مشروح نشست نقد و بررسی کتاب "دانشگاه پهلوی به روایت اسناد"
به گزارش پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی، نشست نقد و بررسی کتاب "دانشگاه پهلوی به روایت اسناد" با حضور احمد توکلی، فعال دانشجویی دهه 50 و از دانشجویان اسبق دانشگاه پهلوی، قاسم تبریزی، محقق تاریخ و سندپژوه، مولفان این کتاب، مجتبی سلطانی احمدی و فرزاد سلیمانی و جمعی از اصحاب رسانه و علاقمندان در خبرگزاری تسنیم برگزار شد.
در ابتدای این نشست، فرزاد سلیمانی، یکی از مولفان کتاب به تبیین چرایی تاسیس دانشگاه پهلوی و زمان و مکان تاسیس آن پرداخت. وی درباره چرایی تاسیس دانشگاه پهلوی در دهه 40 گفت: از آنجا که بعد از قضایای 16 آذر 1332 دانشگاه و دانشجو در ایران در حال سیاسی شدن بود و در واکنش به وضع نامطلوب جامعه به نقد آشکار رژیم پهلوی میپرداخت، رژیم اقدام به تاسیس دانشگاهی با نام و عنوان خاندان پهلوی کرد تا با رویکردی نو، افکار و اذهان را جذب کرده و پس از تربیت، آموزش و هدایت، آنها را به خدمت اهداف و مقاصد خود در بیاورد.
وی درباره زمان تاسیس دانشگاه پهلوی نیز گفت: چون در این زمان نهضت اسلامی شکل گرفته و افکار مذهبیون در بین دانشجویان و دانشگاهها در حال شکلگیری بود، رژیم پهلوی کوشید با احداث دانشگاهی جدید، این ارتباط را قطع و آن را کنترل کند.
این نویسنده کتاب "دانشگاه پهلوی به روایت اسناد" در پایان یادآور شد: با وجود اینکه رژیم پهلوی از تاسیس دانشگاه پهلوی در شیراز اهداف خاصی را دنبال میکرد اما اسنادی که در کتاب نیز آمده نشان میدهد همه سیاستهای رژیم پهلوی در این رابطه شکست خورد.
در ادامه، مجتبی سلطانی احمدی، دیگر مولف کتاب در معرفی "دانشگاه پهلوی به روایت اسناد" گفت: این کتاب روایتی مستند از نقش دانشجویان انقلابی در مبارزه با رژیم پهلوی در کنار مردم را ارائه میدهد.
وی یکی دیگر از اهداف رژیم پهلوی از تاسیس این دانشگاه را تربیت نیروهای وفادار به رژیم سلطنتی پهلوی عنوان کرد و گفت: اسناد و گزارشهای دسته اول از روند وقایع نشان میدهد که یکی از اهداف تاسیس دانشگاه پهلوی تربیت نیروهای وفادار به رژیم سلطنتی پهلوی بود ولی روند تحولاتی که در این دانشگاه اتفاق افتاد نشان میدهد که رژیم پهلوی در پیشبرد اهدافش ناکام ماند و نتوانست به هدف خودش برسد.
این استاد دانشگاه در همین رابطه به خاطرات اسدالله علم استناد کرد و افزود: علم که به بازدید این دانشگاه رفته بود حضور بانوان محجبه در سالن همایش این دانشگاه را شاهدی بر شکست سیاستهای دربار عنوان کرد.
مولف کتاب "دانشگاه پهلوی به روایت اسناد" حضور پرشور دانشجویان دانشگاه پهلوی در بزرگداشت قیام 15 خرداد در سال 1357 را نشانه دیگری از پیوند دانشجویان این دانشگاه با مبانی فکری و اندیشهای امام خمینی عنوان کرد و یادآور شد: پیوند دانشجویان دانشگاه پهلوی با روحانیت مبارز و انقلابی و به خصوص شهید استاد مرتضی مطهری طی سالهای 48 تا 54 در روند رو به جلوی تفکر دینی دانشجویان این دانشگاه بسیار موثر بود که اسناد متعدد آن که در کتاب نیز به چاپ رسیده، کاملا گویای این مسئله است.
سلطانی احمدی در پایان افزود: دانشگاه پهلوی، دانشگاه مهمی بوده و پژوهش بر روی این دانشگاه نمیتواند محدود به این کتاب باشد. و امید است پژوهشگران دیگر در روند تکمیل این اثر، زوایای دیگری از تاریخ این دانشگاه را روشن کنند.
در ادامه این نشست، احمد توکلی از دانشآموختگان دانشگاه پهلوی و از فعالان دانشجویی در دهه 40 و 50 سخنرانی کرد. وی ضمن تمجید از چاپ، صحافی و کاغذ مورد استفاده در کتاب "دانشگاه پهلوی به روایت اسناد"، به ذکر خاطرات خود و مبارزات دانشجویان این دانشگاه با رژیم پهلوی پرداخت.
