مسجد کرمان را، کتاب قرآن را، شاه به آتش کشید
«... هنوز ساعتی از برپائی این مراسم [چهلمین روز شهدای 17 شهریور] سپری نشده بود که گروهی از چماق به دستان که بخشی از آنان را کولیها حاشیه شهر تشکیل میدادند و مورد حمایت مأموران نظامی و انتظامی قرار داشتند و برای حمله به مسجد سازماندهی شده بودند، پیش از ورود به مسجد، اتومبیلها، موتورها و دوچرخههائى را که در مقابل در ورودی و خیابان مسجد پارک شده بود، به آتش کشیدند و پس از آن با سنگ و چوب و سلاح گرم از در و دیوار وارد مسجد شدند و به ضرب و جرح مردم پرداختند و همراه با به آتش کشیدن مسجد، کتب ادعیه و قرآنهای موجود در قفسههای مسجد را نیز سوزاندند.»
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در مهرماه سال ۱۳۵۷ش در حالی که نهضت دبیران و معلمان و دانش آموزان در سراسر کشور گسترش یافته بود و اعتصاب فرهنگیان و تعطیلی مدارس به معضلی برای رژیم شاهنشاهی تبدیل شده بود، برگزاری مراسم چهلمین روز شهدای 17 شهریور ماه میدان ژاله شهر تهران، با صدها شهید و مجروح، یکی از اقدامات علماء و روحانیون و مردم مذهبی و انقلابی در شهرهای مختلف بود.
این مراسم در شهر کرمان در صبح بیست و چهارمین روز مهر ماه با جمعیتی که تعداد آنان را متجاوز از بیست هزار نفر نوشتهاند، در مسجد جامع کرمان برگزار شد. هنوز ساعتی از برپائی این مراسم سپری نشده بود که گروهی از چماق به دستان که بخشی از آنان را کولیها حاشیه شهر تشکیل میدادند و مورد حمایت مأموران نظامی و انتظامی قرار داشتند و برای حمله به مسجد سازماندهی شده بودند، پیش از ورود به مسجد، اتومبیلها، موتورها و دوچرخههائى را که در مقابل در ورودی و خیابان مسجد پارک شده بود، به آتش کشیدند و پس از آن با سنگ و چوب و سلاح گرم از در و دیوار وارد مسجد شدند و به ضرب و جرح مردم پرداختند و همراه با به آتش کشیدن مسجد، کتب ادعیه و قرآنهای موجود در قفسههای مسجد را نیز سوزاندند.
اسناد این واقعه که در آن جمع کثیری از مردم متدین و مذهبی مجروح و یا شهید شدند، بیانگر همان واقعیتی است که آیتالله العظمی گلپایگانی (ره) در پاسخ تلگراف آیتالله شیخ علی اصغر صالحی کرمانی در رابطه با واقعه کرمان، به آن اشاره کرد:
«واقعه اسفبار کرمان معلوم کرد که حکومت در نگهداری روش مستبدانه خود از هیچ عمل شرم آور و ننگین و اهانت به مقدسات پرهیز نمیکند و دلیل آشکاری است که به دنیا یأس حکومت را از بقای خود و جلب رضایت ملت اعلام مینماید.»
این واقعه جنایت کارانه به میزانی بزرگ بود که به زودی به مسئلهای سراسری تبدیل شد تا در راهپیمائی مردم در سراسر کشور این شعار داده شود: «مسجد کرمان را، کتاب قرآن را، شاه به آتش کشید.»
در اسنادی که توسط دستگاههای امنیتی و نظامی و انتظامی رژیم شاه درباره این واقعه به ثبت رسیده و در زیر به نکات مهم آن اشاره میگردد، قابل توجه است :
الف. سند دایره اطلاعات شهربانی استان کرمان به شماره 37 / 5 / 501- 24 / 7 / 1357
1. حضور دانش آموزان زیر 15 سال در مسجد جامع.
2. متشکل بودن گروه میهن پرستان و شاه دوستان.
3. تعداد 48 مجروح.
4. شهادت اولین شهید کرمان.
5. اعلام وضعیت زرد و پیشنهاد وضعیت قرمز.
ب. سند ساواک کرمان به شماره 10703 / ه 24 / 7 / 1357
1. تعطیلی بازار و مغازه های کرمان در این روز.
2. حضور حدود 5000 نفر در مسجد در ساعت 8 صبح.
3. حدود 1000 نفر طرفدار سلطنت.
