زندگینامه و مبارزات آیتالله فاضل استرآبادی
پایگاه مركز اسناد انقلاب اسلامی؛ آیتالله محمد فاضل استرآبادی از علمای مبارز و انقلابی و موسس حوزه علمیه فیضیه مازندران، دار فانی را وداع گفت. وی كه اغلب عمر خود را صرف امور تبلیغی كرده بود در دوران حیاتش خاطرات خود را در مركز اسناد انقلاب اسلامی به ثبت رساند. آنچه در زیر میآید برگرفته از كتاب خاطرات آیتالله محمد فاضل استرآبادی است كه توسط مركز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است.
*** تولد و دوران كودكی ***
آیتالله فاضل استرآبادی درباره تولد در نجف و سپس عزیمت به ایران میگوید: «به حسب آنچه كه در شناسنامهام قید شده نام من محمد و فامیلیام فاضل است. در سال 1314 شمسی و بنابر آنچه كه مرحوم پدرم نوشتهاند در روز اول صفر 1353 قمری در نجف اشرف متولد شدم. منزل ما در شهر نجف و در محله براق و مجاور مقبره مرحوم شیخ فخرالدین طریحی، صاحب كتاب "مجمع البحرین" قرار داشت و من هم در همان خانه به دنیا آمدم. پدرم مرحوم آیتالله حاج شیخ نجفعلی فاضل استرآبادی در سال 1300 شمسی به اتفاق خانواده به نجف مهاجرت میكند و تا سال 1326 در آنجا میماند.»
موسس حوزه علمیه فیضیه مازندران درباره رجعت خانوادهاش به ایران میگوید: «در سال 26 پدرم از نجف به ایران مراجعت كرد. پس از بازگشت وارد قم شدیم. وقتی به قم آمدیم تمامی علمای بزرگ قم بدون استثنا به دیدن ایشان آمدند. مرحوم آیتالله بروجردی به منزل ما آمدند و با پدرم دیدار كردند. مرحوم آیتالله صدر، مرحوم آیتالله سید محمدتقی خوانساری و مرحوم آیتالله حجت هم به دیدن مرحوم پدرم آمدند.»
پس از مدتی خانواده آیتالله فاضل استرآبادی از قم به تهران رفته و در آنجا بنابر درخواست مردم بابل رهسپار این شهر شدند.
*** تحصیلات مقدماتی و حوزوی ***
حاج شیخ محمد كه تحصیلات مقدماتی و ابتدایی را در همان نجف گذرانده بود در همان شهر و در مدرسه بزرگ مرحوم آخوند خراسانی فراگیری دروس دینی را نیز آغاز كرد. وی پس از عزیمت به ایران، در بابل نحو و منطق را نزد مرحوم حاج شیخ محمدعلی طبرستانی فراگرفت. علاوه بر وی، پدرش و آیتالله حاج شیخ محمد كوهستانی (پدر همسرش) نیز از جمله اساتید وی در بابل به شمار میآمدند.
آیتالله فاضل استرآبادی در سال 1330 برای ادامه تحصیلات حوزوی بار دیگر به نجف بازگشت و در آنجا از محضر اساتیدی چون آیتالله میرزا حسن صافی اصفهانی، حاج شیخ غلامرضا باقری اصفهانی، آیتالله شهید حاج سید اسدالله مدنی، آیتالله شیخ محمدتقی آل راضی، شیخ مجتبی لنكرانی، آیتالله شیخ مسلم ملكوتی، شیخ صدرا بادكوبهای و آیتالله شیخ غلامرضا رضوانی بهره برد. وی در سال 31 دوره خارج فقه را شروع كرد و چنانچه خود میگوید اولین استادش در این دوره، آیتالله سید محمود شاهرودی بود. او همچنین مدتی نیز نزد مرحوم آیتالله سید محسن حكیم و شیخ حسین حلی درس خارج فقه خواند و دو دوره خارج اصول را نزد آیتالله سید ابوالقاسم خویی گذراند. وی همچنین در سال 1343 و در یك رفت و برگشت به ایران، مدتی در قم از محضر امام خمینی(ره) نیز استفاده كرد.
