پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی از پیشگامان مبارزه در نهضت امام خمینی بود. معظم‌له در سال 1340 ش، پس از درگذشت آیت‌الله العظمی بروجردی، به تهران آمد و علاوه بر تدریس علوم دینی در مدرسه‌ی مروی، به پیشنهاد آیت‌الله سرخه‌ای به امامت جماعت مسجد جلیلی نیز پرداخت. مسجد جلیلی پس از قیام 15 خرداد 1342 به یكی از كانون‌های سیاسی برای فعالیت‌های ضدرژیم پهلوی تبدیل شد كه یكی از فعالان آن آیت‌الله مهدوی‌كنی بود و این فعالیت‌ها او را چهار بار راهی زندان نمود و ممنوع‌المنبر كرد. آخرین بار در سال 1354 ش بازداشت گردید و به سه سال تبعید در بوكان محكوم شد. اما پس از گذشت دو ماه دوباره او را به تهران برگردانده و به كمیته‌ی مشترك ضدخرابكاری منتقل نمودند كه با شكنجه‌های سخت و فراوانی همراه بوده است. در اسناد برجای مانده از ساواك از او به عنوان روحانی افراطی مخالف دولت و از طرفداران جدی امام خمینی(ره) نام برده شده است.[1] بعد از دو ماه شكنجه در كمیته‌ی ضدخرابكاری، به زندان اوین منتقل گردید. او كه به چهار سال زندان محكوم شده بود، بعد از گذشت دو سال، با عفو از زندان آزاد شد[2] و همچنان به فعالیت ادامه داد. در آستانه پیروزی انقلاب، جزو اولین اعضای شورای انقلاب انتخاب شد.[3] وی در كمیته‌ی استقبال از امام خمینی (ره) نیز فعالیت كرد.[4]
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تشكیل دولت موقت، به همراه آیت الله محمدجواد باهنر به عنوان ناظر در جلسات دولت موقت شركت می‌كردند، اما هر دو حق رأی نداشتند.[5] مهدوی‌كنی به دنبال تشكیل كمیته‌ی موقت انقلاب اسلامی، طی حكمی از سوی امام خمینی (ره) به ریاست آن سازمان منصوب شد.[6]
در اسفند 1358 از سوی امام خمینی (ره) به عنوان یكی از اعضای شورای نگهبان قانون اساسی انتخاب شد.[7] اما پس از انتخاب آیت الله هاشمی رفسنجانی به نمایندگی مجلس شورای اسلامی، به جای وی ابتدا سرپرست و سپس وزیر كشور شد و از عضویت شورای نگهبان استعفا كرد.[8] او در دولت‌های شهید رجایی و شهید باهنر نیز سمت وزیر كشور را حفظ كرد.[9]
هم‌زمان با دولت شهید رجایی، در جریان اختلافات دولت، مجلس و قوه‌ی قضاییه با رئیس‌جمهور (ابوالحسن بنی‌صدر)، بر اساس ماده‌ی 6 بیانیه‌ی ده ماده‌ای مورخ 25 اسفند 1359 امام خمینی (ره) خطاب به مردم و مسئولان كشور، هیئت سه نفره‌ی حل اختلاف تشكیل شد كه مهدوی‌كنی نماینده‌ی امام خمینی (ره) در هیئت مزبور بود.[10]
وی پس از شهادت رجایی و باهنر در واقعه‌ی انفجار دفتر نخست‌وزیری در هشتم شهریور 1360 از سوی شورای موقت ریاست جمهوری در 10 شهریور 1360 به عنوان نخست‌وزیر به مجلس شورای اسلامی، معرفی و در جلسه‌ی علنی 11 شهریور 1360 موفق به كسب رأی اعتماد نمایندگان مجلس شد و مأمور تشكیل كابینه گردید.[11] اما پس از انتخاب آیت‌الله علی خامنه‌ای به عنوان ریاست جمهوری در روز بیست و هفتم مهر 1360 ش، استعفای خود را از مقام نخست‌وزیری تقدیم رئیس جمهور كرد.