4. تعداد 24 نفر مجروح بدون تلفات.
ج. سند ساواک کرمان به شماره 10704 / ه - 24 / 7 / 1357
1. تضاد بین موافقین و مخالفین.
2. عدم توانائی شهربانی.
3. تقاضای تغییر وضعیت از زرد به قرمز.
د. سند ساواک کرمان به شماره 10706 / ه - 24 / 7 / 1357
1. حضور نیروهای ارتش در شهر.
2. تقاضای مجدد تغییر وضعیت زرد به قرمز.
ه. سند ساواک قم به شماره 1994 / 21 / ه - 24 / 7 / 1357
1. تماس آقای عقابیان از کرمان با آیتالله شریعتمداری.
2. اشاره به حدود 250 نفر از چماق به دستان که از طرف ساواک متشکل شده بودند.
3. آتش زدن همهی درهای مسجد. مورد ضرب قرار دادن آیتالله صالحی با باطوم. برداشتن چادر زنان. پاره کردن لباس زنان. آتش زدن مغازه های انقلابیون.
و. سند ساواک قم به شماره 3019 / 21ه- 25 / 7 / 1357
1. تماس آقای عظیمی از کرمان با آیتالله شریعتمداری.
2. تعداد کشته شدگان 25 نفر. تعداد مجروحین 800 نفر.
3. ایجاد آتش سوزی در چند مسجد.
4. طراحی ساواک کرمان برای تماس با شریعتمداری با هدف ایجاد اختلاف بیشتر بین او و امام خمینی(ره).
ز. سند ساواک کرمان به شماره 10774 / ه - 27 / 7 / 1357
1. اشاره به اجتماع چماق داران از مسجد صفا و حرکت از آنجا.
2. تعداد 48 نفر مجروح.
3. اشاره به نام اولین شهید شهر کرمان محمد باقدرت در اثر ضربات وارده از سنگ و آجر.
ح. سند ساواک کرمان به شماره 10787 / ه - 28 / 7 / 1357
1. افزایش تعداد جمعیت حاضر در مسجد جامع به 6000 نفر.
2. اشاره به اقدامات چماق به دستان از قبیل به هوا پرت کردن قرآنها. توهین به امام زمان (عج).
ط. سند ساواک کرمان به شماره 10804 / ه - 29 / 7 / 1357
1. اعلام روز یکشنبه 30 مهر ماه به عنوان عزای عمومی در کرمان.
*****
از: کرمان تاریخ: 24 / 7 / 1357
به: 312 شماره: 10703 / ﻫ
پیرو 10692 / ﻫ ـ 24 / 7 / 57
وضعیت کرمان و سایر شهرستانهای تابعه به شرح زیر به عرض میرسد
1ـ در کرمان بازار تعطیل فقط بعضی از مغازههای خیابانها باز است. از ساعت 0800 صبح حدود 5000 نفر از طبقات مختلف مردم در مسجد جامع اجتماع ابتدا حسین جلال کمالی آموزگار و ابوالقاسم معین صمدانی سخنرانی و اجتماع مذکور هنوز ادامه داشته و شعارهایی به نفع خمینی داده میشود. ضمناً از صبح امروز حدود 1000 نفر به طرفداری از سلطنت پهلوی با دادن شعار جاوید شاه و با در دست داشتن تمثال خاندان سلطنت در مقابل مسجد جامع اجتماع و با مخالفین درگیر و آنان را متفرق نمودند در این جریان 24 نفر مجروح ولی تلفاتی نداشته است و مأمورین انتظامی بر اوضاع مسلط هستند.
2ـ در شهرستان رفسنجان بازار و مغازهها غیر از نانوایی و قصابی تعطیل و از صبح روز 24 / 7 / 57 حدود 3000 نفر در مسجد سقاخانه رفسنجان اجتماع و پس از سخنرانی یکی از وعاظ حدود 300 نفر از آنان به طور دستهجمعی از مسجد خارج و با شکستن یکی از تابلوهای انقلاب شاه و ملت و شیشههای اطاق اصناف و با دادن شعارهای ضدملی و طرفداری از خمینی به مسجد جامع عزیمت و در حال حاضر عدهای دیگر به آنان ملحق و حدود 1500 نفر در مسجد جامع اجتماع نمودهاند و بعد به تدریج متفرق شدهاند.
3ـ در سیرجان مغازههای بازار تعطیل و خیابانها نیمه تعطیل و ضمناً حدود 1500 نفر در مسجد جامع سبزعلی اجتماع و شعارهایی به نفع خمینی میدهند.
