با مواد اصلاحی قانون اعلام می‌کنند.
پس از شمارش آرا، شورای نگهبان در اجرا ماده 27 قانون همه‌پرسی در جمهوری اسلامی ایران، صحت آرا و نتیجه همه‌پرسی را تأیید می‌کند و آیت‌الله خامنه‌ای در 14 مرداد 1368 طبق اصل 123 قانون اساسی، اصلاحیه قانون اساسی را ابلاغ می‌کنند و قانون اساسی با اصلاحات جدید در کشور به اجرا در می‌آید.
پس از آن، مجلس
خبرگان رهبری جلسه دیگری تشکیل داده و با رای قاطع بر ادامه رهبری آیت‌الله خامنه‌ای
تأکید می‌کنند که این موضوع در 16 مرداد 1368 در روزنامه‌ها منتشر می‌شود.
