به گزارش روابط عمومی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در آستانه صدسالگی حوزه علمیه قم و همزمان با سالروز رحلت حضرت آیت‌الله‌العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، نشست خبری «ستاد یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم» در محل سالن جلسات مرکز اسناد انقلاب اسلامی برگزار شد.
این نشست پس از جلسه هم‌اندیشی دبیرخانه یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم و با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین مصطفی پورمحمدی رئیس هیئت امناء و رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مهدی رمضانی دبیر اجرایی دبیرخانه یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم و دیگر اعضای این دبیرخانه از جمله آقایان دکتر جواد منصوری، دکتر حمیدرضا ملک محمدی، دکتر مرتضی میردار، دکتر عزتی، حجت‌الاسلام فروغی، محمدرضا هراتی و ... برگزار شد.
تشکیل یک پایگاه مذهبی، دینی و علمی نیرومند در خاک ایران
در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام‌والمسلمین پورمحمدی، با اشاره به اینکه قدیمی‌ترین حوزه شیعی در قرن اول اسلام در قم تأسیس شده بود، تصویری اجمالی از مجاهدت‌های حضرت آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی ارائه داد و گفت: در اواخر قرن۱۳یعنی از سال۱۲۸۵هجری شمسی که تحولات مشروطه اتفاق افتاد، رقابت شدید سیاسی میان انگلیس و روس به عنوان دو قدرت بزرگ جهانی شکل گرفت و سرانجام انگلیسی‌ها سازمان نظامی ایران را از روس‌ها تحویل می‌گیرند.
وی ادامه داد: با شروع قرن۱۴، رضاخان در قامت وزیر جنگ و نخست‌وزیر، قدرتمند می‌شود و سرانجام در سال۱۳۰۴به سلطنت می‌رسد. در این میان اتفاق دیگری رخ می‌دهد و آن اینکه در داخل ایران پایگاه مذهبی، دینی و علمی شکل می‌گیرد. قرن‌ها بود که مرکز علمی دینی عمدتاً در سرزمین عراق وجود داشت و علما از مدت‌ها قبل تمایل داشتند یک پایگاه علمی مذهبی در ایران نیز پدید آورند.
هجرت حضرت آیت‌الله حائری یزدی به ایران
رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی در تشریح چگونگی اقامت شیخ عبدالکریم در قم گفت: حضرت آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی که از علمای برجسته و تحصیلکرده در عراق بوده و به مدارج عالی علمی و جایگاه مرجعیت رسیده بود، تصمیم می‌گیرد به ایران سفر کند. ایشان قبل از شروع قرن ۱۴ دو سفر به ایران داشتند. در ابتدا علی‌رغم اینکه اهل میبد یزد بود، اما به دعوت مؤمنین، متدینین و برخی از علما به سلطان‌آباد که اراک امروزی است، مهاجرت می‌کند و مسئولیت علمی حوزه و تدریس را بر عهده می‌گیرد. پس از گذشت چند سال، مسائل مشروطه و کشمکش‌ها و بی‌رونقی حوزه، سبب می‌شود که آیت‌الله حائری یزدی به نجف و کربلا بازگردند، اما مجدداً در سال ۱۲۹۳ از ایشان دعوت می‌شود و به سلطان‌آباد بازمی‌گردند. در سال ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۰ در یک سفر زیارتی که به حرم حضرت معصومه(س) و حرم امام رضا(ع) داشتند، علمای قم از ایشان دعوت می‌کنند تا در قم حضور پیدا کنند که سرانجام آیت‌الله حائری یزدی تصمیم می‌گیرند در قم اقامت کنند. شروع اقامت ایشان در قم مصادف با سال تحویل ۱۳۰۱ هجری شمسی است.
دو رخداد ویژه...
