رِلی شختر ، استاد دانشگاه بن‌گوریون، در مقاله‌ای تازه نشان می‌دهد که ثروت نفتی، نه تضمین‌کننده ثبات سیاسی بلکه سرچشمه نارضایتی و شکاف اجتماعی بود. شاه ایران و ملک فیصل هر دو کوشیدند با اصلاحات اقتصادی قدرت خود را استوار کنند، اما نوسازی از بالا در نهایت به بی‌ثباتی انجامید.

هالیوود با فیلم‌هایی چون «آرگو»، شکست تاریخی آمریکا در تسخیر سفارت را به داستانی قهرمانانه بدل کرد؛ درحالی‌که سینمای ایران، با رویکردی اسنادی و واقع‌گرا، بر دلایل و پیامدهای واقعی این رویداد تمرکز دارد. تقابل این دو روایت، نشان می‌دهد سینما چگونه می‌تواند میدان نبردی برای بازنویسی تاریخ و شکل‌دهی افکار عمومی باشد.

کامبیز آتابای (۱۳۱۷- ۱۴۰۴) یکی از مدیران ورزشی و کارگزاران دربار دوران پهلوی بود. او از خاندان آتابای، که ریشه در ترکمن‌های ایرانی داشت، برخاسته بود و به عنوان دهمین رئیس فدراسیون فوتبال ایران و تنها ایرانی که تاکنون ریاست کنفدراسیون فوتبال آسیا (AFC) را بر عهده گرفته، شناخته می‌شود. آتابای نه تنها در فوتبال ایران نقش ایفا کرد، بلکه به عنوان مدیر کل فنی و خدمات عمومی در دربار شاهنشاهی، ارتباط نزدیکی با خاندان پهلوی برقرار کرد.

روز شنبه‌ ۱۳ آبان‌ گروه‌های‌ دانش‌آموزی‌ با تعطیل‌ مدارس‌ به‌ سوی‌ دانشگاه‌ تهران‌ حركت‌ كردند. هر لحظه‌ بر تعداد تجمع‌كنندگان‌ افزوده‌ می‌شد. نیروهای‌ نظامی‌ از ساعت‌ 11 صبح‌ محاصره‌ی‌ دانشگاه‌ را آغاز كردند. حدود ساعت‌ ۱۲ ظهر نیروهای‌ ارتش‌ جلوی در جنوبی‌ دانشگاه‌ مستقر شدند و شلیك‌ نارنجك‌ گاز اشك‌آور را به‌ داخل‌ دانشگاه‌ آغاز كردند. تظاهركنندگان‌ با برافروختن‌ آتش‌ به‌ خنثی‌سازی‌ گازها پرداختند كه‌ ناگهان‌ نیروهای‌ نظامی‌ نوك‌ اسلحه‌های‌ خودكار خود را از میله‌ها به‌ سوی‌ تجمع‌كنندگان‌ گرفتند و بر روی‌ آنها آتش‌ گشودند. تعداد زیادی‌ از دانش‌آموزان‌ در خاك‌ و خون‌ غلطیدند، صدها نفر مجروح‌ شدند كه‌ از در شمالی‌ آنان‌ را به‌ بیمارستان‌ منتقل‌ كردند. این‌ تظاهرات‌ خونین‌ ۶ ساعت‌ ادامه‌ داشت‌. خبرگزاری‌ها تعداد كشته‌شدگان‌ را ۱۰ نفر و دانشجویان‌ ۶۵ نفر اعلام‌ كردند. كم‌كم‌ تظاهرات‌ به‌ بیرون‌ از دانشگاه‌ كشیده‌ شد و سرتاسر تهران‌ به‌ میدان‌ جنگ‌ تبدیل‌ شد.

