اولین تظاهرات زنان زنجان علیه رژیم پهلوی

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در جریان تظاهرات مردم زنجان در اعتراض به جنایات رژیم پهلوی در سال 1357 احمد مرتضایی فرزند حاج عزت که در راهپیمایی شب 5 شهریورماه 57 مجروح شده و به تهران اعزام شده بود به شهادت رسید.

دکتر مرتضایی٬ برادر شهید مرتضایی که در مصاحبه با کیهان گفته بود "قتل برادرم قتل عمد بوده و ما سعی می‌کنیم مأموری را که به سوی او شلیک کرده است بشناسیم و علیه او شکایت کنیم."

در چنین شرایطی رژیم پهلوی کوشید ماجرا را فردی تلقی کرده و قضیه را فیصله دهد. به طوری که "سادات باریکانی"دادستان زنجان گفت:"به محض وصول شکایت از طرف خانواده مقتول به تعقیب ماجرا خواهیم پرداخت".

برخلاف تصور و تلاش رژیم در فردی جلوه دادن جرم، طیف انقلابی بلافاصله عکس العمل نشان دادند. آنان در تشییع جنازه با شکوهی که با حضور هزاران نفر برای شهید مرتضایی گرفتند شعارهای تندی علیه رژیم پهلوی دادند.

***مجلس ترحیم شهید مرتضایی***

مجلس ترحیم شهید مرتضایی نیز شکوه خاصی داشت. در این مجلس آقای بیوک خاتمی یکی از روحانیون زنجان سخنرانی کرد. وی در خاطرات خود جریان این سخنرانی را چنین بازگو می کند: "ماه مبارک رمضان بود. من هم مسجدی داشتم و در آن جا منبری داشتیم.یکی از فامیل هایمان به من زنگ زد و گفت:فردا شب مجلس ترحیمی برای مرحوم مرتضایی گذاشته ایم. منبرش را شما عهده دار شوید. من گفتم:آخه من منبر دارم، مسجد دارم٬ نمی توانم که بیایم. گفت:حقیقت این است که ما به چند نفر از منبری ها گفتیم. آنها قبول نکردند و واقعیتش ترسیدند. ایشان هم چنین به من گفتند که با سازمان امنیت که آن وقت رییس آن در زنجان سرهنگ سجده ای بود تماس گرفته اند و از وی ضمنی اجازه سخنرانی مرا به شرطی که "پرت و پلا" صحبت نکنم گرفته اند. قبول کردم و رفتم. محله پر از جمعیت بود. تعدادی هم از تهران آمده بودند.

از آن جایی که جو مجلس سخنرانی آرام نبود من تند صحبت کردم. وسط سخنرانی به من اطلاع دادند که مسجد در محاصره پلیس است و آنان نردبانی فراهم کرده اند تا در پایان سخنرانی من و آقای مشکینی و آقا سیدهاشم موسوی از آن بالا رفته و از پشت بام فرار کنیم. من ناچار در پایان سخنرانی برای این که از حساسیت پلیس بکاهم خطاب به جمعیت گفتم:"شنیدم عده ای بنا دارند در این جا اغتشاش راه بیندازند. آنهایی که اغتشاش می کنند از ما نیستند". با حرف جمعیت را به نوعی آرام کردم و آنان بدون تظاهر مجلس را ترک کردند. پس از پایین آمدن از منبر آقای مشکینی به من فرمودند: خوب صحبت کردی و هم آن چه لازمه صحبت بود گفتی و هم در آخر خیلی ابتکار به خرج دادی."

زنان در زنجان روز پنج شنبه  9 شهریورماه 57  در یک اقدام منحصربه فرد در کشور به صورت مستقل دست به راهپیمایی زدند. روزنامه کیهان گزارش این راهپیمایی را چنین درج کرد: "دختران چادری زنجان در حالی که عکس های احمد را در دست داشتند به تظاهرات آرام پرداختند و به طرفداری از آیت الله العظمی خمینی و به مخالفت با دولت شعار دادند...آنان در بیشتر خیابان های شهر به پیاده روی پرداختند و بدون این که با دخالت مأموران روبه رو شوند به خانه های خود بازگشتند."

کیهان در همین شماره عکسی از این راهپیمایی به چاپ رساند که در آن گروهی از زنان در حالی که تقریبا همگی چادرهای مشکی به سر دارند دیده می شوند. آنان در چند ردیف پشت سر هم صفی نسبتا طولانی تشکیل داده و قسمت اعظم خیابان را اشغال کرده اند.

زیر نویس عکس مذکور چنین است:

تظاهرات آرام زنان در زنجان-عصر روز پنج شنبه گذشته گروهی از زنان زنجان در یک تظاهرات آرام و وسیع شرکت کردند. پیشاپیش آنان عکسی حرکت داده می شد که مربوط به یکی از کشته شدگان حوادث اخیر بود. زن ها پلاکاردهایی در دست داشتند که روی آنها خواسته هایشان نوشته شده بود."

به دنبال این تظاهرات همه روحانیون شهر برای هم دردی با زنان نمازهای جماعت  را تعطیل و از رفتن به مسجد خودداری کردند.  بازاریان و مغازه داران زنجان نیز از صبح روز پنج شنبه در اعتراض به شهادت مرتضایی مغازه های خود را بسته و شهر را به حالت غیرعادی درآورده بودند.

به گزارش روزنامه اطلاعات روز شنبه 2 بهمن ماه 57 نیز مغازه های زنجان همچنان تعطیل بود. در این روز گروهی درحدود چهار هزار نفر در حالی که پلاکاردهایی در دست داشتند در خیابان‌های زنجان به تظاهرات آرام و سیع پرداختند. تظاهرکنندگان که گروه کثیری از آنها را زنان و دختران با چادرهای مشکی تشکیل می داد ضمن دادن شعار و فرستادن صلوات از خیابان های پهلوی بلوار شاهنشاهی، مولوی، میدان ارک، خیابان فرمانداری، میدان ششم بهمن و خیابان لشگری عبور کردند. به استناد همین خبر عده ای که در تظاهرات شرکت نداشتند در کنار خیابان ها ایستاده بودند و به روی تظاهرکنندگان گلاب می ریختند.

***منبع: کتاب "انقلاب اسلامی در زنجان"، مرکز اسناد انقلاب اسلامی