حجت‌الاسلام پورمحمدی ادامه داد: چندی پس از اقامت آیت‌الله حائری یزدی در قم، اتفاق بزرگی رخ می‌دهد و سلطه انگلیسی‌ها در عراق و فشار بر علمای شیعه نجف، منجر به هجرت علمای عراق به ایران و حضور آنان در قم می‌شود. پس از آن بسیاری از علمای اصفهان نیز به‌منظور تقویت پایه‌های حوزوی و حمایت از مراجع هجرت کرده‌ی عراق، راهی قم می‌شوند و به‌نوعی پیام مخالفت خود با انگلیس را مخابره می‌کنند.
وی ادامه داد: شیخ عبدالکریم مسجدی که در آن نماز می‌خواند را به آیت‌الله اصفهانی و محل درسش در مدرسه فیضیه را به آیت‌الله نائینی واگذار کرد و به همین دلیل شاگردانش هم به جلسه درس آیت‌الله نائینی رفتند. به دلیل وجود سه عالم بزرگ شیعی، بسیاری از روحانیون و طلاب هم مهاجرت کردند و همین امر زمینه‌ساز تقویت این پایگاه شیعه شد، حتی رضا شاه هم که در آن زمان هنوز به پادشاهی نرسیده بود، به قم آمد و با آن سه مرجع عالی‌قدر دیدار کرد.
وقتی آوازه شیخ عالمگیر شد!
رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی با اشاره به بازگشت علمای مهاجر به نجف خاطرنشان کرد: پس از گذشت ۸ ماه اوضاع در عراق مقداری آرامش پیدا می‌کند و علمای نجف به عراق بازمی‌گردند. بعد از این، شاگردان شیخ عبدالکریم دوباره به جلسه حاج شیخ بازگشتند و این روحیه شیخ عبدالکریم آوازه او را در همه جا گسترش داد و علما و روحانیون زیادی به قم مهاجرت کردند.
ارادت امام خمینی به مؤسس حوزه علمیه
حجت‌الاسلام پورمحمدی با اشاره به خصوصیات اخلاقی مؤسس حوزه علمیه قم گفت: ایشان یک جایگاه برجسته علمی، منش اخلاقی و صفای باطن و نفس والا داشتند، امام خمینی(ره) که از چهره‌های شاخص عرفان نظری و عملی است تا آخر عمر مبارکشان نسبت به حاج شیخ عبدالکریم یک ارادت فوق‌العاده داشتند.
ابعاد برجسته شخصیت حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی
وی افزود: آیت‌الله حائری یزدی دو بُعد برجسته در زندگی داشتند که کمتر در میان علمای دیروز و امروز شناخته‌ایم؛ همین ابعاد سبب عظمت زندگی شیخ و ماندگاری حوزه علمیه قم است. اول اینکه شیخ به امر هجرت اهتمام فوق‌العاده‌ای داشت؛ وقتی در ایران از این عالم برجسته دعوت کردند، ایشان تمام بساط مرجعیت در عراق را رها و در اراک اقامت می‌کند. همچنین وقتی علمای قم از ایشان دعوت می‌کنند، باز هم به قم هجرت می‌کنند.
فعالیت‌های اجتماعی «آیت‌الله مؤسس»
پورمحمدی ادامه داد: بعد دیگری از شخصیت حاج شیخ عبدالکریم که شکوه و عظمت ایشان را نمایان کرد، فعالیت‌های اجتماعی این عالم ربانی بود. در یکی از سال‌ها که قم گرفتار سیل شد، حاج شیخ علما و شاگردان را جمع کرده و در مسیر رودخانه قم سد ایجاد کردند تا آب، خانه‌های مردم را ویران نکند. سپس برای کسانی که آسیب دیده بودند، پول جمع کرد. همچنین شیخ در قم محلی برای فقرا ساخت و اولین بیمارستان قم توسط ایشان احداث شد. شیخ عبدالکریم برای معیشت طلاب هم دغدغه داشت و از زغال گرفته تا آرد و نان، مایحتاج مورد نیاز طلبه‌ها را تهیه می‌کرد.
روزی که مؤسس حوزه علمیه چون باران گریست!
رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی با اشاره به بخشی از خاطرات محسن صدر از سیاستمداران کهنه‌کار عصر پهلوی گفت: محسن صدرالاشراف که وزیر دادگستری و مدتی نیز از کارگزاران پهلوی بود می‌گوید: در سال ۱۳۰۷ عموی من در محلات فوت کرد و من در اوائل سال ۱۳۰۷ برای دلجویی اعقاب او در ایام عید نوروز به محلات رفتم و در مراجعت از محلات در قم به دیدن حاج شیخ عبدالکریم یزدی رفتم. مرا در اطاق اندرونی خود پذیرفت و به خاطر دارم از اوضاع وقت به طوری گریه کرد که مثل باران اشک می‌بارید و گفت انگلیسی‌ها حلقوم اسلام را گرفته‌اند و تا آن را خفه نکنند دست‌بردار نیستند.
شیخ عبدالکریم یک سال پس از کشف حجاب، دق کرد و از دنیا رفت
پورمحمدی خاطرنشان کرد: وقتی موضوع کشف حجاب مطرح شد، شیخ وارد عمل شد و تلاش‌های بسیاری در مقابله با این سیاست رضاخان کرد؛ حتی به دربار هم نامه نوشت و درواقع شیخ عبدالکریم در سال ۱۳۱۵ درست یک سال بعد از واقعه کشف حجاب، از ناراحتی این موضوع و اینکه نتوانست کاری بکند دق کرد و از دنیا رفت.
درایت آیت‌الله حائری یزدی که منجر به حفظ حوزه شد
پورمحمدی درباره هوشمندی آیت‌الله حائری یزدی در حفظ حوزه علمیه قم گفت: در دورانی که رضاشاه به سلطنت رسیده بوده و تاخت و تاز داشت، آیت‌الله حائری یزدی هوشمندی فوق‌العاده خود را نشان داد و فشار سیستم سیاسی را دفع کرد. او اجازه نداد حوزه قم متلاشی و طلبه‌ها متفرق شوند و با تدبیر، سعی کرد این موقعیت را در داخل ایران حفظ کند.
تشریح برنامه‌های ستاد یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم
رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی با اشاره به فعالیت‌های ستاد یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم گفت: ما برای این امر، فعالیت‌های مختلفی را شروع کردیم و در این زمینه سایتی هم طراحی شده است. چاپ و انتشار کتاب، برگزاری چندین همایش استانی و یک همایش بزرگ مرکزی از دیگر برنامه‌های گرامیداشت یکصدمین سالگرد تأسیس حوزه علمیه قم است.
وی در خصوص راه‌اندازی سایت صدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم نیز گفت: این سایت به نشانی howzeh100.comامروز رونمایی می‌شود. این سایت یک بانک بزرگ اطلاعاتی در باب حوزه علمیه قم است که انشاءالله قرار است فعالیتش تداوم داشته باشد.
دعوت از نهادها و ارگان‌ها برای همراهی با دبیرخانه یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم
در ادامه مهدی رمضانی دبیر اجرایی ستاد یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم با اشاره به فعالیت دبیرخانه همایش گفت: جلسات متعدد و متنوعی تشکیل شده تا امروز به نقطه رونمایی از سایت و اعلام عمومی برنامه برسیم. حجت‌الاسلام‌والمسلمین مصطفی پورمحمدی ریاست دبیرخانه را بر عهده دارند و حجت‌الاسلام‌والمسلمین احمد خزایی دبیر و دکتر موسی حقانی دبیر علمی همایش هستند.
رمضانی با اشاره به همراهی نهادهای اسنادی و تاریخی با دبیرخانه یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: باب اضافه شدن به مجموعه همکاران و همراهان دبیرخانه همچنان باز است و از این طریق همه مراکز و مؤسسات و نهادها را برای پیوستن به این امر مهم دعوت می‌کنیم. مرکز اسناد انقلاب اسلامی، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، مرکز بررسی اسناد تاریخی، پژوهشکده تاریخ معاصر (موسسه مطالعات تاریخ معاصر)، بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، حوزه علمیه قم، دفتر تاریخ شفاهی حوزه علمیه قم و سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی تا الآن اعلام آمادگی کردند و در دبیرخانه نقش فعال داشتند.