*** بازگشت به ایران در اوج استبداد رژیم پهلوی ***
آیتالله استرآبادی در سال 1354 و در دوران اختناق در عراق، درست در زمانی كه در حزب بعث عراق با سختگیری فراوان سیاست اخراج ایرانیان از این كشور را جزو برنامههای خود قرار داده بود به ایران بازگشت و در بابل به انجام فعالیتهای دینی و علمی پرداخت. به عنوان نمونه میتوان به تدریس در مدرسه خاتمالانبیاء(ص)، تدریس در مدرسه صدر و برگزاری مجالس اعتقادی در مسجد كاظم بیك و ... اشاره كرد. در همین مسجد كاظم بیك بود كه جوانان انقلابی بابل زیر نظر وی فعالیتهای انقلابی را آغاز كردند. آیتالله فاضل در این باره میگوید: «ما در مسجد كاظمبیك این فرصت را در اختیار نیروهای انقلابی قرار میدادیم تا اطلاعیههایشان را در آنجا بخوانند. هرگونه شعاری كه میخواستند در مسجد میدادند و ما هم اصلاً ممانعت نمیكردیم. در مجموع اگر در بابل خبری بود، اولین مكان مسجد كاظمبیك بود كه در آنجا مراسمی یا جلسهای برگزار میشد. یك بار هم هنگام نماز مغرب و عشاء با گاز اشكآور به مسجد حمله كردند. مردم همه متفرق شدند. فقط چند نفری از جمله بنده و مرحوم دكتر طبریپور و چند نفر دیگر مانده بودیم. یادم میآید كه نماز مغرب را خوانده بودیم كه مأموران حمله كردند. آن شب یادم هست كه در قنوت نماز حالت روحی عجیبی پیدا كردم. گریه كردم و از عمق جان برای اسلام و مسلمین دعا نمودم.»
*** احضار و بازداشت توسط ساواك ***
آیتالله فاضل استرآبادی در این دوران بارها مورد سوءظن ساواك قرار گرفته بود. چنانچه خود میگوید: «چندین بار از سوی ساواك احضار شدم، ولی نرفتم... البته كمكم فشار زیاد شد و من مجبور شدم به ساواك بروم. یادم میآید ماه رمضان بود كه به ساواك رفتم. دم در، نگهبانی ایستاده بود. از او سؤال كردم: ساواك اینجاست؟ گفت: بلی. در زدم. شخصی آمدم دم در و من خودم را معرفی كردم. مرا نزد رئیس ساواك كه نامش تقیزاده بود، برد. تقیزاده [به من] گفت چرا در مسجد از حكومت اسلامی صحبت میكنید؟ من هم بدون اینكه وارد این مباحث شوم كه حالا حكومت اسلامی چی هست و آیا این حكومت، حكومت اسلامی هست یا خیر... به جای این حرفها گفتم: در روز ماه رمضان چرا میوه روی میز شما هست؟ انگور و سیب و... روی میز رئیس ساواك بود. او گفت میوهها را برای میهمانان مسافر اینجا گذاشتیم. این جمله را به او گفتم كه ما خواهان حكومت اسلامی هستیم و شما مگر با حكومت اسلامی مخالفید و حكومت شما مگر اسلامی نیست. اجمالاً او هم متعرض ما نشد و گفت: بفرمایید. از پیش رئیس ساواك بیرون آمدم و مرا از آنجا به بازداشتگاه بردند. اما چند ساعتی بیشتر نماندم؛ چون ماه رمضان بود و در مسجد كاظمبیك برنامه داشتم. لذا آنها هم متوجه بودند كه من باید به مسجد بروم. اگر آنجا میماندم ممكن بود برایشان گران تمام شده و باعث دردسر خودشان شود. لذا آمدند گفتند آقا اذان شده، نمیخواهی به نماز بروی؟ من هم از آنجا به مسجد آمدم. ناگفته نماند كه من هم سعی میكردم بهانهای به دست ساواك و شهربانی ندهم. در بابل فقط همین مسجد فعال بود. این مطلب را همه میدانستند. بعضیها انتظار اقدامات تندتر و انقلابیتر داشتند. اما من سعی میكردم بهانه دست مأموران نیفتد. حاج آقا روحانی در شهر بابل نماز نمیخواندند و محل نماز جماعتشان روستای كلهبست بود. من هم اگر یك مطلب تند میگفتم ممكن بود مرا به زندان ببرند، آن وقت مسجد را میبستند. در این صورت جوانانی كه به این مسجد مراجعه و اطلاعات كسب میكردند، كجا بروند؟ اینجا پناهگاه جوانان بود. اطلاعیههای امام(ره) به اینجا میآمد، كمكها و مشورتها از اینجا بود و خیلی از مسائل دیگر. خدا را گواه میگیرم كه تمام فكرم این بود كه مسجد كه تنها محل مراجعه و تجمع انقلابیون بود بسته نشود و مذهبیون بیپناه نشوند. الحمدلله كارها به خوبی پیش رفت تا اینكه به پیروزی انقلاب منتهی شد.»
*** ادامه فعالیتهای علمی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ***
فعالیتهای علمی و ترویجی آیتالله فاضل پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز ادامه یافت. چنانچه خود وی میگوید: «بعد از پیروزی انقلاب هر كاری كه لازم بود و از دست ما برمیآمد، انجام میدادیم. از حضور در مدارس و مساجد و محافل و راهپیماییها تا شركت در دادگاهها و محاكمات و جلسات و غیره. یكی از كارهای من كه همواره بدان متلزم بودهام، تدریس در مدرسه صدر بود. این مدرسه تحت نظارت و مدیریت مرحوم آیتالله روحانی اداره میشد. بنده برای اداره بهتر مدرسه و رسیدگی به مسائل درسی و اخلاقی طلاب، تعدادی از فضلای بابلی مقیم حوزه علیمه قم را كه مشغول تحصیل سطوح عالی و از حیث درس و تقوا مورد اعتماد بودند، دعوت كردم كه دو سه نفرشان آمدند و تدریس دروس مقدماتی و پایههای اول را به عهده گرفتند. بنده هم دروس خود اینها را پذیرفتم كه نگرانی چندانی از جهت ادامه تحصیل پیدا نكنند. حضور این عزیزان ضمن كمك به مدیریت مدرسه رونق زیادی به برنامههای مدرسه صدر داد.»
از دیگر اقدامات وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آموزش نظامی در مسجد كاظم بیك بود. نیروهایی كه در این مسجد آموزش نظامی میدیدند اغلب در كمیتههای انقلاب اسلامی فعالیت میكردند. آیتالله فاضل در این باره میگوید: «پس از مدتی كه نیروهایی در این مركز آموزش دیدند و تربیت شدند و به عنوان نیروهای كمیته انقلاب اسلامی مشغول فعالیت شدند، برای تشكیل و تأسیس سپاه پاسداران از ما خواسته شد تعدادی از نیروهای خوب و شایسته را در حد هفت هشت نفر شناساییكرده و به آنها معرفی كنیم. بحمدالله این كار هم صورت گرفت و سنگ بنای سپاه در بابل گذاشته شد.»
آیتالله فاضل همچنین سابقه نمایندگی مجلس شورای اسلامی در دوره اول را نیز در كارنامه خود دارد. وی در انتخابات مجلس اول با كسب 58 درصد آرای بابل به نمایندگی مردم این شهر وارد مجلس شد.
یكی دیگر از اقدامات آیتالله فاضل تأسیس حوزه علمیه فیضیه مازندران در سال 63 بود كه پرورش هزاران طلبه حاصل تلاش شبانه روزی وی است.