4ـ در شهرستان بم مغازهها نیمه تعطیل و تعدادی در حدود 1000 نفر در مسجد اجتماع نمودهاند
5ـ در بافت بازار نیمه تعطیل و مغازههای خیابانها بسته و ضمناً در مسجد اجتماعی تشکیل نشده است.
6ـ در جیرفت بازار تعطیل و بعضی از مغازههای خیابان باز است و جمعیتی در حدود 1500 نفر در مسجد اجتماع و شعارهایی به طرفداری خمینی میدهند.
7ـ در زرند مغازهها به صورت نیمه تعطیل است.
ارشام
گوینده ـ میرزایی
گیرنده ـ دبیری
ساعت 1345
مورخه 24 / 7 / 57
رئیس دایره یک تویسرکانی
رئیس بخش امنیت داخلی
*****
شماره: 37ـ 5 ـ 501 تاریخ: 24 / 7 / 1357
از: شهربانی استان کرمان (دایره اطلاعات) به: جناب آقای استاندار محترم استان کرمان
پیرو شماره 37ـ 5 ـ 51 ـ 23 / 7 / 1357
از ساعت 8:30 روز جاری به مناسبت چهلم حوادث تهران جمعیتی قابل توجه زن و مرد و دانشآموزان زیر 15 سال به مرور به مسجد جامع آمدند و در ختم شرکت کردند همزمان با این اجتماع میهنپرستان و شاه دوستان کرمانی که ماهها بود از اعمال ضدمیهنی گروههای بیوطن به تنگ آمده و ناراضی بودند به شکل گروههای متشکل درآمده و در سطح شهر مبادرت به تظاهرات میهنپرستانه و شاهدوستانه نمودند، چون لحظه به لحظه به تعداد این جمعیت افزوده میشد و پیشبینی درگیری شدید بین گروه موافق و مخالف میرفت در نهایت کوشش و جدیت سعی شد از هرگونه برخوردی جلوگیری به عمل آید. تا ساعت 1130 به همین نحو آرامش برقرار بود ولی چون هر لحظه شور میهنی و شاهدوستی گروه موافق بیشتر میشد با دادن شعارهای جاوید شاه به سمت مسجد جامع که محل تجمع گروههای مخالف بود حرکت، در نتیجه بین دو گروه درگیری و زد و خورد ایجاد که عوامل انتظامی با تدابیر لازم و تیراندازی هوایی از ادامه درگیری و بروز حوادث ناگوار جلوگیری نمودند. در نتیجه این درگیری و برخورد تعداد 48 نفر مجروح شدند که سریعاً به بیمارستانهای شهر منتقل یک نفر از مجروحین که هنوز هویتش معلوم نیست فوت نموده همچنین از طرف گروههای مخالف اکثر بانکها و فروشگاههای حساس در سطح شهر تخریب و به آتش کشیده شد و دامنه درگیری افزایش مییافت که در ساعت 1130 شورای تأمین پیشنهاد وضعیت زرد شد و از نیروهای کمکی نظامی برای حفاظت یکانهای وابسته به شهربانی استفاده شد چون این وضعیت رو به شدت میرفت بر حسب ضرورت پیشنهاد وضعیت قرمز شد که پس از تماس تلفنی فرمانده نظامی با ستاد بزرگ ارتشتاران با وضعیت قرمز موافقت نشد و قرار شد آنچه شهربانی استان از نظر تقویت نیاز به کمک دارد از طرف مرکز آموزش 05 تأمین گردد که به همین نحو صورتمجلس و عمل شد در حال حاضر نیروی انتظامی در سطح شهر بر اوضاع و احوال مسلط وضع نسبتاً خوب است.
*****
از: کرمان تاریخ: 24 / 7 / 1357
به: 312 شماره: 10704 / ﻫ
پیرو 10703 / ﻫ ـ 24 / 7 / 57
بین موافقین و مخالفین و تضادهایی که به وجود آمده وضع شهر نامطلوب شهربانی با نیروهایی که در اختیار دارد قادر به جلوگیری نیست آتش سوزی اماکن و شکستن مغازهها انجام میشود تغییر وضعیت از زرد به قرمز به عهده گرفتن انتظامات و حفظ امنیت شهر به وسیله ارتش ضروری تشخیص داده شده.
