مرکز اسناد انقلاب اسلامی

در پاورقی این قسمت از خاطرات علم درباره رخدادهای دانشگاه در آذر 49 آمده است: دو شعار بیش از همه رایج بود، یکی «مرگ بر این نظام آموزشی»؛ و دیگری که سخت بوی سیاسی داشت بخشی از شعری بود از امیرهوشنگ شفا: «من اگر بنشینم تو اگر بنشینی، چه کسی برخیزد؟ من اگر برخیزم، تو اگر برخیزی، همه برمی‌خیزند».

دانشجویان به عنوان قشری آگاه و پیشرو، به دلیل ماهیت نخبگی و مطالبه‌گری، صرف نظر از جهت‌گیری­‌ها و انگیزه‌­های آنها، همواره در جنبش‌­ها و حركت­‌ها اجتماعی در مقاطع حساس تاریخی، پیشگام بوده‌­اند. در سال­‌های جنبش نهضت ملی نفت، دانشجویان به عنوان قشر مطالبه‌گر، از زیاده‌خواهی­‌های دولت استكباری آمریكا و وادادگی رژیم پهلوی به ستوه آمده و در صحنه حضور پیدا كردند و صحنه‌ای آفریدند که امروز به عنوان «حماسه روز 16 آذر » از آن یاد می‌شود. آنچه كه اكنون جریان دانشجویی باید از این واقعه برداشت نماید قرائتی است منطبق با واقعیت تاریخی آن. واقعیتی كه در آن جنبش دانشجویی در راستای اهداف ملت در مقابل دولت استكباری آمریكا ایستاد و در این راه خون هم داد.

حمله رژیم پهلوی به دانشگاه‌ها و کشتار دانشجویان یکی از نقاط سیاه پرونده این رژیم است، به طوری که در 16 آذر 1332 جواب اعتراض دانشجویان را با گلوله می‌دهد. همچنین در بهمن 1340 در جواب مطالبه دانشجویان کماندوهای خود را به دانشگاه روانه می‌کند. در اردیبهشت 57 نیروی شهربانی برای سرکوب دانشجویان به کمک گارد دانشگاه آمد و دانشجویان دانشگاه آذرآبادگان را به گلوله بست. رژیم در ادامه جنایات خود، در 13 آبان 57 در حوالی دانشگاه تهران خشن‌ترین حادثه پس از 17 شهریور را رقم زد که در پی آن تعدادی شهید و زخمی شدند.

در سندی به جا مانده از لشگر دو زرهی در تاریخ 25 آذر 1332 با قید " خیلی فوری " آمده است:در اثر جدیت و فعالیتی که از افسران و درجه‌داران و سربازان دسته جانباز در مأموریت دانشگاه تهران در روز شنبه شانزده ماه جاری مشاهده گردید. گروهبانان مربوطه کلیه به دریافت پاداش نقدی مفتخر و ضمناً از تاریخ 16 / 9 / 1332 سه نفر از درجه‌داران مزبور به درجه گروهبان دومی و چهار نفر از سربازان نیز به درجه سرجوخگی مفتخر می‌شوند. فرماندهان مراتب را به کلیه افسران و درجه‌داران و سربازان ابواب جمعی گوشزد و تذکر دهند، همواره خدمات و جدیت و فعالیت افسران و درجه‌دارن و سربازان منظور نظر بوده و به موقع تشویق خواهند شد.

مصطفی بزرگ‌نیا به ضرب سه گلوله از پای در آمد. شریعت رضوی که ابتدا هدف سرنیزه قرار گرفته به سختی مجروح شده بود، دوباره هدف گلوله قرار گرفت. ناصر قندچی حتی یک قدم هم به عقب برنداشته و در جای اولیه خود ایستاده بود یکی از جانبازان "دسته جانباز" با رگبار مسلسل سینه او را شکافت و او را شهید کرد.

اگرچه بعد از 16 آذر 32 نیروهای ملی تلاش کردند تا جنبش دانشجویی را در دوران جریان خود تعریف کنند اما با آغاز نهضت امام خمینی در دهه 40، جنبش دانشجویی نیز همانند دیگر گروه‌ها، به نهضت اسلامی پیوست و پیوند آن با نهضت امام خمینی در دهه 50 نیز قوت گرفت. ارتباط دانشجویان و روحانیت در دهه 50،‌ باعث شد روحانیت نبض جنبش دانشجویی را در دست بگیرد. ازین‌رو هر چه به سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی نزدیک‌تر می‌شویم نقش روحانیت در جنبش دانشجویی پررنگ‌تر می‌شود. به طوری که در 16 آذر 1353 "مرگ بر شاه" و "درود بر خمینی" شعار اصلی دانشجویان بود. یک سال بعد و در در 16 آذر 1354، اعتراضات دانشجویی تحت تاثیر تحریم حزب رستاخیز توسط حضرت امام برگزار شد. در طول نهضت امام خمینی، فعالیت روحانیونی چون شهید مطهری، شهید بهشتی، شهید باهنر، شهید مفتح،‌ آیت‌الله طالقانی و... در ساماندهی جنبش دانشجویی بسیار موثر بود به گونه‌ای که روحانیون با مدیریت اعتراضات سیاسی و ایجاد بینش مبارزاتی در بین دانشجویان نقش مهمی در هدایت دانشگاه در فرایند انقلاب اسلامی داشتند.