مشروح کامل نشست نقد و بررسی کتاب «سرزمین بی‌فصل»

خبرگزاری ایبنا نوشت: نهمین نشست تکیه کتاب با محوریت معرفی و بررسی کتاب «سرزمین بی فصل» به قلم سمیه عظیمی در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد. این کتاب شامل روایت‌های عاشقانه زندگی پروین مرادی از زندگی مشترک با شهید سید حمید تقوی‌فر (فرمانده اطلاعات نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) است.
 
کتاب «سرزمین بی فصل» شامل روایت‌گری پروین مرادی همسرش، شهید تقوی‌فر فرمانده اطلاعات نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است که نقش ویژه‌ای در مقابله با گروه تروریستی داعش داشت. وی در سال 1393 طی درگیری با این گروه تروریستی به دیدار حق شتافت. 
در نشست یاد شده علاوه بر پروین مرادی، همسر شهید و سمیه عظیمی، نویسنده کتاب، علی شاکری استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز حضور داشت و به ایراد سخن پرداخت.

اهمیت زمان در روایت‌ها
در ابتدای این جلسه، شاکری ضمن عرض ارادت به مقام شهید تقوی ‌فر و گرامیداشت روزهای اربعین و راهپیمایی آن به طرح این موضوع پرداخت که در مواجهه با –آثار- شهدا اعم از روایت و خاطرات یک نکته مغفول زمان است و گفت:‌در ادعیه و قران موضوع زمان بااهمیت قلمداد شده است.
وی افزود: باید به توراث گونه و پیشینه زمان و زمین گونه آثار توجه کنیم؛ ادبیات ما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با یک شکاف و فاصله نسبت به دوره قبل آغاز شد.

 
این منتقد آثار حوزه فرهنگ مقاومت تاکید کرد: چیزی که ادبیات ما را پیش برده است، دوران انقلاب و پس از پیروزی انقلاب اسلامی است.
 
انقلاب اسلامی انسان را احیا کرد...
شاکری با بیان اینکه ادبیات یک روایت از زندگی است، اظهار داشت: انقلاب اسلامی نه تنها انسان را احیا کرد، بلکه ادبیات را هم احیا کرده است. ادبیات ما وامدار شخصیت‌هایی است که –در انقلاب- نقش آفرین بوده‌اند.

 
وی در ادامه با طرح سوالاتی با این مضمون که ادبیات مستند نگر چه جایگاهی در روایت دارد و این حوزه چه شان و جایگاهی دارد و پرداختن به آن چه ضرورتی دارد افزود: کتاب «سرزمین بی فصل» مصداقی از ده‌ها و صدها کتابی است که شمارگان بالایی پیدا کرده‌اند.
 
در بخش دیگری شاکری درباره 2 تئوری صحبت کرد که سیر رشد ادبیات را می‌رساند و افزود: در هرم ادبیات در دنیا نوع و قالبی که در راس قرار گرفته گونه رمان است. هیچ گونه‌ای عظیم‌تر از رمان نیست. در مادون طبقات این هرم هم نیز مستند‌نگاری و خاطره‌نویسی قرار دارد.

 
این نویسنده و منتقد تاکید کرد: برای مسیر ادبیات انقلاب نسخه‌های متعددی وجود داشته است. یک راه این بوده که از مسیر قله‌های جهانی برویم، به عنوان مثال نگاه کنیم رمان در دنیا چه‌طور پیشرفت کرده و ما هم آن را ادامه دهیم. در اینباره می‌توان صحبت کرد اما نتیجه این نسخه نشان داده که چندان رضایت‌بخش نیست.
 
شاکری سپس گفت: از نظر پژوهشگران فاصله معنادار با چیزی داریم که امروز در جهان می‌گذرد.
 
شکاف در ادبیات پس از انقلاب
وی ادامه داد: نسخه دوم و بدل این است که –ببینیم- ادبیات جهان در یک سیرورت از قوالب ساده به سمت قوالب گسترده‌تر حرکت می‌کند. [اشاره به طی کردن در همین مسیر.]
 
این استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در بخش دیگری گفت: البته در ادبیات ما شکافی ایجاد شده است. اما این نسخه دوم در تجربه نشان داده که مویدات بیشتری دارد. این را می‌توان از بین شمارگان، تیراژ و اقبال مخاطبان متوجه شد.

 
شاکری تاکید کرد: این سیرورت [نسخه دوم] با مدیریت انجام نشده است، و تفکری با مدیریت درباره آن فکر نمی‌کند، بلکه با آزمون و خطا انجام شده است.
 
وی در بخش دیگری نگارش کتاب «سرزمین بی فصل» و روایت از شهید سید حمید تقوی‌فر را طوری دانست که مخاطبی که هیچ آشنایی با این شخصیت ندارد بعد از مطالعه نسبت به وی آشنایی پیدا کند.
 
تولد کتاب از دل یک گزارش روزنامه‌ای
عظیمی، نویسنده کتاب «سرزمین بی فصل» در ادامه این نشست درباره آشنایی خود با شهید تقوی‌فر و همسر وی صحبت کرد و گفت: آشنایی من با این شهید به زمانی برمی‌گردد که او شهید شد. متوجه شدیم که ایشان خصوصیاتی خاصی دارد. به عنوان مثال 30 سال روزه‌داری که داشتند.