howzeh100.ir؛ دائرةالمعارف اطلاعات درباره تاریخ حوزه علمیه قم
رمضانی با اشاره پایگاهhowzeh100.irبه عنوان پایگاه اطلاع‌رسانی دبیرخانه اظهار داشت: سایت و پایگاه اطلاع‌رسانی در این مجموعه، فراتر از یک اقدام صرفاً اطلاع‌رسانی است. این مجموعه بستری برای جمع‌آوری اطلاعات پیرامون تاریخ پربار حوزه علمیه قم است. به عبارتی، دائرة‌المعارفی از اطلاعاتی درباره تاریخ حوزه علمیه قم در این پایگاه تولید و منتشر خواهد شد.
توجه ویژه به مخاطب جوان
دبیر اجرایی ستاد یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم با تأکید بر اهمیت پیوند حوزه و نسل جوان عنوان کرد: یک برنامه جدی برای تولید محصولات ویژه در معرفی تاریخچه و فعالیت‌های حوزه علمیه قم داریم. در جلسات بطور مکرر تأکید شده که نیاز هست حوزه علمیه و نقش آن در گذشته، حال و آینده، برای نسل جوان تبیین شود؛ این همان پیوندی است که باید بین حوزه و متولدین دهه‌های هفتاد و هشتاد شکل بگیرد. تحقق این مهم به زبان و ابزارهای روزآمد نیازمند است.
انتشار آثار متنوع به مناسبت صدسالگی حوزه
رمضانی اضافه کرد: اعضای همکار در دبیرخانه آثاری را با موضوع صد سالگی حوزه علمیه قم تدارک دیده‌اند که تا پایان سال آینده منتشر خواهد شد. تنوع محصولات بر اساس سیاست‌های هر موسسه است و بنابراین است که -با حفظ استقلال هر مجموعه- آثار مربوطه با نشان دبیرخانه یکصدمین سال منتشر شود. آثاری هم که در بعد علمیست، دبیرخانه مستقر در قم پیگیری و منتشر خواهد کرد.
رونمایی از سایت «یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم»
سپس از تارنمای«یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم»به آدرسwww.howzeh100.comرونمایی شد و پس از آن، اعضای ستاد به سؤالات اهالی رسانه پاسخ دادند.
تاریخ برگزاری همایش
حجت‌الاسلام‌والمسلمین پورمحمدی در پاسخ به خبرنگار فارس، درباره جزئیات همایش گفت: همایش اصلی در اوایل آبان ماه ۱۴۰۱ در قم و تهران برگزار می‌شود و در آن پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی و مراجع گران‌قدر قرائت و آثار اصلی رونمایی می‌شود. در کنار این همایش، جلسات، میزگردها و نشست‌های جانبی در تهران و قم برگزار خواهد شد. همچنین در دیگر استان‌ها هم همایش‌هایی برگزار خواهیم کرد.
همراهی و همکاری حوزه‌های علمیه قم و نجف
رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی در پاسخ به خبرنگار شفقنا، درباره ارتباط حوزه‌های قم و نجف یادآور شد: حوزه‌های قم و نجف همواره ارتباط وثیقی داشته‌اند. اساتیدی که در قم هستند کتاب می‌نویسند و این آثار در نجف تدریس می‌شود و بالعکس. تعداد زیادی از اساتیدی که در قم تحصیل کرده‌اند، امروز در نجف مشغول تدریس‌اند، بزرگانی هم که در گذشته در نجف بودند، امروز در قم حضور دارند. همکاری بسیار قوی و منسجمی بین حوزه‌های قم و نجف وجود داشته و دارد. خوشبختانه این دو حوزه پشتیبان و مکمل هم هستند. امروز 80 هزار روحانی در قم حضور دارند. بزرگترین مجموعه علمی دینی در قم است. جز این مورد، هیچ مرکزی که هشتاد هزار آموزش‌گیرنده و آموزش‌دهنده در یک موضوع دینی یک جا جمع شده باشند سراغ نداریم. این عدد خیلی بزرگ است. بخش بزرگی از این طلاب از کشورهای مختلف جهان هستند. بین هفتاد تا صد کشور الآن در قم دانشجو و محصل دارند. نه فقط آقایان، خانم‌ها همین‌طور. مجموعه پژوهشکده‌ها و مؤسسات تحقیقاتی فوق‌العاده زیاد است.
