مرکز اسناد انقلاب اسلامی

طرح بحث ولایت فقیه در نجف، در سال 1348 شمسی را باید به‌عنوان یک نقطه عطف بسیار برجسته در تاریخ اندیشه سیاسی معاصر و تاریخ مبارزات اسلامی معرفی کرد؛ زیرا تا قبل از آن، همه گفته‌ها، نوشته‌ها و فعالیت‌ها مبهم و ناروشن بود و اگرچه به حکومت موجود، اعتراض‌هایی در قالب‌ها و اشکال مختلف صورت می‌گرفت، اما کمتر به اوضاع و شرایط بعد از سقوط رژیم و برنامه‌های آینده اندیشیده می‌شد. این بحث، به همه مخالفت‌ها علیه رژیم در انواع گوناگون آن، جهت داد و مسیر آینده را شفاف و روشن کرد.

عده‌اى هم به فكر انتشار مطالبى درباره‌ى حكومت اسلامى افتادند؛ آقاى ربانى املشى فعاليت‌هاى خودش را كنار گذاشت و تمام شب و روز روى موضوع حكومت اسلامى كار كرد. ايشان چندين سال در اين باره كار كرد و زحمت كشيد و مطالب زيادى در اين زمينه تنظيم كرد.

كتاب ولایت فقیه نزد بسیاری از محققان، مشهورترین نوشتار سیاسی امام در باب ولایت‌فقیه و حكومت اسلامی است و درعین‌حال، بسیاری به اشتباه، آغاز طرح حكومت اسلامی و نظریه ولایت فقیه ایشان را به این كتاب نسبت می‌دهند. اما آنچه مسلم است این است که كشف‌اسرار اولین اثر مكتوبی است كه امام خمینی در آن، ولایت مطلقه فقیه را بررسی كرده‌اند. همچنین بخش «الاجتهاد و التقلید» كتاب الرسائل، یكی از آثار ناشناخته‌ امام در زمینه‌ معرفی افكار سیاسی ایشان است که به شكل بارز و بسیار صریح، حاوی نظریه‌ ولایت مطلقه‌ فقیه است. علاوه بر این می‌توان گفت كه بحث ولایت مطلقه فقیه و مسائل آن به نحو جامع‌تری در كتاب البیع بررسی شده است و حتی صراحتاً لفظ «ولایت فقیه» درباره‌ اختیارات فقها به‌كار رفته است.

یک روز به مدرسه علوی جهت سخنرانی رفتم. عنوان سخنرانی هم توضیح نظریه حضرت آیت‌الله‌ العظمی خویی در رابطه با جهاد بود. انجمنی‌ها اکثرا مقلد آقای خویی بودند و مخاطبین‌شان را هم به تقلید از ایشان دعوت می‌کردند. من در آن سخنرانی عین نظریه مرحوم خویی را بیان کردم بعد از سخنرانی 50 نفر از دانش‌آموزان مدرسه علوی اعلام آمادگی جهت حضور در جبهه کردند. مسئولین مدرسه گفتند که فلانی آمد مدرسه ما را خراب کرد. در مدرسه علوی قبل از این هر کسی به جبهه می‌رفت از مدرسه اخراجش می‌کردند.

امام خمینی در کتاب "کشف‌الاسرار" که در سال 1323 آن را به رشته تحریر درآوردند٬ طرح سرنگونی سلطنت پهلوی را مطرح می‌کنند و به روشنی در این کتاب می‌نویسند:«ما و همه دانشمندان جهان می‌گوییم که باید حکومت‌های ظالمانه دیکتاتوری از جهان برداشته شود و به جای آن حکومت عادلانه خردمندانه نهاده شود» و سپس برای اولین بار، نظرات خود درباره حکومت اسلامی و نظارت فقها بر امور سیاسی را اعلام کرده و در ادامه کتاب می‌نویسند:کسی جز خدا حق حکومت بر کسی ندارد و حق قانون‌گذاری نیز ندارد و خدا به حکم عقل باید خود برای مردم، حکومت تشکیل دهد و قانون وضع کند. اما قانون همان قوانین اسلام است که وضع کرده... و اما حکومت در زمان پیغمبر(ص) و امام(ع) با خود آنها است که خدا با نص قرآن اطاعت آنها را بر همه بشر واجب کرده و ما اکنون کار به زمان آنها نداریم و آنچه مورد بحث ما است این زمان است... ما می‌گوییم حکومت و ولایت با فقها است...