احمد توکلی با اشاره به فضای سیاسی دانشگاه پهلوی در اواخر دهه 40 گفت: یادم هست در همان سال اول ورودم به دانشگاه، انجمن اسلامی منحل شده بود. اما دانشجویان به طور مخفیانه کارهایی انجام میدادند. ساواک از این فعالیت غیررسمی بو برده بود، ولی به روی خودش نمیآورد.
وی در ادامه با اشاره به فضای غیرمذهبی و بیبند و بار دانشگاه که از سیاستهای رژیم پهلوی بود گفت: در سال 48 دانشگاه پهلوی فضای بدی داشت و از جهت بیبند و باری نمونه بود. در آن سالها تنها خانم طاهره لباف با مقنعه به دانشگاه میآمد.
توکلی درباره نقشآفرینی دانشجویان مذهبی دانشگاه پهلوی در فعالیتهای انقلابی عنوان کرد: در سال 1350 یادم هست که انفجاری در خوابگاه دانشجویی رخ داد و چند نفر از دانشجوها در آن حادثه کشته شدند. بعد از این واقعه ما به امنیت نداشتن دانشگاه انتقاد کردیم و مجلس ختمی هم برای آنها برگزار کردیم. در آن مراسم من پشت تریبون رفتم و به عنوان اداره کننده جلسه، برنامه را اعلام کردم و یکی از شعرهای نعمت میرزازاده را که در آن زمان ممنوعه بود، انتخاب کردم و به یکی از بچهها دادم که بخواند. اما مارکسیستها آمدند و اعتراض کردند و من هم جواب آنها را دادم. بعد از آن ما جلسه را اداره و فضای کاملا مذهبی ایجاد کردیم.
توکلی در جمعبندی مطالب خود پیشنهاد داد تا به منظور درک بهتر نسل امروز از فضای مبارزاتی دانشگاه پهلوی به تهیه و تدوین کتابی با محوریت تاریخ شفاهی دانشجویان دانشگاه پهلوی پرداخته شود.
سپس قاسم تبریزی، محقق تاریخ و سندپژوه در ابتدای صحبت خود یکی از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی را تحول در تاریخنگری، تاریخنگاری و تاریخپژوهی با تکیه بر اسناد عنوان کرد و یادآور شد: اگر نگاهی به دوران پس از مشروطه و خصوصا پهلوی داشته باشیم تاریخ نگاری ایران تحت تاثیر غربیها بود. اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی دریچه و دربهای اسنادی به روی محققان و پژوهشگران باز شد و این موضوع تاثیر بسیار مهمی در تاریخنگاری ما داشت.
این محقق و سندپژوه سپس به نقش امریکا در تاسیس و شکلگیری دانشگاه پهلوی اشاره کرد و گفت: تاسیس دانشگاه پهلوی در واقع از سیاستهای امریکا پیروی میکرد و امریکا بخاطر سلطهای که بر روی رژیم پهلوی داشت هر چه میگفت باید اجرا میشد.
تبریزی ادامه داد: از سال 1340 برنامههای فرهنگی امریکاییها در ایران شروع میشود که یکی از آن برنامهها در دست گرفتن کتابهای درسی بود و هشت ناشر را مدیریت میکردند. و در ادامه این برنامهها هم سه دانشگاه ایجاد شد که عبارت بودند از دانشگاه پهلوی، دانشگاه ملی و دانشگاه دماوند.
وی انتخاب روسای دانشگاه پهلوی را نیز در همین راستا تبیین کرد و یادآور شد: انتخاب سه رئیس این دانشگاه هم هوشمندانه بود. اسدالله علم، هوشنگ نهاوندی و منوچهر فرهنگ همگی عناصر دستنشاندهای بودند. علم که یک عنصر انگلیسی بود؛ هوشنگ نهاوندی از چهرههای برجسته تشکیلات بهاییت و عضو لژ فراماسونری بود و طبق اسناد ساواک با ریچارد هلمز ارتباط داشت؛ منوچهر فرهنگ هم از ذرتشتیان بهایی شده و از چهرههای فراماسون بود.
این محقق تاریخ در ادامه افزود: در اینجا نقدی که به کتاب وارد است این است که چرا این روسا به طور مستقل در کتاب بررسی نشدهاند. البته در متن اشاره شده است که اینها ماسون و وابسته بودند ولی لازم بود یک زندگینامه مستند و منظم درباره این سه چهره ارائه میشد.
قاسم تبریزی در پایان به یک نمونه از تلاشهای امریکا برای تسلط بر دانشگاهها اشاره کرد و گفت: در سال 1357 سولیوان، سفیر امریکا در ایران، به دانشگاه رفته و سخنرانی میکند و کنسول امریکا در شیراز هم در دانشگاه تدریس میکرد که اینها موضوعات مهمی است و نشان میدهد که امریکاییها تا چه اندازه برای تسلط بر دانشگاهها در دوران پهلوی تلاش میکردند که البته اسناد و دادههای تاریخی نشان میدهد که آنها در این امر موفقیت چندانی کسب نکردند.
گفتنی است کتاب "دانشگاه پهلوی به روایت اسناد" به قلم مجتبی سلطانی احمدی و فرزاد سلیمانی تدوین و توسط موسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است.