حجت‌الاسلام پورمحمدی با اشاره به بهره‌گیری از فضای نوین در حوزه گفت: موضوعات جدیدی که در قم پیگیری می‌شود خیلی تنوع دارد. از ابزار و متدهای جدید و فضای سایبر، نرم‌افزارهای بسیار قدرتمند و بانک‌های اطلاعاتی گسترده به‌خوبی در حوزه استفاده می‌شود.
حوزه علمیه؛ بزرگترین دانشگاه ادیان دنیا
وی تصریح کرد: شاید بزرگترین دانشگاه ادیان دنیا الآن در قم شکل گرفته است. در هیچ جای دنیا ما دانشگاه ادیانی که تمام ادیان مهم و مذاهب بزرگ در آن تدریس شود نداریم. جدیدترین کتب ادیان و مذهب در قم به زبان اصلی تدریس می‌شود. این اتفاقات قابل توجه و بزرگ است. اتفاقاتی که در حوزه علمیه قم صورت می‌گیرد بسیار مهم است ولی چون مباحث سیاسی اجتماعی بر این قبیل مسائل سایه انداخته، این حجم از فعالیت که سرمایه ملی است مشاهده نمی‌شود. حوزه علمیه قم نماد فرهنگ ایرانی اسلامی است و شناخت آن بسیار مهم است.
معرفی شهدای حوزه علمیه قم
حجت‌الاسلام پورمحمدی در پاسخ به خبرنگار خبرگزاری تسنیم که آیا ستاد یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم برنامه‌ای برای معرفی شهدای حوزه علمیه دارد گفت: ما موضوعات زیادی در دستور کار داریم. فقط در دبیرخانه تهران، 140 موضوع احصاء شده است. به محققین مشغول کار در این حوزه‌ها هستند. این محتوا را به‌زودی منتشر خواهیم کرد. در بین این موضوعات، معرفی شهدای روحانی انقلاب و دفاع مقدس نیز وجود دارد.
رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی در پاسخ به سؤال خبرنگار جام جم، پیرامون کنشگری سیاسی اجتماعی حوزه علمیه گفت: روی این موضوع بسیار کار شده اما هنوز هم کافی نیست. این سؤال شما سؤال مهم و درستی است. مهم‌ترین کار، بازتولید مطالب با بیان نو و ابزار جدید به‌صورت چندرسانه‌ای است. کتاب و مقالات زیاد است اما باید متناسب با نسل جدید بازنویسی و روان‌سازی شود. یکصدمین سال، شکل مرجع دارد و کاری تخصصی است ولی در کنار آن، این مسائل را هم داریم.
وی در پاسخ به سؤال خبرنگار خبرگزاری مهر راجع به انتشار اسناد حوزه علمیه قم یادآور شد: قبلاً تا حدودی فعالیت‌هایی در این زمینه صورت گرفته است. ستاد نیز این موضوع را در دستور کار دارد.
حجت‌الاسلام پورمحمدی در پاسخ به این سؤال که آیا در آن زمان جریانی از زعامت شیعه، مخالف پایه‌گذاری حوزه علمیه قم بود گفت: آنچه که اسناد گواهی می‌دهد، چنین جریانی نبوده است. وقتی حاج شیخ به قم آمد، این شهر به‌سرعت مورد توجه و اقبال جامعه دینی، علمی و سیاسی کشور قرار گرفت. در آن دوره بین علما رقابتی مشاهده نمی‌شود. می‌بینید که وقتی علمای نجف به قم می‌آیند، شیخ مسجد و مدرس را به آن‌ها تحویل می‌دهد که این موضوع نشان از سلامت و تقوای این نحله دارد.
