جهان های مستقل
۶

جهان های مستقل

طی ۲۵ سال از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ تا بهمن ۱۳۵۷، امریکایی‌ها مهم‌ترین حامیان محمدرضا پهلوی بودند. با وقوع انقلاب اسلامی، امریکا یکی از مهم‌ترین شرکای راهبردی خویش در خاورمیانه را از دست داد. در حالی‌که برخی از تحلیل‌گران بر نقش کنفرانس گوادلوپ و نظرات کارتر در خروج شاه از کشور به‌عنوان آغازی بر فروپاشی کامل سلطنت پهلوی تأکید می‌کنند، اسنادی که به‌تازگی بر پایه‌ی اسناد شخصی جیمی کارتر، رئیس جمهور وقت ایالات متحده، در کتاب جهان‌های مستقل: تاریخ روابط سیاسی ایران و امریکا منتشر شده، نشان می‌دهد که امریکایی‌ها تا لحظه‌ی آخر از هیچ تلاشی برای حمایت از محمدرضا پهلوی فروگذار نکردند.در این پرونده، در پاسخ به این پرسش که امریکایی‌ها چه سیاست‌هایی را در حمایت از سلطنت پهلوی اتخاذ کردند، مروری خواهیم داشت بر برخی از اسناد مهم این کتاب.

نجات گروگان‌های امریکایی؛ از امیدواری‌
انتشار برای نخستین‌بار؛ براساس اسناد محرمانه آرشیو امنیت ملی امریکا

نجات گروگان‌های امریکایی؛ از امیدواری‌ "اتاق سیاه" تا ناامیدی "کاخ سفید"

بسیاری از صاحبنظران و تحلیلگران تسخیر سفارت امریکا در تهران را دوران تحقیر ملی امریکایی‌ها می‌دانند. ماه‌ها تلاش دولتمردان امریکا برای نجات گروگان‌ها به جایی نرسید و گذر زمان نیازها به یک عملیات نظامی را بیشتر می‌کرد. عملیات انتقامی امریکایی‌ها با عنوان پنجه عقاب یا طوفان صحرا در اردیبهشت 1359 آخرین تلاش ناکام آمریکایی‌ها برای آزادسازی گروگان‌ها بود. بسیاری این عملیات را که با هدف یک حمله تنبیهی علیه ایران ترتیب داده شده بود، یک شکست کامل امریکایی می‌دانند. 18 ماه طول کشید تا امیدواری‌ «اتاق سیاه» با ناامیدی «کاخ سفید» به پایان رسید.
انتشار برای نخستین‌بار | انقلاب ایران به روایت اسناد محرمانه امریکا 5

"گزارش اتاق سیاه"؛ حمایت از آیت‌الله خمینی حمایت از وطن و ملی‌گرایی‌ست + اسناد

برژینسکی مشاور ارشد کارتر طرح یک اقدام نظامی در جهت انتقام از تسخیر سفارت را آماده کرد و در قالب گزارش «اتاق سیاه» به ارائه داد. دستخط کارتر بر حاشیه این پیشنهاد نشان از اهمیت آن دارد. این گزارش حاوی تصویری بسیار رعب‌آور از فضای داخلی ایران است و به احتمالاتی همچون جنگ داخلی، تجزیه و دخالت نظامی اتحاد جماهیر شوروی می‌پردازد، در پایان پیشنهاداتی برای کارتر در جهت تأمین منافع آمریکا و حفاظت از آمریکایی‌های ساکن در ایران ارائه کرده است. این پیشنهادها از همکاری و تحریک برخی قبایل و طوائف ایرانی تا تحریک گروهی از ایرانیان ساکن در آمریکا برای تشکیل دولت جایگزین و حتی دخالت مستقیم نظامی آمریکا در ایران را شامل می‌شود.
کاردار سفارت آمریکا در ایران: بهترین قربانی برای وضع موجود هستیم
انتشار برای نخستین‌بار | انقلاب ایران به روایت اسناد محرمانه امریکا 4