مهدوی كنی در دهم آبان 1360ش به عنوان دبیر كل «جامعه‌ی روحانیت مبارز تهران» انتخاب شد. او در سال 1360ش به اندیشه‌ی تربیت متخصصین علوم روز و آشنا به معارف اسلامی برای تصدی امور اجرایی، همراه چند تن از شخصیت‌های سیاسی و علمی، اقدام به تأسیس «دانشگاه امام صادق علیهالسلام» كرد كه اداره‌ی این دانشگاه و تصدی امور اجرایی آن از طرف هیئت مؤسسین به شخص وی واگذار شد.
مهدوی كنی در دوازدهم بهمن همان سال علاوه بر حفظ مناصب مذكور از سوی حضرت امام بهعنوان عضویت ستاد انقلاب فرهنگی جهت بررسی بازگشایی دانشگاه‌ها درآمد[12] و در تاریخ 21 اسفند 1360 ش طی حكم دیگری از حضرت امام بهعنوان یكی از فقهای شورای نگهبان قانون اساسی تعیین گردید.[13] یك سال بعد طی حكمی از سوی امام خمینی در روزهای 20 و 21 اردیبهشت 1361 ش به ترتیب به عنوان «ناظر بر استفاده‌ی سازمان بهزیستی از سهم امام برای مشكلات مجروحین و معلولین» و «عضو شورای بهزیستی كشور» برگزیده شد.[14] در 26 شهریور 1363 ش از سوی امام تولیت و تصدی امور مدرسه‌ی مروی با تمام متعلقات آن به وی واگذار شد.[15]
آیت الله مهدوی‌كنی در كنار مناصب اجرایی فوق، ضمن اختصاص قسمت عمده‌ی وقت خود به دانشگاه امام صادق (ع)، تدریس برخی از دروس معارف اسلامی از جمله: «آیات الاحكام الاقتصادی» را در دانشكده‌ی اقتصاد این دانشگاه و اخلاق اسلامی را برای تمام دانشجویان دانشگاه مذكور به عهده گرفت. وی در چهاردهم اردیبهشت 1368 ش از سوی امام به عضویت شورای بازنگری قانون اساسی منصوب شد.[16]
در تاریخ 17 اسفند ماه سال 1389 در انتخابات هیات رئیسه مجلس خبرگان رهبری شرکت کرده و به عنوان رئیس مجلس خبرگان رهبری برگزیده شد. سرانجام معظم‌له پس از عمری مجاهدت و مبارزه در تاریخ 29 مهر ماه سال 1393 در سن 83 سالگی دعوت حق را لبیک گفت.
پی‌نوشت‌ها:
1- پروین قدسی‌زاد، تاریخ شفاهی مسجد جلیلی، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامی، 1383، ص 120
2- آرشیو مركز اسناد انقلاب اسلامی، پرونده‌ی آیت‌الله محمدرضا مهدوی‌كنی، شماره‌ی بازیابی 2596، صص 14- 8؛ همان، شماره‌ی بازیابی 2757، ص 1
3- مسعود رضوی، هاشمی و انقلاب، تهران، همشهری، 1376، ص 511
4- آرشیو مركز اسناد انقلاب اسلامی، پرونده‌ی آیت‌الله محمدرضا مهدوی‌كنی، شماره‌ی بازیابی 2757، ص 14
5- همان، شماره‌ی بازیابی 2758، ص 7
6- بیوگرافی آیت‌الله مهدوی‌كنی، روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، ش 650 (11 شهریور 1360)، ص 11
7- حسین جناتی، شورای نگهبان سند مشروعیت قوانین نظام، تهران، نمونه، 1370، ص 26
8- همان، ص 27؛ آرشیو مركز اسناد انقلاب اسلامی، پرونده‌ی آیت‌الله محمدرضا مهدوی‌كنی، شماره‌ی بازیابی 2938، صص 1- 2
9- دولت‌های ایران از میرزانصرالله‌خان مشیرالدوله تا میرحسین موسوی، صص 462 و 467
10- صحیفه‌ی امام، ج 14، صص 248- 249 و 201- 202
11-عبور از بحران، كارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی، صص 263 ـ 267
12- صحیفه نور جلد 16، ص 16.
13- صحیفه امام خمینی، جلد 16، ص 101.
14- جلد ۱۴ صحیفه امام خمینی (ره)، ص 333- 334.
15- صحیفه امام، جلد 19، ص 71.
16- صحیفه امام، ج 21، ص: 363.