وی با بیان اینکه روزنامه نگار است، افزود: ‌سال 95 قرار بود یک ستون در روزنامه جام جم برای مدافعان حرم در بیاوریم. بین سال 93 تا 95 درگیر چنین کارهایی بودم. سال 95 گفت‌وگویی با خانم مرادی داشتم که یک گزارش ساده بود اما بازخورد خوبی از آن کار گرفتم. بعد از خانم مرادی اجازه چاپ کتابی را گرفتم که نمی‌دانم آن کتاب در چه مرحله‌ای قرار دارد.

 
عظیمی ادامه داد: سال 95 تا 97 با خانم مرادی ارتباط گرفتم و از آذر 97 گفت‌وگو –برای کتاب «سرزمین بی فصل»- آغاز شد. در اولین جلسه 5 ساعت صحبت کردیم که بعد از آن خانم مرادی منقلب شدند و گفتند برای ادامه مصاحبه‌ها نمی‌آیند. این احساس ناخوشایندی برایم بود، برای ادامه کار توکل کردم و بعد از دو هفته تماس گرفتند که کار را ادامه دهیم.
 
همراهی نویسنده و راوی در تولید کتاب
نویسنده کتاب «سرزمین بی فصل» همراهی همسر شهید تقوی‌ فر و راوی کتاب را برای تکمیل این اثر 1000 درصدی عنوان و خاطر نشان کرد: من از سال 97 مصاحبه‌ها را گرفتم و بعد انقدر خاطرات و پرینت‌ها [اشاره به پرینت پست‌های اینستاگرامی همسهر شهید] را مطالعه کرده بودم که انگار اینها خاطرات من شده بود. بعد همه اینها را کنار گذاشتم و خودم را جای خانم مرادی گذاشتم.

 
وی ادامه داد: البته من –به‌طور واقعی- نمی‌توانم جای خانم مرادی باشم. اینکه سکوت کنم، صبر داشته باشم و مقاومت کنم. موضوعی که امروز زنان جامعه هم به آن احتیاج دارند. می‌خواستم به زنان این موارد را بگویم و در کنار آن روایت‌هایی زنانه داشته باشم.
 
خط قرمز شرعیات بود!
در بخش دیگری از این نشست، مرادی، همسر شهید تقوی‌ فر و راوی کتاب «سرزمین بی فصل» صحبت کرد و با بیان اینکه با انتشار آثار مرتبط با زندگی شهدا موافق است، گفت: زندگی که با حمید داشتم زندگی خاصی بود. مثل بقیه شهدا که زندگی خاصی دارند. حاج حمید فرد خاصی بود؛‌ قبلا به واسطه سمت‌های فرهنگی که داشتم و قبل شهادت حمید زندگی شهدا را مطالعه کرده بودم و با آن زندگی‌ها آشنا بودم.

وی ادامه داد: او وقتی 20 سالش بود خواست تا کار فرهنگی را در یک روستا بکنیم. او روشنفکر بود در عین حال خطوط قرمزش شرعیات بود. به قول دوستانش اعجوبه‌ بود.
 
مرادی با بیان اینکه هنگام روایت کتاب از نظر روحی و روانی نتوانسته به راحتی صحبت کند و محزون بوده افزود: غم از دست دادنش را داشتم و نبود حضور فیزیکی او من را اذیت می‌کرد. سه سال از نظر روحی حال خوبی نداشتم.

 
راوی کتاب «سرزمین بی فصل» با بیان خاطره‌ای از شهید تقوی‌ فر که همسرش را برای بیان خاطراتش به منظور چاپ شدن مجاب کرده تا این آثار برای نسل‌های بعدی باقی بماند افزود: اثرات همان صحبت‌ها موجب شد تا بعد از یک دوره بتوانم درباره کتاب حمید [سرزمین بی فصل] مصاحبه کنم.
 
امکان الگوسازی از شهید با تولیدات بیشتر
وی در انتهای این بخش توضیحاتی از حضور شهید در دوران دفاع مقدس و نبرد با داعش داد و به تاکید این موضوع پرداخت که نگارش یک کتاب درباره این شهید کافی نیست و اظهار داشت: حاج حمید به نکات ریز توجه می‌کرد. برای اینکه به عنوان الگو بخواهیم به او نگاه کنیم کتاب‌های زیادی را می‌توان نوشت.
 
در بخش دوم گفت‌وگوی این نشست شاکری گفت: برای نگارش کتاب «سرزمین‌های بی فصل» زحمات زیادی کشیده شده است. عظیمی یک نسبتی از روایت خانم مرادی با شهید برقرار کرده است. بعد برای خود یک شان دیگری در نظر گرفته است، اینکه همان قدر که مرادی روایت کرده، تعریف کند اثرش به هدف عالی نمی‌رسد. [اشاره به قلم و نویسندگی اثر.]
 