کاردار سفارت آمریکا در ایران: بهترین قربانی برای وضع موجود هستیم

همزمان با سقوط رژیم پهلوی، دولت کارتر روند اتفاقات در ایران را با بُهت و حیرت دنبال می‌کرد و بی‌صبرانه به دنبال فرصتی برای گشودن ارتباط با انقلابیون و تثبیت جایگاه سابق خود در ایران بود. از سوی دیگر محمدرضاشاه که از ایران گریخته بود و دائماً تلاش می‌کرد به بهانه پیگیری روند درمان بیماری سرطانش به آمریکا برود، تبدیل به بزرگترین مشکل دولت کارتر شده بود. چرا که او از یک طرف هدف انتقاد دوستان محمدرضاپهلوی در واشنگتن بود و از سوی دیگر می‌ترسید با پناه دادن به شاه مخلوع، موجبات خشم بیشتر انقلابیون در ایران را برافروزد.
گزارش محرمانه سفیر امریکا به واشنگتن
انتشار برای نخستین‌بار | انقلاب ایران به روایت اسناد محرمانه امریکا 3

گزارش محرمانه سفیر امریکا به واشنگتن

کمتر از یک هفته از مکالمه برژینسکی با شاه، سفیر آمریکا در تهران ویلیام سالیوان گزارش مفصلی به واشنگتن فرستاد و در آن از احتمال ایرانِ بدون حکومت محمدرضا پهلوی سخن گفت. او در این گزارش از «مفید بودن» اندیشیدن به این ایده نوشت که «شاید حالا وقتش رسیده باشد که احتمالات غیرممکنی را تصور کنیم که پیش‌ازاین حتی ذهنمان هم بدان‌ها خطور نمی‌کرد».
مکالمه منتشرنشده برژینسکی و محمدرضا پهلوی در اسناد شخصی کارتر
انتشار برای نخستین‌بار | انقلاب ایران به روایت اسناد محرمانه امریکا 2

مکالمه منتشرنشده برژینسکی و محمدرضا پهلوی در اسناد شخصی کارتر

این مکالمه عجیب‌وغریب که شش دقیقه طول کشید، نشان‌دهنده سردرگمی و بلاتکلیفی واشنگتن درباره وضعیت و آینده ایران هم هست. برژینسکی چند بار تأکید می‌کند که از شاه و دولت پهلوی حمایت می‌کند و تصریح می‌کند که کارتر هیچ قصدی برای اقدام بر خلاف میل و تصمیم شاه ایران ندارد. بااین‌حال، برژینسکی نمی‌تواند نگرانی خود را از وضعیت ایران پنهان کند: «البته اگر دولت پهلوی امتیازات و حمایت‌های بی‌حسابی اعطا کند می‌تواند منجر به بروز انفجار بزرگ‌تر اعتراضات در ایران شود»
چرا جیمی کارتر ژنرال هایزر را به ایران فرستاد؟
انتشار برای نخستین‌بار | انقلاب ایران به روایت اسناد محرمانه امریکا 1

چرا جیمی کارتر ژنرال هایزر را به ایران فرستاد؟

هم‌زمان با آغاز سال جدید میلادی 1979 دولت آمریکا و شخص رئیس‌جمهور کارتر گرفتار بزرگترین چالش تصمیم‌گیری درباره رفتن یا ماندن محمدرضا پهلوی در ایران بود. کاخ سفید در آن ایام به شدت تحت فشار جمهوری‌خواهان به رهبری هنری کیسینجر و دیوید راکفلر بود که به صورت سنتی مهمترین هواداران رژیم پهلوی در آمریکا بودند. به این مناسبت گزارش فوق محرمانه‌ای از جلسه غیررسمی اعضای تصمیم‌گیر درباره این موضوع مهم منتشر شده که در آرشیو شخصی جیمی کارتر وجود داشت. به این مناسبت گزارشی از این جلسه و شرح مذاکرات آن که به تازگی منتشر شده که نتیجه آن انتخاب ژنرال دیوید هایزر برای سفر به ایران و ارائه گزارشی مستقل از وضعیت داخلی ایران بر مبنای مشاهدات مستقیم به کاخ سفید بود.