در روزگاری که آتش جنگ تازه در جنوب شعله گرفته بود و خاک خوزستان زیر بمب و گلوله می‌لرزید، مردی از میان مهندسان برخاست که نامش با «خدمت» و «ایستادگی» گره خورد. محمدجواد تندگویان از جنس مدیرانی نبود که پشت میزها پناه بگیرند. او به پالایشگاه‌های سوخته رفت، کنار کارگران ایستاد، خطوط لوله را زیر آتش دید، و تنها چند روز بعد، در همان مسیر خدمت، اسیر شد. مهندسی که هم به علم ایمان داشت و هم به قرآن، هم طعم زندان شاه را چشید و هم شکنجه‌های صدام را تاب آورد. آنچه در پی می‌آید بخشی از مصاحبه تاریخ شفاهی وزارت نفت با مهندس سید حسن سادات، کفیل وزارت نفت در دوران اسارت شهید تندگویان، از آن روزهای پرتب‌وتاب است که به مناسبت سالگرد اسارت شهید تندگویان منتشر می‌شود. 

شصت سال قبل لایحه‌ی قضاوت کنسولی مشهور به کاپیتولاسیون، به تصویب اکثریت نمایندگان مجلس شورای ملی رسید. این لایحه پس از برگزاری رفراندوم انقلاب سفید و تصویب لایحه‌ی انجمن‌های ایالتی و ولایتی در مجلس مطرح و پس از بررسی در دو نوبت چهار ساعته با ۷۴ رأی موافق و ۶۱ رأی مخالف تصویب شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اولین کاری که باید انجام می‌شد، لغو کاپیتولاسیون بود. این مسئله را شورای انقلاب در دستور کار گذاشت و سرانجام در فروردین سال ۱۳۵۸، لغو کاپیتولاسیون رسماً اعلام شد. علت تأخیر در اعلام رسمی لغو کاپیتولاسیون پیش‌بینی عواقب و رفتار دولت آمریکا با انقلاب و ایران بود؛ البته قطعاً قصد قطعی لغو فانون وجود داشت.

در گفتمان ناسیونالیسم تجددخواه دوره پهلوی دوم، مفهوم «ایران‌گرایی» به عنوان دال مرکزی عمل می‌کرد که به سایر عناصر گفتمانی معنا و انسجام می‌بخشید. محمدرضا پهلوی با تکیه بر این مفهوم، می‌کوشید وفاداری خود را به آرمان‌های ناسیونالیستی نشان دهد و از این طریق به سیاست‌ها و برنامه‌های خود مشروعیت بخشد.

در دل ادعاهای پرطمطراق رژیم پهلوی مبنی بر احیای شکوه هخامنشی، دو سند محرمانه از دربار و ساواک پرده از تناقض‌هایی برمی‌دارد؛ یکی زادروز کوروش را افسانه‌ای بی‌پایه می‌خواند و دیگری، حتی از روایت مدارای او با یهودیان هراس دارد، مبادا که رژیم در چشم اعراب به خوش‌رقصی در دامان اسرائیل متهم شود. این ناسیونالیسم باستان‌گرا، که قرار بود ایران را به گذشته‌ای باشکوه پیوند زند، در نهایت ابزاری توخالی برای مشروعیت سیاسی شد پر از اسطوره‌سازی و واهمه، و خالی از امکان هویت بخشی وثیق تاریخی.

حمله‌کنندگان به مسجد آن‌قدر بی‌سواد و نادان بودند که در بدو ورود در مقابل شعار مرگ بر شاه خائن مردم در مسجد، آن‌ها شعار درود بر شاه خائن را سر می‌دادند که بعداً به دستور عمال رژیم این افراد شعار خود را با درود بر شاه و جاویدشاه اصلاح کردند. این عده بعد از پایین آمدن از پلکان شرقی چون با در بسته مسجد مواجه شدند، ابتدا به آتش‌زدن موتورسیکلت‌ها و دوچرخه‌های متعلق به مردم در پشت درب شرقی مسجد اقدام می‌کنند که در جلوی این درب پارک شده بود. در اثر این آتش‌سوزی به یکباره شعله‌های آتش‌زبانه کشید و ستونی از دود غلیظ به هوا برخاست.  

زندگی فرخی یزدی فراز و فرود بسیار داشته اما نقطه عطف این زندگی در رنج‌های شاعر لب دوخته است که به واسطه اعتراض به استبداد زندان‌های پی در پی را در سرنوشت وی سیاهه کرد.