در بخش دیگری وی با بیان اینکه احیای امر خاطره و اکرام آن به معنی دیده شدن زحمات است. خاطراه ثبت وقایع است، گفت: راوی اول خود را می‌شناساند بعد موضوع را می‌شناساند. از خاطره باید عبور کرد برای عبور از آن هم الی ما شاالله می‌توان مرحله تعریف کرد.

هدف از نمایش عشق در آثار چیست؟
وی با قرائت زیر عنوان کتاب «سرزمین بی فصل» مبنی بر روایت عاشقانه پروین مرادی از 35 سال زندگی با شهید تقوی فر، درباره روایت‌های عاشقانه و معنی عشق توضیحاتی داد و گفت: روایت عاشقانه یعنی روایت عاشق از معشوق، درباره این کتاب باید پرسید که آیا این روایت عاشقانه خانم عظیمی از هم‌ذات پنداری با خانم مرادی در زندگی با شهید تقوی فر است یا اینکه روایتی عاشقانه از خانم مرادی است.
 
وی با بیان اینکه هدف نمایش از عشق، القاء عشق است تاکید کرد: هدف والاتر کتاب این است که به چه سببی مرادی عاشق شده است. ویژگی‌های ظاهری حمید مسبب عشق نیست، اینکه به عشق برسیم و مخاطب را عاشق سید حمید کنیم. این موضوع ما را هم‌تراز خانم مرادی می‌کند.
 
شاکری در بخش دیگری از اهمیت شیوه‌های روایی و ترتیب روایی صحبت کرد و افزود: اغلب آثار به شیوه زندگی نامه‌ای گفته می‌شوند. مانند پایی که جا ماند و من زنده‌ام. در این کتاب این شیوه‌های روایی رعایت نشده است. ترتیب زمانی هم رعایت نشده است، در داستان شکست مقطع زمانی رخ می‌دهد. عظیمی می‌خواسته با خانم مرادی مواجه باشیم برای همین شکست‌ها رخ داده است.
 
وی شکست‌های زمانی را برای پیرنگ داستان ضروری دانست و گفت: دلیل شکست زمانی هدف عالی است که نمایش آن هدف محسوب می‌شود.

تلاش برای بیان ناگفته‌های جنگ در داستان‌ها
این استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه کتاب‌هایی که می‌خوانیم در فرایند شکل می‌گیرند، گفت: در دوران جنگ نوشته‌های حماسی زیاد بود که بعدها انتقاد زیاد شد چرا چنین متونی می‌نویسید. بعد از جنگ که قطعنامه پذیرفته شد گفتند اکنون زمان بیان ناگفته‌هاست. این تلقی گفتن یا نگفتن موضوعات دامن خاطره و داستان را گرفت و داستان زودتر درگیر این موضوع شد.
 
عظیمی در ادامه این بخش گفت: خانم مرادی بیان شیرینی دارد، مخاطب تا با او ننشته نباشد متوجه این نمی‌شود.
 
وی با بیان اینکه دقت کردم چیزی خارج از موضوع در کتاب نباشد، افزود: اینکه مقاطع زمانی در کتاب شکسته شد برای خستگی خودم از مطالعه آثار زندگی‌نامه بود. موقع نوشتن این کتاب احساس کردم باید داستان‌پردازی کنم.
نویسنده: می‌خواستم پروین مرادی را بشناسند...

نویسنده «سرزمین بی فصل» ادامه داد: چیزی که در کتاب آمده قسمت مهمی از زندگی تقوی‌‌فر است. می‌خواستم افراد پروین مرادی را بشناسند. شکل روایت را تغییر دادم که همه مردم همراه ما باشند.
 
راوی کتاب «سرزمین بی فصل» در بخش پایانی این مراسم ضمن اشاره به ویژگی‌های شجاعت و دلاوری شهید تقوی‌فر و اینکه در عراق (محل شهادت وی) هم این موضوع مشهور بود ادامه داد: وقتی درجایی احساس خطر می‌کردم مانند حضور در مناطق کردنشین که بعضی‌شان حامی بعثی‌ها بودند، او می‌گفت چیزی نیست و با این صحبتش من احساس آرامش می‌کردم اما بعدها از زبان دیگران می‌شنیدم که چه خطراتی وجود داشتند.
 
وی ضمن تاکید بر ادای احترام عراقی‌ها به شهید تقوی‌فر گفت: در محل شهادت او زمینی وجود داشت که صاحب آن زمین آن را برای قرار گرفتن تندیس اهدا کرد. بعدها امام جمعه شهر سامرا گفت آن تندیس را شبیه خورشید ساخته‌اند چون می‌خواهند کماکان از آن انرژی بگیرند.
 
گفتنی است سلسله نشست‌های «تکیه کتاب» با محوریت نهضت حسینی از ابتدای ماه محرم تا اربعین حسینی در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار می‌شوند و تاکنون 9 جلسه آن برگزار شده است.

علاقمندان می توانند کتاب «سرزمین بی فصل (روایت عاشقانه پروین مرادی از سی و پنج سال زندگی با سید حمید تقوی فر) را از اینجا تهیه کنند.

عکاس: محمد نوری