ارشام
گوینده: تویسرکانی
گیرنده: روحانی
ساعت 1445
در بولتن درج گردید
جهت بهرهبرداری به استحضار رئیس دایره عملیات میرسد. کندری 25 / 7 / 57
در بولتن درج شده است 24 / 7
*****
از: کرمان تاریخ: 24 / 7 / 1357
به: 312 شماره: 10706 / ﻫ
پیرو 10704 / ﻫ ـ 24 / 7 / 57
با واگذاری نیرو از طرف پادگان در وضعیت زرد و استقرار نیروهای حفاظت اماکن حساس خیلی مهم و مهم آرامش نسبی فراهم، ولی شهربانی کماکان تقاضای تبدیل وضعیت را از زرد به قرمز دارد.
آرشام
در بولتن درج شده به استحضار ریاست دایره عملیات برسد
129328 موضوعی بایگانی شود. کارآموز 25 / 7
*****
از: سازمان قم تاریخ: 24 / 7 / 1357
به: کل سوم 312 شماره: 1994 / 21 / ﻫ
طی روز جاری اشخاص مختلف از سایر شهرستانها ضمن تماس با دستگاه شریعتمداری وقایع شهرستانهای دیگر را به شرح زیر به اطلاع ایشان رسانیدهاند.
1ـ شخصی به نام عقابیان از کرمان دارای تلفن 4879 ضمن تماس با شریعتمداری اظهار میدارد آقایان علما و تمام روحانیون در مسجد جامع محل بودند البته تظاهراتی انجام ولی از طرف دستگاه سازمان امنیت یک دفعه با تعدادی ماشینی که روی آن شعارهای جاوید شاه نوشته شده بود با حدود 250 نفر از افرادی که چادرنشین و در اطراف کرمان زندگی میکنند در لباس مبدل به مسجد جامع حمله و تمام درهای مسجد را آتش زدهاند البته معلوم بود که همه سازمانی بودند. آیتاله صالحی هم دو تا باتوم خوردند. پیراهن تمام زنها را پاره کردند و تمام چادرهای آنها را برداشتند آنچه دوچرخه و موتور سیکلت بود آتش زدند و فروشگاه ماشین بنده را که بیش از 20 دستگاه ماشین با ارزش حدود 50 میلیون تومان بود دینامیت گذاشتند و آتش زدند و یک مغازه دیگر که دارای 15 میلیون تومان جنس بود آتش زدند و مغازه برادر بنده را هم آتش زدند و تمام سازمانی بودند و خودم هم نزدیک بود به دستشان بیفتم و حتی تلفن کردم آتشنشانی گفتند عقابیان حرف نزن تمام تانکرها خالی است و این دستور است. شریعتمداری اظهار میدارد چنین قضیهای در هیچ جا اتفاق نیفتاده فاجعه بزرگی است خیلی متأسف شدم خدا انشاءالله این ظالمین را به سزای اعمالشان برساند
2ـ ناشناسی از مشهد ضمن تماس با آقای محمودی یکی از نزدیکان آیتاله شریعتمداری اظهار میدارد در تظاهرات دیروز مشهد تعداد 6 نفر کشته شدهاند محمودی ضمن اشاره به اعلامیه اخیر خمینی و اینکه موجی از سر و صدا ایجاد شده و پس از انتقاد از مفاد اعلامیه خمینی اضافه مینماید شنیدهام سیاسیون مانند سران جبهه ملی هم ناراحت شدهاند ناشناس میگوید از طرف جبهه ملی نباید ناراحت بود.
3ـ ناشناسی از زنجان ضمن تماس با محمودی اظهار نموده قبل از برگزاری مجلس ختم در زنجان دقیقاً سه سینما را به آتش کشیدند و تیراندازی زیادی شده که از تلفات هنوز خبری در دست نیست
4ـ ناشناسی از کاشان ضمن تماس با دستگاه شریعتمداری درخواست مینماید که چون امروز بعدازظهر یکی از دبیران تیر خورده (منظور محمدعلی خیامی موضوع گزارش 1993 / 21 ﻫ ـ 24 / 7 / 57 میباشد) و تقاضا مینماید که آیتاله شریعتمداری به بیمارستان خود در قم بیمارستان (اسلامیه) دستور جراحی دبیر مربوطه را بدهد استحضاراً معروض
باصرینیا
مراتب تلفنی به عرض مقام مدیریت کل رسیده است
گوینده. زند وکیلی
درباره عقابیان و اظهارات او از بازاریان کرمان سئوال شود
آقای کارآموز ـ در اجرای امر اقدام شود 25 / 7 / 57